حق باریتعالی انسان را به گونه ای آفرید که انسان از آغاز آفرینش در جستجوی معبود و کمال مطلق بوده است تا بتواند به عشق ورزی با معشوق هستی بپردازد تا به آرامش درونی دست یابد.
بانگاهی به ادیان آسمانی ( مسیحی ، یهودی ، زرتشت ، اسلام و ... ) و ادیان غیر آسمانی و ادیان بدوی در می یابیم که پیروان آنان دارای دعاها ، نیایش ها ، اوراد و اذکار خاص خویش بوده که در عبادات از آن استفاده می کنند. تا ارتباط با معبود خود برقرار نمایند.
دعا و نیایش نه تنها درعالم انسان بلکه در عالم نباتات و جمادات نیز وجود دارد و همه به تسبیح و تنزیه حق تعالی مشغولند.
« یسبح لله ما فی السموات و ما فی الارض الملک القدوس العزیز الحکیم » . سوره جمعه آیه 1
آنچه در آسمانها و زمین است همه به تسبیح و ستایش خدا که پادشاهی منزه و پاک و مقتدر و داناست مشغولند.
« والنّجم و الشّجر یسجدان ... » سوره الرحمن آیه 6
ستاره و درخت ، خدا را سجده و عبادت می کنند.
سعدی شیرین سخن در همین ارتباط می فرماید :
تسبیح گوی تو نه بنی آدمند و بس هر بلبلی که زمزمه بر شاخسار کرد
در میان ادیان آسمانی ، اسلام بیش از همه برای دعا و نیایش اهمیت خاص و ویژه قائل شده است. با نگاهی به آیات و روایات ، اهمیت دعا و نیایش بهتر آشکار می شود. قرآن کریم در آیات متعددی بندگان را دعوت به دعا و نیایش می نماید. و شرط اجابت دعا را راز و نیاز و درخواست قلبی و زبانی می داند :
« وقال ربکم ادعونی استجب لکم انّ الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین.» سوره غافر آیه 60
« و خدای شما فرمود که مرا با خلوص بخوانید تا دعای شما را مستجاب کنم و آنانکه از دعا و عبادت من اعراض و سرکشی می کنند زود با ذلت و خواری در دوزخ شوند. »
«امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء و یجعلکم خلفاء‌الارض له مع الله قلیل ما تذکرون» .
سوره نمل آیه 62
« آیا آن کیست که دعای بیچارگان مضطر را به اجابت می رساند و رنج و غم آنانرا برطرف می سازد و شما مسلمانان را جانشینان اهل زمین قرار می دهد. آیا با وجود خدای یکتا ، خدایی دیگر شایسته پرستش هست ؟ نه هرگز اما اندک مردم متذکر این حقیقتند. »
« واذا سالک عبادی عنّی فانی قریب اجیب دعوه الدّاع اذا دعان فلیستجیبو الی و لیومنو ا بی لعلهم یرشدون.» سوره بقره آیه 186
« آنگاه که بندگان من از دوری و نزدیکی من از تو پرسند ، بدانند که من به آنها نزدیک هستم هرکسی مرا بخواند دعایش را اجابت می کنم پس بایست دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان آورند تا به سعادت راه یابند. »
حدیثی از حضرت رسول اکرم (ص) در ارتباط با اهمیت دعا منقولست که می فرمایند :
« پروردگار خود را شب و روز دعا کنید و بخوانید زیرا که سلاح و حربه مومن دعاست.» (1)
و در جای دیگری می فرمایند :
« دعا حربه و سلاح مومن برای دفع دشمنان و عمود دین است که مومن به آن برپاست و دعا نور آسمان و زمین است. » (2)
حضرت امام صادق (ع) می فرمایند : حضرت امیرالمومنین علی (ع) می فرمود :
« محبوب ترین اعمال نزد حقتعالی در زمین دعاست. » (3)
« دعای بندگان عبارت است از اینکه بنده خدا با خواندن پروردگارش رحمت و عنایت پروردگار خود را به سوی خود جلب کند و خواندنش به این است که خود را در مقام عبودیت و مملوکیت قرار دهد به همین جهت عبادت در حقیقت دعاء است. چون بنده در حال عبادت خود را در مقام مملوکیت و اتصال به مولای خویش قرار می دهد و اعلام تبعیت و اقرار به ذلت می کند تا خدا را با مقام مولویت و ربوبیتش به خود معطوف سازد. دعا هم همین است. (4)
دعا وسیله قرب و نزدیکی بنده با پروردگار، عبد با معبود و مخلوق با آفریدگار است. دعا زمینه ساز آرامش روح و روان انسان است. اینکه انسان همواره در دعا تمام نگاه خویش را فقط به معبود متوجه می سازد و از غیر او چشم می پوشد . در واقع نوعی یگانه پرستی و دوری از شرک را تمرین می کند و وحدانیت و یکتاپرستی که شرط اول مسلمانی است را به منصه ظهور می رساند.
