قبل از ورود به بحث ، بایسته ا ست. با دو کلید واژه ویا به عبارتی تعریف مفا هیم که نقشی بسیار مهم و اساسی در فهم وشناخت نسبت به کل موضوع مورد بحث ایفا می کند؛ آشنا شویم ودر ادامه به فراخور محتوی ومتن از آنها بهره گیریم . کلید واژه اول ، کلمه فرهنگ است. فرهنگ ، از نظر لغوی به معنی علم ، دا نش ، ا دب و معرفت بوده ودر اصطلاح به مجموعه : آداب ، رسوم ، سنن و... ا طلاق می گردد . آنچه که دراین بحث ، مد نظر ما بوده ومدا قه نظر قرار خواهد گرفت. شق دوم این تعریف که هما ن تعریفی است که در میان عا مه مردم رواج دارد و به طور ضمنی مورد پذیرش غالب آنان وا قع شده ، می با شد .
کلید واژه دوم، کلمه بسیج می باشد. بسیج در لغت به معنای: اسباب، سا مان، سازوسامان جنگ و درا صطلاح به تشکل و یا گروهی منسجم و سازمان یا فته ا طلاق می شود که به فرمان حضرت امام(ره) بنیانگذار فقید جمهوری اسلامی با هدف حفظ دست آوردهای ا نقلاب اسلامی تشکیل یافته است. با توجه به این تعریف در این بحث معنای دوم و یا اصطلاحی کلمه بسیج هدف ما برای تبیین می‌باشد .
بعد از تعریف مفاهیم کلمات و مشخص شدن مراد ما از به کارگیری کلمات به متن بحث وارد می‌شویم. با ملحوظ داشتن این نکته که فرهنگ بسیجی طی یک فرآیند و جریان شکل گرفت. پس
لازم است به آن با نگاه مقطعی و آنی و لحظه ای نگریسته نشود. در شکل‌گیری و شکل‌دهی آن الزاماتی وجودداشت که اگر آن را نادیده انگاریم در توجیه عملکرد و اصل بنای آن به خطا رفته‌ایم فرهنگ بسیجی در یک بسیج فرهنگی شکل گرفت و معنا یا فت. درست آن زمانی که اولین جرقه این حرکت از ذهن منّور و جوشان پیر و مرادما حضرت امام (ره) تراوش کرد تا به امروز، غالب رفتارها و منش‌ها و هنجارهای حاکم در درون و بدنه بسیج به صورت نهادینه در آمد و به فرهنگ تبدیل شد. ا فراد و سازمانها و نهادهای متعددی دست به کار شدند تا با کار فرهنگی ، فرهنگ بسیج را فراگیر و فرهنگ‌سازی کنند. فرهنگ‌ساز ی همواره با ایجاد رفتار و عمل در ذهن و فعل صورت می‌گیرد ایجاد رفتار تازه و یا تغییر و اصلاح در عملکرد و رفتار همواره با گذشت زمان همراه است اما در این میان میزان مقاومت مدنی در عدم پذیرش و یا تسریع و تسهیل در قبول و پذیرش فرهنگ جدید و نو در از دست دادن فرصت و یا به دست آن ( فرصت سازی یا فرصت سوزی) بسیار تاثیرگزار خوا هد بود
آنچه باعث شده تا فرهنگ بسیجی به این سرعت بسط و گسترش یابد ، همخوانی و هماهنگی در ا هداف و برنامه‌های هدفمند آن، با آمال و آرزوها و عقا ئد و اعتقادات جامعه اسلامی ما بوده است به طوری که نه تنها در قبول این فرهنگ هیچ مقاومتی مدنی و یکپارچه صورت نگرفته است. بلکه با سرعت هر چه تمامتر در میان تمام لایه های جامعه نفوذ و گسترش یافت و این امر حکایت از وجود نگاهی جامع الاطراف و همه‌جانبه نگر در زمان تأسیس و شکل‌دهی آن دارد. چون خمیر مایه و جوهره وجودی این جنبش و حرکت بزرگ فرهنگ‌ساز از اول بر شالوده اعتقادات عمیق دینی و اخلاص وعشق حقیقی بنا و بنیان یافته ا ست .
