احمد بن موسی (ع) فرزند امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضا(ع) ملقب به «شاه چراغ» است. تاریخ دقیق تولدش مشخص نیست اما تاریخ وفاتش سال 202 هجری قمری است.

اطلاعات چندانی درباره جزئیات زندگی ایشان در تاریخ باقی نمانده اما وی از انسان‌های بلند مرتبه و پرهیزکار بوده که آرامگاهش در شیراز است. شورای فرهنگ عمومی در سال 86 تصمیم گرفت که یک روز را برای بزرگداشت شاهچراغ در تقویم مشخص کند اما چون روایات زیادی درباره سال تولد این بزرگوار وجود دارد یکی از ایام دهه کرامت بین تولد امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) یعنی ششم ذیقعده به نام احمد بن موسی(ع) در تقویم ثبت شد.

بنابراین بیش از هزار سال است که شهر شیراز به نام مبارک حضرت شاهچراغ مزین شده است و مردم بسیاری برای زیارت ایشان به این شهر می‌روند. درباره برخی از جزئیات حیات و شخصیت مذهبی و دینی حضرت احمد بن موسی (ع) با حجت‌الاسلام محمود متوسل آرانی، عضو هیأت علمی گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی تهران به گفت‌وگو نشستیم که با هم می‌خوانیم:

شاهچراغ برادر تنی امام رضا (ع) است

*ابتدا بفرمایید که آیا شاهچراغ برادر تنی امام رضا(ع) بودند؟

-بله یکی از برادران امام رضا با نام احمد (ع) است که البته برادر تنی ایشان محسوب می‌شود و در شیراز مدفون است.

یکی از اهالی شیراز مدفن شاهچراغ را پیدا کرده بود

*ظاهراً مدفن ایشان در ابتدا مشخص نبوده  درست است؟

-همینطور است براساس آنچه در تاریخ مطرح شده قبر ایشان تا دوره عضدالدوله دیلمی مخفی بوده و کسی نمی‌دانسته که کجاست یکی از مردم شیراز شب‌ها که برای نماز شب بیدار می‌شده یک نقطه‌ای را نورانی و چراغی روشن می‌دیده است این برایش هر شب جمعه تکرار می‌شده تا مسئولین و امرای زمان در دوره دیلمیان بررسی می‌کنند و یک بدن سالم پیدا و آن را بررسی می‌کنند که محل دفن حضرت احمد بن‌موسی (ع) بوده و البته علت نامگذاری احمد بن موسی (ع) به شاهچراغ نیز همین نورانی بودن قبرشان است.

امام رضا (ع) حضرت شاهچراغ را بسیار دوست می‌داشت

* ارتباط ایشان با امام رضا (ع) به چه صورت بوده است؟

-خب ایشان فرزند امام موسی کاظم (ع) و برادر ارشد امام رضا (ع) محسوب می‌شود که پس از اینکه امام کاظم (ع) شهید شدند به این دلیل که بزرگتر از امام رضا (ع) بودند، به طور طبیعی مردم احساس می‌کردند که باید با ایشان بیعت کنند و در واقع احمد بن موسی (ع) امام می‌شود، بنابراین به در خانه ایشان آمدند اما شاهچراغ هم همه آنها را به مسجد دعوت می‌کند و می‌گوید که با اینکه من بزرگتر از برادرم امام رضا (ع) هستم اما امام پس از امام کاظم (ع) برادرم امام رضا (ع) است و من نیز خود با برادرم بیعت می‌کنم و همه نیز چون من باید اطاعت او را بکنند و همین امر از کمالات و نشانه بزرگواری حضرت احمد بن موسی (ع) است.

براساس منابع تاریخی شیخ مفید در کتاب «ارشاد» می‌گوید که «احمد بن موسی جلیل‌القدر، کریم و پرهیزکار است و موسی بن جعفر (ع) او را دوست می‌داشت و مزرعه خود که معروف به یسیره بود به او بخشید.» همینطور امام رضا (ع) در حق برادرشان اینگونه دعا می‌کردند «همچنان که حق را پنهان نکردی، خداوند در دنیا و آخرت تو را ضایع نکند.»

دیدار برادر مهمترین علت حرکت احمد بن موسی (ع) به ایران است

*علت حرکت ایشان از مدینه به سمت ایران چه بود؟

- شاهچراغ از مدینه برای دیدار امام رضا (ع) به سمت ایران آمدند منتها از راه فارس حرکت کردند و به این شهر که می‌رسند نماینده حکومت عباسی و نماینده مأمون که از حرکت ایشان و برادرانش با خبر شده بود، از شیراز اجازه حرکتشان به سمت خراسان را نمی‌دهند و یکی از علل این است که شاید مأمون وجود این بزرگواران در کنار یکدیگر را مانع فعالیت خود و تهدید جدی حکومتش می‌دانست، بنابراین در شهر شیراز نامه توقف قافله احمد بن موسی(ع) به حاکم شهر رسید و حاکم فارس هم از عبور آنها ممانعت کرد، بنابراین درگیری بین احمد بن موسی (ع) و یارانشان و جنگی رخ می‌دهد و این ماجرا باعث شهادت ایشان می‌شود، بنابراین ایشان به قصد دیدار برادرشان همانطور که حضرت معصومه (س) برای دیدن برادر به ایران آمد، به این سمت حرکت کردند.

یک مطلب این است که عده‌ای می‌گویند شاهچراغ به دلیل شنیدن خبر شهادت برادر یا خونخواهی او به ایران آمد یا در نزدیکی شهر شیراز خبر شهادت برادرشان را می‌شنود که البته هر یک از اینها به طریقی نقض شده است.

