از موارد مؤثر در جذب جوانان به مسجد و نماز جماعت می‌توان به نقش امام جماعت، نظافت مساجد، نقش نمازگزاران در مساجد و ارائه الگو برای جذب جوانان و نوجوانان به نماز و مسجد اشاره کرد

جایگاه والای مسجد و اهمیت حضور در آن و شرکت در جماعات بر اساس آموزه‌های دینی، منابع و مستندات قرآنی و روایی بر کسی پوشیده نیست، علیرغم اهمیت مسأله، در ارتباط با حضور در مساجد و جماعات در گروه های سنی مختلف از جمله جوانان و نوجوانان با دو گروه مواجه هستیم، گروهی که اهل مسجد و جماعات هستند و در هر شرایطی حضور در جماعات و مساجد را بر خود وظیفه می‌دانند و گروهی که متأسفانه در مساجد و جماعات به علل مختلف حضور نمی‌یابند.

حال با توجه به اینکه کلیه آموزه‌های دینی در ارتباط با حضور در مساجد و جماعات که بر گرفته از کتاب الهی، روایات و سیره معصومین علیهم‌السلام است؛ با فطرت انسان‌ها هم‌سو بوده و مطابقت دارد، بنابراین شکی نیست که می‌توان با به کارگیری روش‌ها و راه‌های متناسب، بخش اعظمی از جوانان و نوجوانان مسلمان جامعه اسلامی را به این امر مهم جذب کرد.

اهمیت حضور درمسجد و نمازهای جماعت بر اساس احادیث و روایات «حضور در مساجد و عبادت در خانه خدا افزون بر آن که خود توفیقی بزرگ و کمالی ارزشمند نیز است، کمالات روحی دیگری را نیز در پی دارد، رحمت خاص خداوند، آمرزش الهی، بهشت برین، همنشینی و همدمی با فرشتگان الهی از آن جمله است»(نوبهار، ۳۷۵ص ۱۴).

امام خمینی (ره) در این ارتباط فرمایش حکیمانه و متدبرانه‌ای دارند، ایشان می‌فرمایند «به نماز و مساجد اهمیت دهید که پرونده‌های دادگستری مال بی‌نمازهاست و نمازخوان‌های واقعی در دادگستری پرونده ندارند، شیطان‌ها از مساجد و نماز می‌ترسند، آنها می‌خواهند، از نماز جلوگیری کنند و بعد از خالی کردن سنگرها حمله کنند» (به نقل از صحیفه نور،جلد۱۸).

براساس آیه ۴۳ سوره بقره که می‌فرماید «نماز را به پا دارید و زکات دهید و با رکوع کنندگان رکوع کنید»، می‌بینیم که قرآن امر به جماعت می‌کند و در بسیاری از متون و منابع دینی و روایی نیز وقتی از اهمیت نماز صحبت می‌شود، منظور نماز جماعت است، درواقع «اصل تشریع نمازهای یومیه به جماعت بوده و فرادی رخصت است»(طالقانی به نقل از رهبری ، ۱۳۸۰، ص ۱۵۴).

دراهمیت و ارزش نماز همین بس که رسول خدا(ص) می‌فرمایند «یک نماز جماعت، بهتراز چهل سال نماز فرادی درخانه است»(مستدرک الوسائل به نقل از شیرازی ،۱۳۷۷ص ۷۷).

یا در روایتی دیگر امام رضاعلیه‌السلام می‌فرمایند «ثواب هر رکعت نماز جماعت نسبت به فرادی برابر با دو هزار رکعت است»(تحف العقول، به نقل از رهبری، ۱۳۸۰ص ۱۶۱).

همچنین در مورد حضور در مساجد می‌بینیم که در عصر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم مسجد از مرکزیت دینی، عبادی، علمی و فرهنگی برخوردار بوده و همین وضعیت را در زمان امام باقر علیه‌السلام و امام صادق علیه‌السلام باز می‌بینیم، در همین راستا است که پیامبر گرامی اسلام (ص) می‌فرمایند «هر کس برای تعلیم یا تعلم وارد مسجد شود، همچون مجاهد در راه خداست» (به نقل از رهبری،۱۳۸۰،ص ۲۴۰).

می‌بینیم که آیه ۱۱۴ سوره بقره بازدارندگان از احیاء مساجد را ستم کارترین مردم معرفی می‌کند، ضمن اینکه «مهمترین شاخصه احیاء مساجد، در حضور گسترده و فشرده آحاد مردم مسلمان در مسجد تجلی می‌یابد» (همان منبع،ص ۷) .

پس با این حساب حضور در مسجد و نیز تلاش برای اینکه دیگران نیز در مسجد حضور یابند، مساوی با احیا و آباد کردن مساجد و خانه خداست.

ویژگی‌های جوانان

دوره نوجوانی و جوانی یکی از حساس‌ترین دوره زندگانی انسان است و انسان در این دوره ویژگی‌های خاصی را دارا است از جمله عاطفی بودن، زود رنجی و به دلیل ناپختگی، کم تجربگی و احساسات شدید به طور طبیعی خطا پذیری بیشتر و از طرفی روحیه استقلال طلبی و ستیزه جویی زمینه چالش‌ها و تضادها را در میان این قشر و بزرگترها به وجود می‌آورد.