بسیج نماد و جلوه وحدت و همبستگی ملی در عین کثرت ا ست. در ترویج این فرهنگ جامع تمام اقوام و نژادها ، نقش تأثیرگزاری داشته و دارند. تمام خرده فرهنگ‌های موجود در کشور در فرهنگ بسیج ذوب شده و فرهنگ بسیجی را غنا و قوا م و ا ستمرار بخشیده‌اند. یکی از ازا صول اساسی که باید در این برهه از زمان در ارتباط با موضوع مهم ایجاد وحدت و همگرایی در دررون بسیج مراعا ت گردد. اعتقاد و عمل به فراجنا حی بودن آن است.که اگر این ا صل اساسی و خدشه ناپذیر عملیاتی نشود و دچار بخشی نگری شود. مانیفیست و پایه و اساس این بنای مبارک و میمون دچارگسست و فا صله خوا هد شد.زیرا بسیج به معنای وا قعی کلمه یعنی ا نسجام تمامی توده‌های جامعه اسلامی با یک هدف واحد در عین بهره‌گیری ازروش‌ها و منش‌های مختلف موجود درون جامعه اسلامی می‌باشد .
فر هنگ بسیجی یعنی فرهنگی که می‌توا ند با ایجاد فضایی عقلانی و توأم با تفکر و تدبیر تمام احزاب و صاحبان عقائد و سلائق مختلف تحت لوای پرچم توحید و زعامت ولایت فقیه (همراه با اعتقاد قلبی و عملی به این اصل اساسی و خد شه ناپذیر) به راحتی بتوا نند در آن تنفس کنند و به ا ظهار نظر و عقیده بپردازند در غیر این‌صورت ما شاهد تهدید و تحدید این نیروی وحدت آفرین خوا هیم بود حضرت امام (ره) در فرمانی گرا ن‌سنگ برای پایه‌گذاری این نهاد مقدس از جمعیت 30 میلیونی خواستار تشکیل ارتشی بیست میلیو نی در قالب بسیج را شدند. و حضرت ایشان بهتر از همه ما می‌دا نستند( به غیر از ده میلیون نفری که به دلیل خردسالی و ثقل سن توان تعقل و تفکر را ندارند) در این ارتش 20 میلیو نی ، بیست میلیون فکر و عقیده متفا وت و گاه متضاد ( نه در ا صول ا سلا م و نظام بلکه در روشهای دستیابی به اهداف عالی اسلام ناب و نظام مقدس جمهوری اسلامی) وجود دارد و خوا هد داشت منتهی هنر ارزشمند حضرت امام (ره) در این عامل مهم بود که توانست همه این ا فکار و ا ندیشه و سلائق مختلف را حول محور بسیج گرد آورند و به طوری که به مرور زمان این نگرش به فرهنگی فراگیر و جا مع تبدیل شود. و همین فرهنگ ناب و مترقی از آغاز پی‌ریزی تاکنون نه تنها باز نایستاد بلکه حتی در زمان فقدان حضرت ایشان نیزدرظل توجهات و عنایات حضرت ولی عصر (عج) ورهبریهای دا هیا نه مقام معظم رهبری توا نست روز به روز به حرکت زا یشی خود در تمامی ابعاد و اضلاع و زوایا دامه دهد0
مبحث دیگری که می‌بایست در ا رتباط با تعمیق بخشیدن به فرهنگ بسیج مورد ملاحظه و عنایت جدی قرار گیرد. همگام‌سازی توأمان نمودن تزریق جریان شعور و معرفت با شور و احساس به بدنه بسیج ا ست. این‌دو( شور و شعور) ما نند دو بال یک پرنده ای می‌مانند که زمینه‌ساز و تسهیل کننده صعود و ارتقاء فرهنگ بسیجی به مدارج عالی و پله های پیشرفت و ترقی خواهند بود. غافل شدن از هریک از این دو ارکان مهم، ضربه‌ای جبران ناپذیر به پیکره بسیج وارد خواهد ساخت. غناء بخشی به فرهنگ بسیج ، از