این امر به روشنی نشان می‌دهد که آموزش و یاد دادن در مسجد باید با وعظ و اندرز دادن که در حقیقت پرورش است، همراه باشد.در کتاب معالم القربه از بخاری نقل کرده که ابو مسعود گفته است: مردی به رسول خدا (ص) گفت، من به لحاظ ضعف و ناتوانی از حضور در نماز فلان کس خودداری می‌کنم زیرا او نماز را طولانی برگزار می‌کند. ابومسعود گفته است: پیامبر اعظم (ص) در این ‌باره برای مردم سخنرانی کرد. من هرگز پیامبر اعظم (ص) را در سخنرانی این‌ چنین خشمگین ندیده بودم.آن حضرت خطاب به حاضران فرمود: برخی از شما مردم را گریزان می‌سازند، اگر کسی امامت گروهی را بر عهده دارد باید از طولانی کردن نماز پرهیز کند. چه، در نماز جماعت افراد ناتوان، بزرگسال و نیز کسانی که کار و پیشه دارند، یافت می‌شوند.

جایگاه موعظه در تبلیغ پیامبر اعظم (ص)
اصولا عامل موعظه و اندرز در تبلیغ از جایگاهی ویژه برخوردار است. قرآن کریم یکی از راه‌ های فرا خواندن مردم به سوی خداوند را موعظه دانسته است. قرآن مجید در آیاتی چند خود را موعظه‌ای برای مردم معرفی کرده است.

راغب، موعظه را این‌گونه معنا کرده است: الوعظ زجر مقترن بالتخویف، موعظه بازداشتن همگان با بیم دادن است.خلیل بن احمد یکی از دانشمندان به نام لغت‌شناس نیز گفته است: الوعظ هو التذکر بالخیر فیها یرق له القلب، وعظ به یاد آوردن نیکی‌ها است، به گونه‌‌ای که دل‌ها نرم شود. پیامبر اعظم (ص) علاوه بر اینکه خود عملا از چنین شیوه‌ای برای هدایت مردم استفاده می‌کردند مسلمانان را بر برگزاری مجالس وعظ و اندرز ترغیب می‌ کردند. در روایاتی که هم در منابع شیعه و هم در منابع سنی یافت می‌شود از مجالسی به عنوان مجالس ذکر نامی به میان آمده و در خصوص برگزاری آن تشویق و تأکید شده است.

یکی از آنها حدیث ذیل است که پیامبر اعظم (ص) خطاب به مسلمانان فرموده‌اند: بادرو الی ریاض الجنه، قیل یا رسول الله و ریاض الجنه؟ قال مجالس الذکر، به سوی باغ‌های بهشت بشتابید، گفته شد ای رسول خدا! مقصودتان از باغ‌های بهشت چیست؟ فرمود: مجالس ذکر و یاد خدا.

متأسفانه امروزه مجالس وعظ و اندرز در میان مسلمانان از جایگاه اصیل خود برخوردار نیست. برگزاری مجالس سخنرانی در مسجد به یک رسم و تشریفات تبدیل شده، فقط در مرگ افراد مجالس با عنوان مجلس ترحیم تشکیل می‌شود، آن هم نه برای عبرت و موعظ بلکه از رسم و تشریفات چندان که اگر کسی نمیرد، هرگز مجلسی برپا نمی‌شود، گویی همگان خود را از وعظ و اندرز دیگران بی‌نیاز می‌دانند، حال آنکه سخت بدان محتاج‌ هستند.

مراعات حال حاضران در مسجد
درباره مدت زمان سخنرانی‌های‌ پیامبر اعظم (ص) در مسجد با استناد به شواهد روشنی که در این زمینه در دست است، می‌توان گفت: مدت این سخنرانی‌ها معمولا کوتاه بوده است.آنچه از خطبه‌های پیامبر اعظم (ص) در دست است، نشان می‌دهد که مدت زمان سخنرانی‌های آن از چند دقیقه تجاوز نمی‌کرده است. مراعات اعتدال، حتی در خطبه‌های نماز جمعه نیز که از سوی آن حضرت ایراد شده مورد توجه قرار می‌گرفته است در سنن ترمذی آمده است که پیامبر اعظم (ص) در نماز جمعه و خطبه‌های آن، جانب اعتدال را مراعات می‌ کرده است.

در کنار این همه، گاه در سخنرانی‌های پیامبر اعظم (ص) مطالب مزا‌ح‌آمیزی نیز بیان می‌شده است. پیامبر اعظم (ص) بر منبر مسجد برای مردم از مردی سخن گفت که شتری را که مال خود پیامبر (ص) بوده برای آن حضرت هدیه آورده است! پیامبر اعظم (ص) و سه وقیه نقره به او پاداش داده‌اند، ولی او باز هم راضی نشده است.

جاذبه‌های معنوی در تبلیغ پیامبر اعظم (ص) در مساجد
تردیدی نیست که کار تبلیغی پیامبر اعظم (ص) در مسجد، سرشار از مایه‌های معنوی و روحانی بوده است. این آمیزه‌های الهی کسانی را که اندک زمینه‌ای برای هدایت داشتند، شیفته و شیدای اسلام می‌ کرد.در حقیقت دامنه فعالیت‌های پیامبر اعظم (ص) در مسجد فقط به برگزاری سخنرانی و تشکیل کلاس‌های آموزشی محدود نمی‌شد، بلکه جلوه‌های رفتاری پیامبر اعظم (ص) بیش از هر چیز، مسجد را به کانون هدایت حق‌جویان تبدیل ساخته بود یعنی پرتو نور جذبه‌های معنوی پیامبر اعظم (ص) آن‌چنان پرفروغ بود که گاه کسانی که به قصد کشتن آن حضرت به مسجد می‌آمدند، نیز خیره می‌ماندند و بذر مهر و محبت به اسلام در دل آنها کاشته می‌شد.