علیرغم این ویژگی‌ها اگر با جوانان با صداقت و احترام برخورد شود، به سهولت می‌توان در این دوره از حیات در عمق دل و صفای قلب او نفوذ کرد، در همین راستا است که «پیامبر اسلام (ص) فرمودند «بر شما باد جوانان! که قلب آنان رقیق‌تر و آماده پذیرش خیر است، وقتی خداوند مرا برای بشارت و انذار مردم مبعوث کرد، سالخورده‌ها با من مخالفت کردند، اما جوانان با من پیمان بستند» (به نقل از محجه البیضاء، جلد ۳)، «این فرمایش رسول اکرم (ص) نشان دهنده تربیت پذیری و الگو پذیری جوانان و فطری بودن پیام آن پیامبر گرامی است».(ابطحی، ۱۳۷۶،ص۱۰۰).

همچنین است که «حضرت علی علیه‌السلام به فرزندش امام حسن علیه‌السلام می‌فرماید «فرزندم! حسن جانم، قلب نوجوانان چون زمینی خالی از بذر است ( که آماده و مستعد پذیرش هر بذری است)، آنچه در آن بریزی می‌پذیرد، حسن جانم! من به ادب و تربیت تو پیش از سخت شدن قلبت و مشغول گشتن عقلت به چیزی مبادرت ورزیدم و به تربیت تو پرداختم» ( به نقل از موسوی راد ، ۱۳۸۰، ص ۱۹۷).

«شهید بهشتی نیز با تبیین ویژگی‌های جوانان و نوجوانان از قبیل حق‌گرایی، حق‌دوستی، حق‌پرستی، خیر دوستی، عدل دوستی، این ویژ‍گی‌ها را در اغلب جوانان بیشتر از سایر اقشار دانسته است و آن را زمینه مساعد خدادادی برای بهره‌برداری شایسته می‌داند و بی توجهی به آن را تیره بختی می‌نامد»(به نقل از دلبری، ۱۳۸۷،ص ۱۶).

ملاحظه می‌شود که فرمایشات حضرات معصومین علیهم‌السلام، بزرگان و صاحب نظران ضمن اینکه برای ما بسیار راهگشا و نوید بخش است، از طرفی وظیفه و مسؤلیت ما را دو چندان می‌کند و ما را به این باور می‌رساند که حقیقتاً می‌توان در جذب جوانان به مسجد و جماعات بهتر از وضع موجود عمل کرد.

راه‌های جذب جوانان به مسجد و جماعت:

بی‌تردید برای جذب جوانان و حضور آنها در مسجد و جماعات هم موانع مختلف و هم راه کارهای مختلفی متصور است که این موانع و همچنین راه کارها می‌توانند جنبه‌های فردی، خانوادگی و محیطی داشته باشند، در این بخش آن قسمت از مواردی که بیشتر جنبه علمی و کاربردی دارد، مورد بحث قرار می‌گیرد:

۱- علل عدم حضور در مسجد و جماعات و ضرورت تبیین فلسفه و اسرار نماز و جماعات

برای عدم حضور در جماعات و مسجد علل گوناگون است، بعضی واقعاً عذر دارند و دلیل‌شان پذیرفتنی است، ولی بسیاری از موارد بهانه‌هایی پوچ، بیشتر نیست، از جمله: غفلت از پاداش‌های نماز جماعت، بی‌رغبتی به جهت بدرفتاری برخی نمازگزاران در مسجد، همفکر نبودن با امام جماعت از نظر دیدگاه سیاسی، عیب‌های احتمالی بستگان و نزدیکان امام جماعت، طول کشیدن نماز جماعت، رفتار متولیان و دست اندرکاران مسجد و...(قرائتی،۱۳۷۷،ص ۲۲۲-۲۲۱).

علاوه بر موارد مذکور که بیشتر در مورد نمازخوان‌ها است، در مورد آن‌هایی که نماز نمی‌خوانند و به تبع آن در مسجد و جماعات نیز حاضر نمی‌شوند، می‌توان به نتیجه تحقیقی اشاره کرد که بر اساس آن «بیش از ۵۰% کسانی که مورد پرسش قرار گرفته‌اند که چرا نماز نمی‌خوانید؟ پاسخ داده‌اند که خدا به نماز ما نیازی ندارد» ( به نقل از محمدی عراقی، ۱۳۷۶، ص ۶۸)، اگر این تحقیق صحیح باشد، به ما یک چراغ راهنما می‌دهد و آن اینکه روی فلسفه نماز یا اسرار نماز بیشتر کار کنیم.(همان منبع).

در همین راستا مقام معظم رهبری(حضرت امام خامنه ای"ادام الله بقائه") می‌فرمایند «برای تبیین ژرفای نماز و معرفی رازها و زیبایی‌های آن، دست به تلاش پیگیر و همه جانبه زده شود» (پیام به اجلاس ششم، ۱۳۷۶، ص۶)، در حدیثی پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند «اگر مردم ارزش اذان گفتن و شرکت در نماز جماعت را می دانستند، برای این کار قرعه کشی می‌کردند» (بحار الانوار ،ج ۸۸ به نقل از جعفری، ۱۳۸۸، ص ۷۳).