طریق بسط وگسترش این شجره طیبه به درون تمام سطوح و لایه‌های اجتماعی و نیز همه اقشار بویژه قشرهای تولید کننده فکر و ایده و خردورز، اساتید داشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه، دانشجویان، دانش‌آموزان، نخبگان، محققان، پژوهشگران، نویسندگان و صنوف مختلف کارگری وکارمندی و نیز حتی توسیع آن به درون پیروان سایرمذاهب و ادیان آسمانی( که گامی است بسیار ضروری) امکان پذیر می‌باشد. با عملیاتی شدن این نگرش شا هد فرهنگی روزآمد، برنامه‌ریزی و فعالیتی کارآمد خواهیم بود. ما ندگاری حیات بسیج، درگرو به روز شدن فعالیت ها و همه‌جانبه‌نگری و به کارگیری ظرا فت‌ها در برقراری ارتباطات و تعاملات با بدنه داخل و فرهنگ حاکم بر آن و نیز برخورد اندیشمندانه، عقلانی و خردگرایانه در مواجه با فرهنگ بیگانه می‌باشد.
ما در عصری زیست می‌کنیم که آن را عصر ا طلاعات و ارتباطات می‌دا نند. در این فرآیند ارتباطی بیشترین تأثیرگزاری و تأثیرپذیری در حوزه فرهنگی ا نجام می‌پذیرد. زیرا دروازه ورود به دیگر بخش‌ها، از این کانال صورت می گیرد. به همین سبب است که معمولاً برای تسخیر این دروازه و معبر در ا بتدا، با مقاومت هایی از سوی ملل و فرهنگ‌های بومی روبرو می‌شود. با در هم شکسته شدن این مقاومت فرهنگی(مغلوب فرهنگی) فا ئق شدن بر کل جامعه بسیار آسان خواهد بود. با توجه به اینکه فرهنگ بسیجی نشأت گرفته از اندیشه الهی حضرت امام (ره) درحال فروشکستن مرزهای جغرا فیایی و نفوذ در اذهان و ا فکار و قلوب مسلمانان دیگر کشورها به خصوص جوان‌ها می‌باشد (که نمونه های از فرامرزی شدن و تأثیرگزاری آن را در میان جوانان مبارز لبنانی، فلسطینی، و عراقی و ... شاهد هستیم ) در مواجه و برخورد با فرهنگ‌های غیر هم‌سو و تهاجمی بیگانگان،ضروری است با به کارگیری فنون و تکنولوژی نوین ارتباطی و اطلاعاتی و ضمن بومی‌سازی فن‌آوری‌های تازه و قابل بهره‌برداری و مرتبط با توسعه همه‌جانبه،گامی محکم برای ورود در عرصه جهانی برداریم. و به عبارتی امروز متولیان امر هدایت و ساماندهی امور فرهنگی بسیج با بهره‌گیری از نگاه برنامه ریز و سیسماتیک و کلان‌نگر نسبت به تحولات و تغییرات جهانی نیز نباید بی‌تفاوت باشند و به اصطلاح علمی‌تر، جهانی بیاندیشند و منطقه‌ای عمل کنند. و در اهداف راهبردی و استراتژی خود برای توسعه فرهنگ بسیجی به تمامی چالش‌های موجود چه در عرصه‌های( احتما لی ) داخلی و بین‌المللی نگاهی تیزبینانه و منطقی داشته باشند. برخورد منفعلانه نه تنها ورود فرهنگ بسیجی را در صحنه جهانی کمرنگ می‌کند بلکه با گذشت زمان آنچه در داخل کشور برای ایجاد و بسط این فرهنگ تلاش، مجاهدت و از جان گذشتگی به عمل آمده را نیز از دست خوا هد داد. در فضای تعامل و تقابل بین ملت‌ها و دولت‌ها، فرهنگی غالب و برنده خوا هد بود که از توان بالا و پتا نسیل لازم در مواجه با دیگر فرهنگ‌ها بر خوردار باشد. یعنی از درون مایه کافی و وا