به نام خدا

عبادت و یاد خدا موضوعی است که پیروان همۀ ادیان و مذاهب را گرد هم جمع می کند و بنابر توصیۀ اکید قرآن که فرمود: «تعالوا إلی کلمهٍ سواءٍ بیننا و بینکم ألا نعبد إلا الله و لا نشرک به شیئاً و لا یتخذ بعضنا بعضاً ارباباً من دون الله»( آل عمران: 64.)باید وجه مشترک همه انسان هایی که دین را به عنوان راهنمای زندگی پذیرفته اند، باشد.

اگرچه در متون دینی عبادت و یاد خدا محدود به زمان و مکان خاصی نیست و هرجا و هروقت که باشد، پسندیده و زیباست، در عین حال برخی زمان ها و مکان ها به جهت خاصی، برای عبادت خدا ممتاز شده اند. به عنوان مثال، اگرچه همۀ اوقات از آنِ خدا و متعلق به خداست، ولی برخی روزها به طور ویژه به خدا نسبت داده شده که با عنوان «ایام الله» از آنها یاد می شود.( «و ذکرهم بأیام الله» ابراهیم: 5.) همچنین با وجود اینکه نقطه نقطۀ زمین در مالکیت خداست و از همین رو یاد خدا در هرجای آن برقرار شود، نگاه ویژه و رحمت خاص او شامل حال انسان می شود؛ با این حال برخی مکان ها، برای عبادت و یاد خدا ممتاز شده اند. یکی از این مکان ها قطعا مسجد است. مسجد به عنوان مکان ویژه ای برای عبادت لحاظ شده است.

باید بدانیم مسجد که در نگاهی ابتدایی و بسیط، تنها محلی برای ادای نمازهای یومیه دانسته می شود، می تواند محلی برای بسترسازی زندگی الهی باشد، به گونه ای که افراد مختلف، هر روز با حضور در مسجد، گامی مفید و مؤثر در جهت نزدیک شدن به سبک زندگی الهی بردارند. مسجد بهترین بستر برای رشد و ارتقای بینش ها و گرایش های مؤمنان به زندگی الهی است و متولیان مسجد باید این فرصت بی بدیل را مغتنم بشمارند.

از سویی معنای عبادت در مسجد را نباید منحصر به ادای نمازهای سه گانه و برگزاری برنامه های دینی بدانیم. اگر عبادت را به «زندگی بر مبنای توحید» تعریف کنیم، آنگاه آموزش و یادگیری چنین شیوه ای از زندگی، در محیط مسجد، عبادت خواهد بود. آموختن همزیستی و ارتباط سالم با کسانی که چون ما نمی اندیشند و عقایدی متفاوت از ما دارند و در برخی موضوعات راه دیگری می پیمایند نیز یکی از موضوعاتی است که مسجد باید پیشتاز اجرایی شدن آن باشد.

مقام معظم رهبری در پیام به کنگره عظیم حج در سال 1384 راجع به ضرورت و اهمیت وحدت امت اسلامی چنین فرمودند:

«امروز روزی است که ملّت ها و دولّت های مسلمان می توانند ابتکار عمل را به دست گیرند و کاری بزرگ را آغاز کنند. کمک به ملت مظلوم فلسطین، حمایت از ملت بیدار عراق، حراست از ثبات و استقلال لبنان و سوریه ودیگر کشورهای منطقه، وظیفه­ئی همگانی است، و وظیفه­ی نخبگان سیاسی و دینی و فرهنگی و رجال ملّی و جوانان و دانشگاهیان، سنگین‌تر از دیگران است. وحدت و همدلی میان پیروان مذاهب اسلامی و پرهیز از اختلافات فرقه ای و قومی باید از برجسته‌ترین شعارهای این نخبگان باشد. نشاط علمی، نشاط سیاسی، تلاش فرهنگی و بسیج کردن همه ی نیروها در این صفوف اصلی، باید سرلوحه ی دعوت آنان قرار گیرد.»( خامنه ای، 1384.)