متأسفانه بسیاری از جوانان ما با این ارزش‌ها که پیامبر گرامی اسلام می‌فرمایند، آشنا نیستند، بنابراین یکی از وظایف و مسؤلیت‌های عمده در این راستا آشنا سازی جوانانی است که مسجدی نیستند، با ارزش‌ها و اسرار و فلسفه نماز، نماز جماعت و حضور در مسجد می‌باشد، مطمئناً راه آن سخنرانی در مسجد نیست، بلکه باید پیام‌ها در این زمینه در جا‌ها و موقعیت‌هایی جلوه‌گر شود که جوانانی که اهل نماز جماعت و مسجد نیستند، حضور دارند.

۲- عامل بهداشت ونظافت مساجد

امیرالمؤمنین علیه‌السلام به استاندار(والی) خود می‌فرماید «افضل اوقات را برای نماز قرار بده»، حال اگر افضل اوقات برای نماز است، افضل جاها هم باید برای نماز باشد (به نقل از قرائتی، ۱۳۷۰،ص ۴۸)، یکی از مشکلاتی که برای جذب مردم به مراکز اقامه نماز داریم، کمی نظافت است؛ نظافت امروز و در دنیای امروزی یکی از عوامل جذب جوان‌ها است، این جز نماز هم نیست، ولی چیزی و رای احکام نماز است، ما نباید فقط در حد طهارت و مسأله فقهی به این بپردازیم؛ یعنی خیلی ظاهر بینی است که طهارت را با همان فرمول‌های فقهی بپذیریم و هر چه آلودگی و میکروب و چیزهای دیگری است که مردم را متنفر می‌کند، همه را ندیده بگیریم، من فکر می‌کنم، یکی از چیزهایی که قشر تحصیل کرده، قشر به اصطلاح متجدد و قشر جوان را از این جاها دور کرده، این است که فضا، متناسب با این شرایط نیست. (هاشمی رفسنجانی، ۱۳۷۶، ص۱۹).

از آنجایی که طبع جوانان پاک، زیبا دوست و پر نشاط می‌باشد، لذا به مکان‌های پاکیزه، زیبا، جذاب و دلپذیر بیشتر گرایش پیدا می‌کند، بنابراین برای جذب آنان به مساجد باید این مکان‌ها را آراسته و پاکیزه ساخت، فرش‌های مسجد تمیز و پاکیزه بوده، روشنایی در حد مطلوب و مسجد همواره معطر و خوشبو باشد و نمازگزاران با لباس پاکیزه و بوی خوش وارد مسجد شوند.(انصاری راد، ۱۳۸۸).

۳- جاذبه برای حضور زنان در مساجد

زنان بخش عظیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند، حضور آنان در مسجد، فرصت مناسبی برای بهره‌گیری معنوی از این جایگاه مقدس و آشنایی با معارف اسلامی است، بلکه برای برخی از آنان این تنها فرصت است (نوبهار ، ۱۳۷۵، ص ۴۴).

با این وجود یکی از مسائلی که در مساجد هست، عدم جاذبه به خصوص در شبستان خانم‌ها است، متأسفانه محل اجتماع خانم‌ها هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی، جاذبه لازم را ندارند و گاهی هم دافعه دارند، از نظر نور، تهویه، فرش، مسیر رفت و آمد و غیره معمولاً قسمت خانم‌ها به مراتب بدتر از آقایان است، با توجه به اینکه خانم‌ها اغلب همراه فرزندانشان وارد مسجد می‌شوند و اگر برخورد این فرزندان با مسجد مطلوب و خوشایند باشد، اثر مثبت بر روی آن‌ها خواهد داشت و اگر مطلوب و خوشایند نبود اثر بد (زعفرانی، ۱۳۷۶، ص ۱۹۷).

همچنین دختران و بانوان جوان به مراتب بیشتر تحت تأثیر میزان مطلوب یا نامطلوب بودن قسمت مربوط به خانم‌ها در مساجد هستند، مطمئناً حضور دختران و بانوان در مساجد در جذب برادران آن‌ها و همسران آن‌ها در آینده به مساجد نقش به سزایی خواهد داشت، علیرغم نقش زنان در مسائل تربیتی و تأثیری که برای حضور برادران و همسران جوان خود در مساجد می‌توانند، داشته باشند، متأسفانه می‌بینیم در مساجد هنوز محل استقرار خانم‌ها حتی به اندازه محل آقایان از جذابیت، راحتی و مطلوبیت برخوردار نیست.

۴- نقش امام جماعت

در میان تمام کسانی که به گونه‌ای در اداره امور مسجد دخالت دارند، امام جماعت دارای نقشی ممتاز و ویژه است، طوری‌که صلاحیت‌ها، شایستگی‌ها، عملکرد، شخصیت و چگونگی برخورد او با جوانان به طور مستقیم بر مسجد و جذب افراد از جمله جوانان اثر می‌گذارد (نوبهار ، ۱۳۷۵، ص ۸۳).