*پس علت اینکه حضرت معصومه (س) از مسیر قم و حضرت شاهچراغ از فارس سر در آوردند، چه بود؟

-البته این اعزام‌ها در دو زمان تاریخی متفاوت است طبیعتاً در دوران گذشته راه‌های متفاوتی وجود داشته مثل حضرت شاه عبدالعظیم الحسنی که در ری مدفن دارند، چرا که در آن دوران اهل بیت و اولاد آنها و ائمه همیشه در حال تقیه و مخفی کاری بودند و بنابراین در حرکت‌هایشان سعی می‌کردند که از راه‌های متفاوت گام بردارند.

*چه کسانی در این سفر حضرت احمد بن موسی را همراهی می‌کردند؟

-یکی از برادران حضرت شاهچراغ محمد است، به میر محمد معروف است که او هم برادر تنیشان با امام رضا (ع) محسوب می‌شود که ایشان هم در شهر شیراز و نزدیکی امام رضا مدفنشان است و گویا با همدیگر به ایران آمدند اما علت معروف بودن احمد بن موسی (ع) بزرگتر بودنشان و همراهی مردم به سمت امام رضا (ع) است.

در منابع تاریخی برادران و همراهان دیگری نیز برای ایشان ذکر شده است منتها همه اینها که همراه ایشان شدند با خانواده‌هایشان بودند ایشان به دلیل نسبت تنیشان با امام رضا (ع) و زهد و پرهیزکاریشان مشهورتر هستند اما طبیعتاً یارانی ایشان را در این سفر همراه می‌کرده اند.

حضرت شاهچراغ ثروتش را در راه کمک به مردم صرف می‌کرد

*درباره شخصیت و سجایای اخلاقی شاهچراغ چه چیزهایی در منابع مطرح شده است؟

-در کتب مختلف متقن تاریخی مهمترین ویژگی‌های اخلاقی احمد بن موسی (ع) پارسایی، صالح بودن، عابد اما ثروتمند بودن است به دلیل همین ثروت هم هست که بسیار خیرات می‌کنند و بردگان بسیاری را خریده و آزاد می‌کنند.

بنابراین درباره دیگر ویژگی‌های شخصیتی احمد بن موسی (ع) از امام کاظم (ع) نقل شده که ایشان همیشه به او عنایت ویژه‌ای داشتند و بر برخی دیگر فرزندان مقدم می‌دانستند. شیخ مفید هم به نقل از امام کاظم می‌گوید که ایشان یک هزار بنده را در راه خدا آزاد کرد. همینطور وی کسی است که به همراه امام رضا (ع) در زمینه اجرای وصیت شریک بوده است.

*علت ثروتمند بودن ایشان چه بوده؟

-خب ایشان نظیر برخی دیگر بزرگان و شخصیت‌ها در دوران گذشته از طریق باغ و ملک و کشاورزی صاحب مال بودند و املاک زیادی داشتند اما نکته اینجاست که این مال را در راه خدا بخشش و بردگان را آزاد می‌کردند و مهمترین کمالاتش نیز همین فرزند ارشد بودن و هدایت مردم به سمت امام رضا (ع) است و این خود درس بزرگی در تاریخ محسوب می‌شود به عنوان فردی که مطیع امام رضا (ع) است.

*درباره مادر ایشان توضیح دهید؟

-بنا به قول تاریخ امام رضا (ع) و حضرت شاهچراغ (ع) تنی هستند و به دلیل فرزند ارشد بودن، مادرش را کنیه ام احمد داده بودند در کتب تاریخی از مادرشان نیز به عنوان بانویی با کمال و با وقار دارای جایگاه والا یاد کرده‌اند که امام کاظم (ع) ایشان را بسیار دوست می‌داشت البته پس از سفری که هارون به مدینه داشت و زمانی که وضعیت امام کاظم (ع) و نفوذ ایشان را مشاهده کرد و فرمان دستگیری ایشان را داد، ودیعه‌های امام (ع) در نزد ام احمد بود و اینها اشیاء موروثی بودند که از پیامبر (ص) به عنوان رازهای امامت باقی مانده بود که امام پیش از رفتن به بغداد ودیعه‌ها را به ام احمد سپرد.

بنابراین این بانو محرم اسرار امام هفتم بود و به نقل از خودش بیان شده که روزی امام ایشان را صدا می‌زند و امانت‌ها را به وی می‌دهد و می‌گوید که کسی را از وجود اینها آگاه نکن تا زمان مرگش پس از این واقعه آنها را به یکی از فرزندانم بده که در آن زمان امام رضا (ع) امانتی‌ها را گرفته بود.

*آیا از ایشان فرزندی هم به یادگار باقی مانده؟

-من در منابع از فرزند دار بودن ایشان چیزی نخواندم بنابراین این نیز نظیر برخی مسایل دیگر درباره زندگی ایشان نامشخص است.

*مهمترین ویژگی‌های شخصیت احمد بن موسی (ع) که باید به عنوان درسی در جامعه اسلامی از آن یاد کنیم، چیست؟

-دو نکته در این رابطه مهم است: یکی اطاعت از رهبری و ولایت که با اینکه ایشان می‌توانستند مردم را به سمت خود هدایت کنند مردم را به سمت امام رضا (ع) دعوت کردند و ولایت امام رضا (ع) را تبلیغ کردند و دوم اینکه در حقیقت ایشان در عین دارایی و ثروتمندی مالشان را بخشش می‌کردند