چکیده
مسجدالنبی درواقع کهن‌ترین دانشگاه اسلامی و پایگاه اساسی‌ترین تعلیمات در تاریخ آموزش اسلامی بوده است. نشر دعوت اسلامی بزرگ‌ترین نقش و مهم‌ترین تأثیر را در ایجاد نهضت علمی و آموزشی در جامعه‌ی عرب داشت. مسجد تا پایان سده‌ی اول هجری کارکردهای فراوانی داشت. در آغاز قرن دوم هجری، برای درک معانی آیات قرآن، زبان عربی در مساجد نوبنیاد سرزمین‌های فتح‌شده آموزش داده می‌شد. در عصر خلفای نخستین و در دوره‌ی حکومت امویان، در مساجد بزرگ علاوه‌بر مسائل دینی مسائل علمی نیز مطرح می‌شد. ازاین‌رو، مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد جامع بصره، مسجد جامع کوفه و... از مراکز مشهور آموزش در آن دوره بودند.
فاصله‌ی زمانی بین سده‌ی دوم تا پایان سده‌ی سوم عصر فعالیت آموزشی این دانشگاه‌های عمومی بوده است. خلفای نخست عباسی نیز به آموزش در مساجد توجه خاصی داشتند؛ برای نمونه منصور عباسی جامع منصور را در بغداد بنیان نهاد. همچنین، جامع اموی دمشق به دستور ولیدبن‌عبدالملک بنا گردید. در مصر، جامع ابن‌طولون در شهر قطائع و جامع‌الازهر مراکز مهم آموزشی جهان اسلام بودند. با آنکه مدرسه در قرن چهارم هجری به‌وجود آمد و آموزش به آنجا منتقل شد، اما همچنان مساجد نقش آموزشی خود را حفظ کردند.
دوشنبه ۵ فروردین ۱۳۹۲