در ارتباط با عملکرد و نقش امام جماعت به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

الف) روابط و احترام میان امام جماعت و جوانان، نباید در چارچوبی خشک و رسمی باقی بماند و باید به روابط عاطفی بیانجامد؛ یعنی امام جماعت به عنوان یکی از دوستان جوانان به شمار رود، در این راستا لازم است همواره جوانان را همراهی کند، مشکلات آنان را یاری کند، موفقیت‌های شان را به آنان تبریک بگوید، از ناراحتی و غم‌هایشان ابراز تأسف کند، همچنین علاوه بر ارتباط حضوری، برقراری ارتباط کتبی نیز میان جوانان و امام جماعت مفید است.

ب) امام جماعت باید وقت کافی برای جوانان بگذارد، «تجربه نشان داده است که امام جماعت‌هایی که وقت می‌گذارند، می‌توانند در ترویج فرهنگ نماز موفق باشند و کسانی که صرفاً می‌خواهند یک نماز را اقامه کنند و بلافاصله از خوابگاه دانشجویی خارج شوند، این امکان پذیر نیست» ( قمی ، ۱۳۸۰، ص ۶۷).

«پیامبر اسلام (ص) بسیاری از اوقات پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد می‌ماندند، بخشی از این وقت صرف پاسخگویی به پرسش‌های دینی و حتی تعبیر کتاب‌هایی که مسلمانان دیده بودند، می شد» ( نوبهار، ۱۳۷۵،ص ۳۱).

ج) «مردم باید پذیرای امام جماعت باشند، امام جماعت تحمیلی جایز نیست» (محسن قرائتی ،۱۳۷۰، ص۷۲ )، اگر امام جماعت را دوست نداشته باشید، تأثیر ندارد، غیر از امامت که یک منصبی است ولایی، در پیش نمازی رضاالقوم هم وجود دارد، سر آمد مسأله محبت است، مردم باید امام جماعت را بپذیرند و دوستش داشته باشند (تقی قرائتی ، ۱۳۸۰، صص ۹۹-۹۸).

د) «امام جماعت باید مراعات حال مردم را در نماز جماعت بکند، کسانی که در نماز جماعت شرکت می‌کنند، از گروه‌ها و اصناف مختلف تشکیل‌ می‌شوند و هر کدام دارای حوصله و ظرفیت مخصوصی هستند که رعایت و اهتمام به آن برای امام جماعت لازم است» (ابوالقاسمی، ۱۳۷۸،ص ۶۸)، این امر از طرف پیامبر اکرم (ص)، حضرت علی(ع)، امام صادق(ع) مورد توصیه و تأکید قرار گرفته است (جعفری، ۱۳۸۸، صص ۹۴-۹۳؛ نوبهار ، ۱۳۷۵،صص ۹۱-۸۴؛ قرائتی، ۱۳۷۰، ص ۷۳-۷۲).

ه) امام جماعت باید فردی برخوردار از تقوا، فضیلت‌های اخلاقی و مراتب علمی باشد، پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید «امام جماعت هر گروه، سفیر آن‌ها به سوی خداست، پس فاضل‌ترین افرادتان را مقدم دارید » (وسایل الشیعه به نقل از جعفری، ۱۳۸۸، ص ۹۲).

همچنین «امام جماعت باید بیش از دیگران مراعات رفتار خود را بکند» ( قرائتی ، ۱۳۷۰، ص ۷۴) و به زیور عدالت آراسته باشد.

و) علاوه بر موارد مذکور امام جماعت شایسته است، خوش تیپ، خوش سواد، خوش بیان باشد (قرائتی، ۱۳۷۰ ،ص ۵)، مواظب نظافت دهان و دندان و احیاناً بوی بد دهان خود بوده، در کلیه امورات مربوط به مسجد نظم و انظباط را مراعات کند و توانایی دوست شدن با جوانان و کنار آمدن با آن ها را داشته باشد (انصاری راد ، ۱۳۸۸). برای عموم مردم به ویژه جوانان دعا کند و دارای صفات بردباری ، بخشش، آسان گیری ، مواسات بوده (ابوالقاسمی ، ۱۳۷۸، ص ۸۲-۷۲) و از همه مهم آنچه را که می‌گوید خود و اهل خانواده‌اش عمل کنند.

۵- روش و شیوه‌های تبلیغ و دعوت

مبلغ و دعوت کننده باید مؤمن به آن چیزی باشد که دیگران را بدان دعوت می‌کند، دل او به آن چه می‌گوید، باید آرام باشد، دل می‌تواند دل را هدایت کند، دعوت و تبلیغ ما هنگامی مؤثر است که نشأت گرفته از درون باشد و این، نیاز به ایمانی دارد که در جان آدمی ریشه دوانده ست، بنابراین این یک هشدار است، برای دست اندرکاران این امر که اگر باوری راستین عامل حرکتشان نباشد، نخواهند توانست در دیگران نفوذ کنند (قائمی ، ۱۳۷۵، ص ۲۷). امام صادق علیه‌السلام نیز ضرورت مطابقت قول و فعل عالمان و واعظان را این گونه بیان فرموده است «اگر عالم و دانشمند به علم خود عمل نکند، موعظه و اندرز او از دل‌ها می‌لغزد، آن چنان که باران از روی سنگ صاف و نشیب‌های لغزنده کوه صفا لغزان است» (کافی، جلد ۱، به نقل از دلبری ، ۱۳۸۷، ص ۸)، بنابراین مهمترین گام در تأثیر گذاری دعوت کننده و مبلغ مطابقت گفتار با کردار وی است.