در راستای محوریت مسجد در مقولۀ اساسی وحدت، به نظر می رسد سنگین ترین وظیفه بر دوش امام جماعت باشد. امام جماعت به عنوان مدیریت امور جاری مسجد و کسی که نظارت مستقیم بر روند اجرای فعالیت های مختلف دارد، باید در همۀ برنامه ها به این نکتۀ حیاتی توجه جدی و ویژه داشته باشد.

اگر بخواهم ملاکی در این زمینه بیان کنم، خواهم گفت که: مسجدی که بر محوریت وحدت مسلمانان اداره می می شود، مکان مقدسی است که شیعه و سنی به طور یکسان در آن حضور پیدا می کنند. متاسفانه با این ملاک، تعداد زیادی از مساجد ما در زمینۀ وحدت، اقدام عملی مناسبی نداشته و به گونه ای اداره نشده اند که امکان حضور پیروان مذاهب مختلف اسلامی در آنها فراهم باشد. این مسئله خصوصا در مناطقی جدی تر می شود که ساکنانی از مذاهب غیرشیعی وجود دارد. التفات به اینکه در هر منطقه، پیروان چه مذاهبی حضور پیدا می کنند، نیاز به آگاهی جغرافیایی امام جماعت از مختصات ساکنین محله و نمازگزاران مسجد دارد. امام باید بداند چه کسانی در مسجد حضور پیدا می کنند و گستردگی عقیدتی و مذهبی و حتی دینی آنها تا چه حدی است.

مخاطبان غیرشیعی وقتی با مسجدی مواجه باشند که اصول مسلم ناظر به شکل گیری وحدت رعایت می شود، می توانند به چنین مسجدی امید داشته باشند. از سوی دیگر امروزه با گسترش ابزار ارتباطی و امکان مراوده و ارتباط گسترده و سریع انسان ها با یکدیگر، حرف هایی که در مسجد زده می شود، تنها محدود به پشت دیوارهای آن نمی ماند. قطعاً عده نه چندان اندک از کسانی که شنونده سخنان امام جماعت هستند، امکان این را دارند که آن چه می شنوند را با سرعت زیاد و به طور گسترده به گوش دیگران برسانند. شاید بارها از دوستان و اطرافیان شنیده اید که می گویند: «در مسجدی نماز می خواندم و امام آن مسجد چنین گفت.» این گستردگی و امکان انتشار هرآنچه در فضای مسجد دیده و خوانده و شنیده می شود، حساسیت امر را چندین برابر می کند و متولیان مسجد به ویژه امام جماعت را موظف به توجه به مولفه های وحدت محور می کند.

از طرف دیگر پیروان اهل سنت نیز باید همین رفتارها را در مساجد داشته باشند. آنها نیز نباید فضای مساجد خود را به گونه ای ترتیب دهند که هیچ فرد شیعه، قدم به نزدیکی های آن نتواند بگذارد. وقتی چنین فضایی حاکم شد و مساجد کشورمان تبدیل به الگویی برای سایر کشورها شد، می توان انتظار برقراری تسالم و همزیستی مسالمت آمیز و نزدیکی مسلمانان به یکدیگر داشت وتا زمانی که مساجد کشور به این نقطه آرمانی نزدیک نشوند، انتظار فراهم شدن شرایط وحدت در سایر زمینه ها انتظاری نابجا خواهد بود. برادر اهل سنی و برادر شیعه باید بدون هیچ نگرانی از توهین به معتقدات یکدیگر در مساجد هم حضور پیدا کنند و وقتی چنین مساجدی در کشور شکل گرفت، می توان انتظار داشت که در سایر کشورها نیز شکل مناسبی دایر شود. باید بپذیریم که اگرچه ضرورت وحدت برای عده زیادی از شیعیان روشن است، اما راه هایی خوبی در این زمینه طی نشده و در عمل نمی توان جلوه های زیادی را مشاهده کرد.

