به نام خدا

روز آخر ماه مبارک ذی القعده سالروز شهادت نهمین اختر تابناک آسمان ولایت و امامت حضرت امام محمد تقی )علیه السلام( ملقب به جوادالائمه است. با وجود اینکه ایشان فرزند حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام هستند که همه مردم ایران در جوار حرم امن ایشان قرار دارند و همواره از برکات وجود مقدس ایشان بهره های معنوی فراوان برده اند، اما در جهان تشیع آنگونه که شایسته است از فضائل و برکات این امام بزرگوار سخن گفته نشده است.

در مجالس و محافل شیعیان از امام جواد علیه السلام و فضائل ایشان کمتر سخن گفته شده است و ایشان از این نظرنسبت به سائر ائمه گمنام تر هستند .

علت اینکه از میان امامان بزرگوار ما نام امام جواد علیه السلام کمتر به میان آمده است و مردم مسلمان از این امام شناخت کمتری دارند این است که اولا عمر حضرت بسیار کوتاه بود به طوری که ایشان بیش از بیست و پنج سال عمر نکرد و همچنین مدت امامت حضرت نیز کوتاه بود البته این اصلا به این معنا نیست که در مورد ایشان معارف کمتری وجود دارد بلکه وجود شاگردان فراوانی که از امام جواد علیه السلام حدیث نقل کرده اند مانند فضل بن شاذان نیشابوری و علی بن مهزیار اهوازی و ... گواه بر این مطلب است که از ایشان معارف بسیار زیاد و غنی به دست ما رسیده است که شایسته است اهل تحقیق برای رجوع به آنها و استخراج و به کارگیری این معارف سعی جدی به عمل آورند .

امام جواد علیه السلام از همان نخستین روزهای ولادت مورد توجه مسلمانان و به خصوص شیعیان قرار داشت و حتی مخالفان ایشان از جمله خلفای عباسی، نگاه ویژه ای به ایشان داشتند . دلیل این نگاه و توجه به زمان امامت پدر بزرگوارش حضرت رضا علیه السلام برمی گردد ؛ چرا که امام رضا علیه السلام تا سن 48 سالگی دارای فرزند پسر نمی شدند واکثر مردم به خصوص مخالفان ایشان در وجود امام بعد از ایشان تردید کرده و شروع به شایعه سازی و تهمت نسبت به امام رضا علیه السلام کردند مبنی بر اینکه بعد از ایشان دیگر امامی وجود ندارد تا بدین وسیله شیعیان را نسبت به عقاید خود خصوصا امامت متزلزل کنند و به اهداف شوم خود برسند. با ولادت امام جواد علیه السلام بسیاری از دغدغه های شیعیان و تردیدهای آنان خاتمه یافت و مخالفان اهل بیت نیز در اهداف شوم خود شکست خوردند . پس به همین دلیل امام جواد در نزد اهل بیت و شیعیان یکی از بزرگترین مولودها شناخته می شود.

نکته دیگری که در زندگی امام جواد علیه السلام حائز اهمیت است ، مرجعیت علمی امام جواد علیه السلام برای شیعیان در سنین قبل از بلوغ است . به امامت رسیدن جوادالائمه در سن هفت سالگی خود معجزه ای برای اثبات حقانیت و امامت حضرت به شمار می آید ، اینکه کودکی هفت ساله بتواند پاسخگوی سوالات بی شمار عده زیادی از مردم باشد بدون اینکه ذره ای در علم و قدرت پاسخگویی او تردید ایجاد شود توجه و حیرت بسیاری از مردم خصوصا مخالفان حضرت و آنان که می خواستند به گمان خود با سوالات پیچیده ، جایگاه حضرت را نزد پیروانش خدشه دار کنند ، برانگیخت .

یکی از نکاتی که در سیره امام جواد علیه السلام بسیار جلوه دارد و می تواند الگوی خوبی برای عصر امروز باشد ، الگوی رفتاری و سیره علمی ایشان در مباحثات و مناظرات علمی با دانشمندان و بزرگان است. از آنجایی که دوران امام رضا علیه السلام و امام جواد علیه السلام دوران ظهور و بروز فرق و مذاهب مختلف و طرح شبهات بین مذاهب و فرقه ها بود، نیاز بود که این دو امام در  مناظرات به نحو قدرتمندانه و فعال عمل کنند و شبهاتی را که از سوی مذاهب و فرقه ها نسبت به اسلام وارد می شد، به شکل استدلالی و عقلی حل کنند و از عقاید ناب و اصیل اسلامی دفاع مقتدرانه کنند .