حال باید دقت شود که مؤثرترین روش تبلیغی و تربیتی کدام است؟ «در تربیت چند چیز شرط است، یکی مشافهه و چشم به چشم بودن و نکته بعدی محبت و تقدس » (تقی قرائتی ، ۱۳۸۰، ص ۹۸)، توجه به این امر لازم است که «هدف ما آن‌هایی هستند که نماز نمی‌خوانند و یا به مسجد نمی‌روند و می‌خواهیم به نماز و مسجد دعوتشان کنیم، برای آن‌ها باید برنامه داشته باشیم و یکی از برنامه‌های مهم ارتباط مستقیم است و افرادی که مؤمن به نماز و علاقه‌مند به توسعه فرهنگ نماز و مسجد هستند، می‌توانند بهترین سرباز این جبهه و میدان باشند» ( افشار ، ۱۳۷۶، ص ۱۵۵).

بنابراین در این زمینه می‌پذیریم که «تربیت باید نفس به نفس باشد، جوان به جوان، جوان‌های نماز خوان و مسجدی می‌توانند جوان‌های دیگر را جذب مسجد بکنند و همسالان خودشان را به پای نماز بیاورند» ( فقیهی، ۱۳۷۶، ص ۱۶۵)، البته لازم است امام جماعت مساجد، متولیان امور مساجد، تبلیغات اسلامی و غیره آموزش‌ها و توصیه‌های لازم و ضروری را به جوانان نمازخوان و مسجد ارایه دهند، در همین راستا قرائتی (۱۳۸۶،ص۵ ) نیز مسأله گفت‌وگوی چهره به چهره را مهم می‌داند و توصیه می‌کند که مدیران مدارس امر به معروف را تن به تن انجام دهند، روزی یکی دو تا از بچه‌ها را دعوت کنند و خصوصی با آنها حرف بزنند، گفتگوی هر مدیری با یک یا دو دانش آموز در مدرسه، تأثیرش خیلی بیشتر از صحبت‌های عمومی است.

۶- وظیفه و نقش نمازگزاران و اهالی مسجد

اهل نماز و مسجد که بدون هیچ تبلیغی و بدون هیچ انتظاری حضور درمسجد و نماز جماعت را وظیفه الهی و شرعی خود می‌دانند و در هر شرایطی این سنگر مقدس را خالی نمی‌گذارند، اغلب انسان‌های مؤمن و ارزشمند هستند، در عین حال برای این افراد وظایف و مسؤلیت‌هایی متوجه است که در نوبت خود توجه و رعایت آن‌ها تأثیر به سزایی در جذب جوانان دیگر به مسجد و جماعات خواهدداشت، از جمله:

الف) طبق فرمایش آقای قرائتی ( ۱۳۷۰، ص ۵۳) « نسبت به نماز یک غیرتی داشته باشیم؛ یعنی وقتی دیدیم مسجد خلوت است، فشار خون ما بالا بیاید»، در این موقع است که دغدغه فکری خواهیم داشت و به عنوان یک امر مهم به فکر راهکار و اقدام عملی خواهیم بود.

ب) در محیط‌های جمعی از زخم زبان زدن، به شوخی گرفتن و تمسخر به شدت اجتناب شود (مرحوم ابوترابی، ۱۳۷۰،ص ۳۷)، این مسائل به ویژه به جهت حساسیت نوجوان و جوان بسیار مهم و تأثیرگذار خواهد بود.

ج) طبق توضیح المسائل همه مراجع مستحب است، کسی که به مسجد می‌رود و لباس پاکیزه و قیمتی بپوشد و خود را خوش بو کند ( به نقل از ابرقوی، ۱۳۸۵،ص ۱۳۸)، در ارتباط با پاکیزگی، نظافت و خوشبویی نمازگزار هنگام حضورش در مسجد آیات، روایات و سیره زیادی داریم که به چند مورد اشاره می‌شود:

- در آیه ۳۱ سوره اعراف قرآن می‌فرماید «هنگام حضور در مساجد زینت‌هایتان را به خود بگیرید».

- حضرت امام حسن مجتبی علیه‌السلام رادیدند، وقتی که برای نماز بر می‌خیزد، بهترین لباس‌هایش را می‌پوشد، علتش را سوال کردند، فرمود «همانا خداوند متعال زیبایی را دوست دارد، پس خود را به پروردگارم می آرایم» (نقل از رهبری، ۱۳۸۰،ص ۱۰۸).

- پیامبر اکرم (ص) فرمودند«خداوند خوشبوست و بوی خوش را دوست دارد» (نهج الفصاحه به نقل از همان منبع،۱۳۲).