وقتی پیر و مرشد ما حضرت امام (ره) در وصیت نامه سیاسی و الهی خویش می فرمایند :
« با دلی آرام و قلبی مطمئن و روحی شاد و ضمیری امیدوار به فضل خدا از خدمت خواهران و برادران مرخص وبه جایگاه ابدی سفر می کنم.» این عروج عرفانی همراه با نفس مطمئنه که به « ارجعی الی ربک» می رسند در نتیجه مداومت در دعا و نیایش به درگاه خدای متعال حصول شده است و عاقبت دارندگان این نفس روحانی و توام با طمانینه و آرامش آن است که خداوند متعال خطاب به آنان می فرمایند :
« فادخلی فی عبادی – وادخلی جنتی. » سوره فجر آیه های 30 – 29
« پس داخل شو در زمره بندگان خاص من و داخل شو در بهشت» ( ابدی و پر نعمت من )
استمرار و مداومت در دعا و نیایش چه به صورت روحی و قلبی و چه به صورت اعمالی و افعالی ، موجبات دوام و ماندگاری آرامش روحی و روانی انسان را به همراه خواهد داشت.
وجود ادعیه فراوان در تعالیم اسلامی که هر یک به فراخور زمان و مکان خاص می باشد و نیز کتاب ارزشمند مفاتیح الجنان که حاوی دعاهای فراوان با مضامین عرفانی است ( چون دعای کمیل ، توسل ، ندبه ، جوشن کبیر ، جوشن صغیر ، عرفه و ... ) همه و همه زمینه ای است جهت گشودن باب معرفت شناسی و رجعت به اصل و ذات خویش و نیز ارتباط دائم به آفریدگار هستی بخش و این ادعیه پلی است بین این زمین خاکی و فردوس برین و بهشت نعیم.
دعای عرفه که از دعاهای دهه اول ذیحجه و روز عرفه ( نهمین روز از این دهه ) است.
زمینه ساز وصول انسان به مقامات عالیه و کمالات روحانی و نیز روز اعتذار و ندامت انسان از افعال و اعمال گذشته است.
می توان ادعیه را دارای عالیترین مضامین و بلندترین مفاهیم دانست انجام نابترین و زلال ترین نیایش انسان در پگاه بندگی و فرو ریختن سنگین ترین حصارهای جهل و بیگانگی مخلوق با خالق ، کشف حقایق و شناخت مراتب کمال همچنین پرهیز از خواهشتهای نفسانی در زندگانی پر از هوا و هوس تنها با دعا و انابه میسر است و استشمام عطر دل انگیز تر از رایحه باغهای بهشتی و درک پرتوهای معرفت از چشمه ناب حقیقت با قرائت خالصانه و انس صادقانه با پروردگار از طریق دعا انجام می گیرد.
در میان اماکن مقدس جهت انجام دعا و نیایش ، مسجد برترین مکان می باشد و دارای فضیلتی ویژه است چرا که مسجد خانه خدا بر روی زمین است. اگر به عنوان میهمان در خانه خدا برویم و او را با خلوص بخوانیم حق تعالی به احترام این حضور ما و از باب میزبانی سهل تر و سریع تر زمینه سازی جهت اجابت دعای بندگان را فراهم می سازد. از طرف دیگر حضور در مسجد و تشکیل اجتماع برای استماع و قرائت دعا موجب خواهد شد تا راه اجابت دعا کوتاه تر شود چرا که :
« یدالله مع الجماعه » دست خدا با جماعت است ( حدیث نبوی ) .
از امام صادق در خصوص دعا در مسجد نقل است که فرمودند :
«هر گاه حاجتی از خداوند دارم همیشه هنگام ظهر برای دعا به مسجد می روم. »
نوشته : محمدعلی موظف رستمی
پی نوشت :
1- اصول کافی – جلد 2 – ص 468 – حدیث 3
2- اصول کافی - جلد 2 – ص 468 – حدیث 1
3- اصول کافی – جلد 2 – ص 467 – حدیث 8
4- پرورش روح انسان – عباس عزیزی – ص 50
5- سیمای مسجد – رحیم نوبهار – ص 62 .