در چنین شرایطی آیا می توان گفت مقوله کلان وحدت، چه ارتباطی با مسجدی کوچک (فرضاً با کمتر از یکصد نمازگزار)دارد؟ آیا امروز جایی برای بیان حرف هایی که باعث ایجاد اختلاف و دودستگی میان مسلمانان می شود، وجود دارد؟ به فرض هم که چنین جایی یافت شود، با چه مجوزی می توان به این کار اقدام نمود؟

امام جماعت باید به گونه ای مسجد را مدیریت کند که هر کسی هنگام ایراد بیانات پیش روی او نشسته، گویا اولین بار است که به مسجد آمده و نحوۀ مواجهه با او، در تصمیم های بعدی او درباره حصور یا عدم حصور در مسجد، تعیین کننده است. امام جماعت در بیان احکام می تواند اشاره ای هرچند کوتاه به نظرات اهل سنت هم داشته باشد.

یکی از بسترهایی که برای طرح مباحث ضدوحدت بسیار مهیاست، مراسم های مختلف مذهبی است که در مساجد کشور برگزار می شود و مسجد نه تنها به عنوان مکان برگزاری این مراسمات، بلکه به عنوان مجموعه ای که اجرای این مراسم ها را به عهده دارد، باید توجه زیادی به کیفیت برگزاری داشته باشد. برگزاری مراسم های مذهبی باید بستری برای نزدیک شدن هرچه بیشتر پیروان مذاهب گوناگون اسلامی باشد نه زمینی برای کاشته شدن بذر اختلاف و نفاق.

در گفتن احکام، در کلاس های آموزشی کودکان، در سخنرانی ها، و از همه مهمتر در مداحی ها و روضه ها و سینه زنی ها بسیار باید توجه شود که اکر مستمعی از اهل تسنن در میان حضار باشد، آیا می نشیند و گوش می دهد یا بلند می شود و مسجد را ترک می کند و احیانا دیگر به آن مسجد نخواهد رفت و مساجد دیگری را امتخان خواهد کرد. البته اگر به طور کل قید حضور در مسجد (هر مسجدی) را نزند. مداحی هایی که در فضای مسجد اتفاق می افتد باید بسیار سنجیده و محتوامند باشد و امام جماعت موظف است نظارت بر کیفیت آن داشته باشد و با تذکرات لطیف و ظریف خود به مداخان مسجد، آنها را به سمت نقطه مطلوب هدایت و مسیردهی کند. در زمینه کیفیت روضه ها و شعرهایی که در مناسبت های مذهبی به ویژه ایام عزاداری، خوانده می شود، ضروری است بلندگو به دست ها مراحعه دقیقی به فرمایشات رهبر انقلاب در این زمینه داشته باشند تا به الگویی قابل قبول در این زمینه دست یابند. همچنین مراسم هایی که در حضور رهبر انقلاب برگزاری می شود می تواند الگویی در این زمینه باشد.

البته روشن است که هیچ یک از این پیشنهادها و توصیه ها به معنای دست کشیدن از عقاید حقه خود و حتی به معنای عدم ورود به موضوعات اختلافی نیست. آنجه مهم است نحوه ورود و ادبیات کلام و رویکردی است که بر چنین موضوعاتی حاکم است. به عنوان مثال وقتی از مسجد وحدت محور سخن می گوییم به این معنا نیست که مطلقا سخنی از اثبات ولایت به میان نیاید یا در مناسبات اختصاصی شیعیان، هیج نحوه ورودی به این مسائل اتفاق نیفتد. سخن این است که گفتگوی علمی و بر مبنای ادله و با رعایت احترام به نظرات هر دو طرف، آرمانی است که پیوسته مورد تذکر قرآن بوده است. لازم نیست برای اثبات مطالب حقّه شیعه، حتما به بی احترامی و هتک حرمت روی بیاوریم. می توان با حفظ حریم ها و با استفاده از ادله محکم و مستند، و به دور از فضای برتری جویی فرقه ای و بیرون ریختن کینه ها، مطلب حق را بیان کرد و داوری را به مخاطب واگذار نمود.

منابع:

-        قرآن کریم.

-        خامنه ای، سیدعلی. پیام به کنگره عظیم حج. 19/10/84. www.khamenei.ir (دسترسی در 27/2/95).