- از حضرت امام رضا علیه‌السلام نقل شده است که جای حضرت امام صادق علیه‌السلام در مسجد از بوی عطر و اثر سجده حضرت شناخته می‌شد(همان منبع)، حضرت امام صادق(ع) می‌فرمایند «دو رکعت نماز با عطر بهتراست، از هفتاد رکعت از کسی که عطر نزده باشد» (مکارم الاخلاق به نقل از رهبری،ص۱۳۴).

- روایت داریم نماز با مسواک برابر هفتاد رکعت نمازی است که فرد مسواک نزند.

همه موارد مذکور نشانگر اهمیت نظافت و بهداشت فردی نمازگزار است، طوری که هنگام صحبت کردن دهان نمازگزار نباید بوی بد بدهد، لباس نمازگزار نباید چرکی و بدبو باشد، پای نمازگزار بوی بد ندهد؛ یعنی در یک کلام علاوه بر زیبایی درون، زیبایی بیرونی نیز مراعات شود، مطمئناً همه این موارد در نگرش افراد به ویژه جوانان و نوجوانان به مسجد و مسجدی‌ها و جذب آنها به مسجد و جماعات مؤثر خواهد بود.

د- بزرگان ، هیئت امنا و دست اندرکاران مساجد که خود اهل نماز و مسجد هستند و دوست دارند، افراد بیشتری در مساجد حضور یابند، با توجه به ویژگی‌ها و واقعیات دوران نوجوانی و جوانی از واکنش‌های تند و افراطی بپرهیزند، چه بسا یک برخورد ناسنجیده وناصواب برای همیشه جوانی را از مساجد و عرصه تربیت دینی دور گرداند، باجوانان، نوجوانان و کودکان درمسجد و عرصه‌دینی با سعه‌صدر بیشتری رفتار شود.

و- مطابقت گفتار و عمل نمازگزاران و متولیان امورمساجد، یکی از پیامدهای تضاد در گفتار و رفتار مبلغان و متولیان امور مساجد، ایجاد تنفر دربین جوانان است، بسیار اتفاق افتاده وقتی از جوانی پرسیده می‌شود، چرا به مسجد نمی‌روی؟ می‌گوید، فلان مسجدی نماز جماعتش ترک نمی‌شود، ولی در عمل فلان کار را انجام می‌دهد، هر چند این امر توجیهی برای عدم حضور فرد در مسجد و نماز جماعت نمی‌شود، اما چه بخواهیم یا نخواهیم این اتفاق می‌افتد و اثر خودش را می‌گذارد.

ر- بین مسجد محل و مدرسه(مکتب) ارتباط ایجاد شود، در این راستا متولیان امور مسجد و مدیران مدارس تعامل داشته باشند، اگر می‌خواهند، شاگرد را تشویق کنند، بین دو نماز تشویق کنند، طوری که بچه‌ها از مسجد خاطرات خوش داشته باشند و مسجد را منحصر به سوگواری و عزاداری فرض نکنند، (قرائتی ،۱۳۸۶،ص۶) همچنین واگذاری بخشی از کار ستادهای نماز جمعه، به دانش آموزان(متعلمین) و بگویند که مثلاً فلان دبیرستان (لیسه)، این هفته مهمان شما هستیم (قرائتی،۱۳۷۰،ص۵۵).

آنچه در بالا در مورد نقش و مسئولیت نمازگزاران و مسجدی‌ها بیان شد، در راستای این فرمایش مقام معظم رهبری(حضرت امام خامنه ای) است که می‌فرمایند «اقامه نماز چیزی فراتر از گزاردن نماز است»؛ یعنی فقط همین نیست که کسی خود به عمل نماز قیام کند، بلکه این نیز هست که در جهت و سمت نماز، به راه افتد و دیگران را نیز به راه اندازد (به نقل از رجالی تهرانی ،۱۳۷۵، ص۴).

همچنین در مورد توصیه لقمان به فرزند خود که قرآن اشاره دارد، می‌فرماید «ای فرزندم! نماز را بر پا دار»، در این جمله منظور از بر پا داشتن یکی امر شخصی است و مقصود دیگر احیای نماز در جامعه است ( همان منبع ،ص۲۲)، بنابراین به عنوان یک فرد مسجدی و اهل نماز مسئولیت و وظایفی در جذب دیگران به ویژه جوانان به مسجد و نماز جماعت به عهده ماست که باید نسبت به آن اهتمام داشته باشیم.

۷- تعیین و احیای دیگر کارکردهای مسجد

مطمئناً این امر در جذب جوانان و نوجوانان مؤثر خواهدبود، بررسی‌ها نشان می‌دهد که مساجدی که برای نوجوانان و جوانان محلی برای فعالیت‌های ورزشی، فرهنگی، آموزشی و غیره هستند، درجذب جوانان بسیار موفق بوده‌اند، در این راستا می‌توان انواع کلاس‌های تقویتی و آموزشی را با همکاری دبیرانی(معلمانی) که خود اهل مسجد و نماز بوده و علاقمند به احیای نماز و مسجد هستند، استفاده کرد و با مبالغی کم و یا حتی بعضاً رایگان اقدام به تشکیل کلاس کرد، همچنین برای این کار از دانشجویانی که خود مسجدی هستند و یا سایر تخصص‌های اهالی مسجد می‌توان استفاده کرد.