عصر امام جواد علیه السلام نسبت به عصر سایر ائمه یک تفاوت ویژه داشت و آن اینکه مباحثات و مناظرات بین مذاهب از عصر امام رضا علیه السلام به ایشان منتقل شد و ایشان می بایست در سنین کودکی پاسخگوی تمام سوالات و شبهات مطرح شده نسبت به اسلام باشند . آن حضرت به اذن الهی تمام این شبهات را به شکل حیرت آوری پاسخ می گفتند و حقانیت دین اسلام را اثبات می کردند اما آن چه بیشتر از حل این شبهات، در مناظرات حضرت نمود داشت نحوه تعامل و برخورد ایشان با عقاید مخالف بود که می تواند سرمشق خوبی برای ما باشد. امام در مواجهه با این نظرات با رعایت ادب و اخلاق و متانت با فرد مقابل برخورد می کردند و از هرگونه اعمال حساسیت و دخالت احساسات مذهبی در مناظرات علمی خودداری می کردند چنانچه در مناظره با یحیی بن اکثم که شرح آن در کتاب احتجاج آمده است می بینیم امام با دقت تمام به سخنان طرف مقابل گوش کرده و با خلق و خوی نیکو با او برخورد می کردند که همین رفتار بزرگوارانه و مدبرانه حضرت باعث شد که یحیی بن اکثم تحت تاثیر شخصیت ایشان قرار گرفت [1]. نکته دیگری که در این مناظرات به چشم می خورد ، همین اجازه و فرصت ارائه آزادانه نظرات بود که در زمان حضرت و در حضور ایشان این جلسات بحث و نظر تشکیل می شد و این همان چیزی است که امروزه به عنوان کرسی های آزاد اندیشی از آن یاد می شود . با دقت در سیره امام جواد علیه السلام می توانیم ایشان را الگوی آزاد اندیشی برای مسلمانان بدانیم همانطور که مقام معظم رهبری در جایی به این مطلب اشاره کرده اند و فرموده اند : « امام جواد علیه السلام اولین کسی بود که به ‌طور علنی بحث آزاد را بنیانگذاری کرد. در محضر مأمون عباسی با علما و داعیه‌داران و مدعیان و موجهان درباره دقیق‌ترین مسائل حرف زد و استدلال کرد و حقانیت سخن خود را ثابت کرد. بحث آزاد میراث اسلامی ماست.  بحث آزاد در زمان ائمه‌ی هدی رایج بوده است و در زمان امام جواد بوسیله آن امام بزرگوار با آن شکل نظیف انجام گرفته است.» [2]

نمونه دیگر آن را در جایی می بینیم که اهل سنت از امام راجع به فضائل خلفا پرسش کردند و در واقع وارد مناظرات مذهبی شدند . علی رغم اینکه در اینگونه مناظرات بین دو طرف تنش ایجاد می شود اما نوع سخن گفتن امام در این مناظره بسیار آموختنی است. در همان جلسه نظر امام را درباره روایتی که محتوای آن مربوط به یکی از خلفا بود پرسیدند . ایشان اولا با احترام از او یاد کردند و ویژگی های خوب او را که از منظر سوال کننده ها مهم بود بر شمردند بعد حضرت ادامه دادند که: «این روایت را باید یک مقدار با تردید نگاه کرد.» و[3] در ادامه نیز با استدلال، خبر را رد کردند.

 با دقت در لحن صحبت ایشان می بینیم که ابتدا با مخاطب همراه می شوند و با موضع گیری تند وارد منازعات مذهبی نمی شوند. این نوع برخورد با نظر مخالف خصوصا وقتی مناظره بین دو مذهب عقیدتی باشد نشان دهنده الگوی رفتاری متعالی اسلام در باب نحوه مجادله و مناظره است که امام جواد علیه السلام که پرچمدار حریم اسلام هستند آن را به کاملترین و صحیح ترین شکل به ما آموخته اند . چه بهتر که مبلغین مذهبی و عقیدتی امروز نیز این آداب را سرمشق فعالیت تبلیغی خود قرار دهند تا دشمنان دین نتوانند از رفتارهای نسنجیده و احساساتی مسلمانان در مواجهه با مخالفین، سوء استفاده کنند چرا که واضح است ضرری که دین اسلام از رفتار بد و نامناسبِ مبلغین و مباحثین در مواجهه با مخالفین خود تا به حال دیده بسیار بیش از ضرری است که از ناتوانی در پاسخ دادن دیده است .

نکته دیگری که در زندگانی حضرت جوادالائمه جلوه خاصی دارد و قابل توجه برای همه مسلمانان است جود و کرم و مهربانی در برخورد با مردم است . آنگونه که از سیره امام جواد علیه السلام بدست می آید ، ایشان در مواجهه با مردم روحیه ای سرشار از مهربانی و عطوفت داشتند قرآن در جایی به همین مطلب اشاره کرده و راز نفوذ پیامبر در دلهای مردم را مهربانی ایشان می داند و می فرماید : « ای پیامبر اگر تو انسان تندخویی بودی مردم از اطرافت پراکنده می شدند.»[4] این رفتار نشان می دهد که معصومین بزرگوار می دانستند که بهترین راه برای جذب دل های مردم به سمت حق و حقیقت در قدم اول مهربانی و عطوفت است. در روایات ائمه نیز آمده است که مردم را نمی شود فقط با بیان معارف به حق و حقیقت دعوت کرد و لازم است گاهی با مهربانی دل های آنان را متوجه حقیقت کنیم و این کاری است که امام جواد علیه السلام به خوبی آن را انجام دادند و تاریخ گواهی می دهد که ایشان چقدر در این روش رفتاری خویش موفق بودند .

زندگی امام جواد علیه السلام سراسر درس و نکته است که باید در جایی مفصل به آن پرداخت . در عظمت و بزرگواری ایشان همین بس که دشمنان و مخالفین ایشان تاب تحمل ایشان را نداشتند و حضرت را در سنین جوانی و با دسیسه به شهادت رساندند که همین گواهی است بر اینکه سیره رفتاری و عملی امام جواد علیه السلام بسیار موثر بوده است و مسلمانان به خوبی از این سیره درس ها گرفته اند. باشد که ما نیز این الگوی رفتاری و شخصیتی را سرمشق خود قرار داده و از زندگی سراسر نور و برکت این امام همام بهرهای فراوان ببریم تا حق امامت را به خوبی ادا کرده باشیم.