فی و ظرفیت‌های متناسب با شأن و جایگاه خویش برخورداردار باشد. فرهنگی که از جامعیّت بالا و مناسب برخوردار نباشد و به معنای واقعی و حقیقی در جامعه نهادینه نشده باشد. تنها حرف‌هایشان لق لقه زبان و اعمال و رفتارشان صوری و ظاهری باشد و نیز سعی در رفع نوا قص و کمبودهای موجود نبردازند و جبران مافا ت نکنند نه تنها توان مقابله با فرهنگ‌های مهاجم و بیگانه را ندارد بلکه به آسانی در فرهنگ‌های غالب نیز هضم خواهد شد. یکی از خصیصه‌های بارز این گونه فرهنگ‌های ضعیف و غیر علمی این است که هیچ وقت حرف‌ها و مباحثی را که از روی دل‌سوزی و نقد خیرخواهانه از سوی قشر اندیشمند و صاحب فکر ارائه می‌شود را بر نمی‌تابند و سریعاً موضعی بدبینانه در برابر آن ا تخاذ می‌نمایند.
وقتی می گوئیم در حال حاضر بهترین فرهنگ که توان مقا بله با دیگر فرهنگ‌های مهاجم و بیگانه را دارد. تفکر و فرهنگ بسیجی ا ست. بدین معناست که این فرهنگ هیچ‌گاه از تعامل با دیگر فرهنگ‌ها نمی‌هراسد. به این دلایل : 1- این فرهنگ نشأت گرفته از فیوضات منشاء لایزال الهی است 2- از آموزه‌های دینی که در قالب وحی الهی ( قرآن کریم) برای مسلمانان آمده است به صورت عملی به کار گرفته می‌شود 3- مجری دستورات و سیره و سنت رسول گرامی اسلام (ص) و ائمه معصومین که پیام آور و توصی کننده عمل به کامل‌ترین دین آسمانی‌اند بهره می‌گیرند 4- تحت رهبری‌های حکیمانه ولایت فقیه قرار داشته و با اطاعت محض انجام وظیفه می‌کنند 5- سیره و منش عملی آنها بر اسا س اخلاص، ایثار، از خود گذشتگی و تنها عمل به تکلیف شرعی و ملی استوار است
امروزه علما و اندیشمندان حوزه سیاست بر خلاف دهه‌های گذشته قدرت و برتری کشورها را در تسخیر دریاها با کشتی‌های بخاری، سلاح و تجهیزات هسته‌ای و اتمی و توان قشون‌کشی به دیگر کشورها ندانسته. بلکه در حال حاضر، نشان قدرت، برتری و تفوق کشورها را در وجود وفاق همبستگی ملی و تجانس فرهنگی از خرده فرهنگ‌ها، اقوام، نژادهای متنوع و متکثر درون حاکمیت می‌دانند. آنچه کشور چین را با بیش از یک میلیارد جمعیت حفظ نموده است. تنها داشنن سلاح اتمی و تجهیزات مدرن نظامی نیست. اگر این فاکتور را دلیل اصلی بدانیم اتحاد جماهیری شوروی با آن‌که قدرت برتر نظامی در دوران جنگ سرد بوده است به راحتی از هم پاشیده شد در جواب این چرایی باید به دنبال یک قدرت فوق اتمی و بسیار و بسیار مدرن و سهمگین و نهفته در درون ملت‌ها باشیم و آن چیزی نیست جز وحدت ملی در تجا نس فرهنگی( با وجود داشتن خرده فرهنگ‌ها و فرهنگ‌های بومی ) در این میان و با این تفاسیر با توجه به اینکه در حال حاضر فرهنگ بسیجی بهترین و برترین نیروی وحدت زا و پدید آورنده اقتدار ملی و عامل ایجاد همبستگی و همگرایی درونی در جامعه اسلامی می‌باشد بسط و گسترش این اندیشه و استمرار این حرکت تنها در سایه توجه ویژه و عنایت جدی در توسعه آن در تمام اضلاع و زوایا امکان پذیر می‌باشد .