۸- ارائه الگو برای جذب جوانان و نوجوانان به نماز و مسجد

ارائه الگو یکی از مؤثرترین راهکارها می‌تواند باشد، به ویژه نوجوانان و جوانانی که اهل مسجد نیستند، چه ما بخواهیم یا نخواهیم، برای‌شان قهرمانان ورزشی به ویژه فوتبال، هنرپیشه‌ها و غیره بیشتر مهم بوده و جنبه الگویی دارند، بنابراین وظیفه صدا وسیما(رادیو وتلویزیون)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی(وزارت اطلاعات و فرهنگ) و سازمان تربیت بدنی است که ضمن ایجاد فضاهای مناسب، این الگوهای ورزشی ویا هنری را در هنگام نماز خواندن و شرکت در جماعات و حضور در مسجد، حضوری و یا از طریق تلویزیون ببینند، البته در وضعیت و موقعیت عینی نه فیلم‌ها و نمایش‌ها. متأسفانه جوانان و نوجوانان جامعه ما این الگوها را اغلب نمازخوان و اهل مسجد نمی‌شناسند و مسئولین کشور اسلامی با دست خود چنین الگوهایی را در اختیار جوانان قرار می‌دهند که در این مورد ضروری است که فکر جدی و اساسی صورت بگیرد، همچنین نشان دادن زندگی، سخنان و اظهارات افراد علمی، ورزشی و هنری موفق که اهل نماز و مسجد بوده و هستند، جز مواردی است که در نگرش و گرایش جوانان به حضور در مسجد و جماعات مؤثر خواهد بود.

۹- عدم انحصاری کردن امورات و فعالیت‌های مسجد

در آیه ۱۸ سوره جن می‌خوانیم که می‌فرماید «مساجد مخصوص خداوند عالمیان است»، بر این اساس مسجد مال شخص یا اشخاص و یا گروه خاصی نیست و نباید باشد، متأسفانه در تعداد بیشتری از مساجد نهادهای جانبی و ضمیمه مسجد که محل جذب نوجوانان و جوانان هر محله می‌تواند باشد؛ از جمله کانون‌ها، پایگاه مقاومت مسجد و یا فعالیت درخود مسجد به صورت انحصاری بوده و عده کمی که خیلی هم علاقه‌مندند، مایلند که در اختیار خودشان باشد.

درحالی که بسیاری از نوجوانان و جوانان که مایل به حضور در این مکان‌ها هستند و از آن طریق هم مطمئناً جذب مسجد و جماعات خواهند شد، به علت عدم اطلاع رسانی درست و یا نامشخص بودن زمان فعالیت، زمان باز بودن مکان، عدم آشنایی با افراد و مسئولین پایگاه و کانون، عدم اطلاع از شرایط و نحوه عضویت نمی‌توانند مراجعه کرده و عضو شوند، لذا لازم است یک اطلاعیه دائمی در این مکان‌ها موجود باشد، با این مضمون که مثلاً پایگاه فلان عضو جدید می‌پذیرد، مدارک و شرایط عضویت و زمان مراجعه فلان است، مطمئناً این اقدام تعداد زیادی از نوجوانان و جوانان محله را که مایل به عضویت و فعالیت هستند، ولی نمی‌دانند چگونه باید اقدام کنند، جذب خواهد شد.

۱۰- بیان ترجمه زبان دعاها و اذکار

دعاها و اذکار که در مساجد، مراسمات و صدا وسیما قرائت می‌شود و دارای معارف و نکات بسیار متعالی و تاثیر گذار هستند ،برای اغلب شنوندگان به ویژه جوانان و نوجوان این سؤال مطرح است که چرا یک سری عبارات را به زبان عربی می‌خوانیم، در حالی که نمی‌دانیم که مخاطب ما کیست، یا اگر اجمالاً می‌دانیم، مخاطب ما خداوند است، نمی‌دانیم به او چه می‌گوییم یا چه چیزی از او درخواست می‌کنیم، لذا برای رفع شبهه و ابهام به همراه دعاها، ترجمه آنها نیز به زبان روان و خالی از هر گونه پیچیدگی ارائه شود تا ارتباط بین خواننده دعا و مخاطب او، یعنی خداوند محکم‌تر شود، تجربه نشان داده در مراسمات شب احیاء، وقتی ترجمه روان این دعاها گفته می‌شود چقدر در جوانانی که بخش اعظم مسجد را تشکیل می‌دهند، تاثیر می‌گذارد.

نتیجه‌گیری

اهمیت و ارزش حضور در مسجد و نمازهای جماعت بر اساس آیات الهی، روایات و سیره معصومین(ع) برکسی پوشیده نیست، از طرفی جذب جوانان به این امر مهم درکشور اسلامی مساله جدی و از دغدغه‌های متولیان امر می‌باشد، ویژگی‌های دوره جوانی ایجاب می‌کند که راهکارهای متناسبی جهت جذب آنها به مسجد و جماعات استفاده شود، در این راستا موارد زیر قابل طرح است:

۱- بهانه‌های مختلفی برای عدم حضور درمساجد مطرح می‌شود که پیشنهاد شد، باید جوانان را با فلسفه، اسرار و ارزش جماعات و حضور در مساجد آشنا کرد که طبق فرمایش پیامبر اسلام (ص) اگر افراد ارزش حضور در جماعات را بدانند، برای شرکت در آن قرعه کشی می‌کنند.