این نکته بسیا مهم و حائز اهمیت را باید مدّ نظر قرار داد که حوزه کارکرد فرهنگ بسیج در ابعاد معنوی است ( فراتر از ابعاد مادی صرف ) و این فرهنگ منشعب از فرهنگ توحیدی است چون ذات فرهنگ توحیدی ایجاد وحدت و یگانگی در ارزش‌هاست و این فرهنگ از ذات حق باریتعالی نشأت می‌گیرد. پس ابدی است به همین خاطر تا زمانی که فرهنگ بسیجی در راستا و موازات فرهنگ توحیدی باشد از قدرت مانایی و بالندگی بسیار وسیع در تمامی حوزه‌های مادی و معنوی برخورداراست.
فرهنگ‌هایی که تنها در قالب و ابعاد مادی می‌گنجند از پویایی و حرکت لازم برخوردار نبوده و ایستا می‌باشند و هرگاه فرهنگ و تمدنی ایستا بوده و دارای حرکتی صعودی و رو به جلو نباشد همانند باتلاقی می‌ماند که به مرور زمان دچار جمودی و خمودی شده و پس از چند سال از صحنه تاریخ محو و نابودخواهند شد . در این راستاست که بسیج را یک حرکت عظیم فرهنگی می‌نامند حرکت به معنای زایش و پویایی و دینامیک است که در نقطه مقابل آن سکون رکود و ایستایی قرار دارد. به همین خاطر، فرهنگ بسیجی، فرهنگی زایشی است و بسیاری از فرهنگ‌های دیگر من جمله: ایثار، شهادت، اخلاص، تواضع، فرهنگ پایداری و... از آن بر می‌خیزد
درحال حاضر با عنایت به حاکمیت تفکر و فرهنگ بسیجی در ا بعاد کلان کشور چون گذشته شا هد نمایان و عملی شدن گوشه ای از ا قتدار ملی در فضای ارتباط و تعا مل با جهان خارج به خصوص در زمینه بحث ا نرژی هسته ای وزیاده خوا هیهای جهان غرب هستیم. عقب نشینی غرب در موضوع هسته ای نشا نه ای آشکاراز نماد وجلوه فرهنگ بسیجی در جهان پر آشوب سیاست وقدرت می باشد همانگونه که فرهنگ بسیجی وعاملان به این فرهنگ در صحنه های مختلف جلوه هایی از این فرهنگ را در مبارزه بی امان با استکبار و اسلام ستیزان غربی به منصه ظهور رسا ند ند امروز با کوتاه نیامدن در برا برا فزون خواهیهای غرب و در پیش گرفتن عزت وحکمت و اقتدار که نشات گرفته از فرهنگ ناب بسیجی است . با ایجاد صفی همچون بنیانی مرصوص به تسخیر خاکریزهای پوشالي و خیالی غرب پرداخته ا ند .
با ملاحظه وعنایت ویژه به این مطالب مطروحه ودر نظر گرفتن تمام واقعیتهای موجود می توا نیم در کمال صراحت بگوئیم فرهنگ بسیجی یعنی فرهنگ سراسر عشق ، زیبایی ، اخلاص ،تواضع ،ایثار ، وطن دوستی ، دیگر خواهی به جای خودخوا هی ، فنا ی فی الله شدن ، خدمتگزاری و... حال با این نگرش هوشمندانه است که امروزبا صراحت هر چه تما متر و طمینان کاملتر در رابطه با عملکرد وفعالیتهای این نهاد مقدس ما می توانیم بگوئیم :
"وما رایت الا جمیلا"