۲- بهداشت و نظافت مساجد به عنوان عامل دیگری برای جذب جوانان مطرح است، روشن است که جوانان به ویژه تحصیلکرده‌ها چقدر به امر بهداشت و تمیزی اهمیت می‌دهند.

۳- ایجاد جاذبه برای حضور زنان در مساجد به عنوان نیمی از افراد جامعه و عوامل مؤثر در تربیت افراد جامعه، متأ‌سفانه محل استقرار بانوان در مساجد در مقایسه با آقایان از وضعیت نامناسبی بر خوردار است .

۴- نقش امام جماعت به عنوان یکی از ارکان و عوامل تاثیر گذار در امورات مسجد و همچنین جذب و نگهداری جوانان است که در این زمینه ایجاد ارتباط عاطفی، گذاشتن وقت کافی برای امور جوانان، مورد پذیرش مردم و جوانان بودن، داشتن تقوا و فضایل اخلاقی و عدالت، رعایت نظافت و تمیزی، نظم و انضباط داشتن، بردباری، آسان گیری و عمل به گفته ها مواردی هستند که رعایت آن از طرف امام جماعت در جذب جوانان موثر است .

۵- در روش و شیوه‌های تبلیغ، داشتن ایمان قلبی، عامل بودن و نیز روش ارتباط مستقیم نفس با نفس و جذب همسالان توسط جوان مسجدی مؤثر است.

۶- از وظیفه و نقش نمازگزاران و اهالی مسجد می‌توان به داشتن غیرت نسبت به نماز، رعایت حرمت اشخاص، بهداشت و نظافت لباس، بدن و دهان، پرهیز از تندی و افراط در برخورد با نوجوانان و جوانان، مطابقت گفتار و عمل متولیان امور مساجد، ایجاد ارتباط بین مدرسه و مسجد و به طور کل احیای مسجد و جماعات اشاره کرد.

۷- احیای کارکردهای مختلف مسجد از جمله آموزش، فعالیت‌های ورزشی، فرهنگی، هنری و...

۸- ارائه الگو برای جوانانی که در جماعات و مسجد حضور نمی‌یابند از طریق صدا و سیما، رسانه‌های جمعی از قهرمانان ورزشی، هنرمندان و اهل علم در حال نماز خواندن و حضور در مساجد.

۹- عدم انحصاری کردن امورات و فعالیت‌های مسجد و پایگاه مقاومت و کانون‌های مساجد و رفع موانع حضور و عضویت جوانان و نوجوانان علاقمند محله‌ها در این نهادها.

۱۰- ارائه و بیان ترجمه دعاها و اذکار به زبان روان جهت آشنایی جوانان و نوجوانان با معارف و پیام‌های دلنشین و تاثیر گذار این دعاها.

منابع

۱- محسن قرائتی (۱۳۷۰)، یکصد و چهارده نکته درباره نماز، ناشر؛ چاپ و نشر و طرح اقامه نماز.

۲- نماز نشانه حکومت صالحان(مجموعه مقالات)،۱۳۷۰، مشهد، ستاد اقامه نماز.

۳- محسن قرائتی (۱۳۷۲)، پرتوی از اسرار نماز، چاپ ۷، ناشر، طرح اقامه نماز.

۴- نماز گنجینه ذکر و راز(۱۳۷۲)، تهران، موسسه فرهنگی قدر ولایت.

۵- رجالی، تهرانی(۱۳۵۷)، نماز در نهج‌البلاغه، قم انتشارات دارالصادقین.

۶- قائمی، علی(۱۳۷۵)، اقامه نماز در دوران کودکی و نوجوانی، انتشارات ستاد اقامه نماز.

۷- نوبهار، رحیم(۱۳۷۵)، مسجد نمونه، چاپ دوم، تهران، ستاد اقامه نماز

۸- نماز راهی به سوی کامیابی (مجموعه سخنرانی و میزگرد) (۱۳۷۶)، ستاد اقامه نماز.

۹- رفسنجانی، هاشمی (۱۳۷۶)، جایگاه نماز در حکومت، مجموعه سخنرانی و مقالات نماز راهی به سوی کامیابی، ناشر: ستاد اقامه نماز.

۱۰- علیقلی، محمدمهدی (۱۳۷۶)، محراب عشق، قم، ستاد اقامه نماز.

۱۱- شیرازی، علی(۱۳۷۷)، راز و نیاز عارفانه، قم، نشر خرم.

۱۲- ابوالقاسمی، محمدجواد (۱۳۷۸)، امام و ماموم در جلوگاه حضور، تهران، نشر یاس‌کبود.

۱۳- رهبری، حسین (۱۳۸۰)، مسجد نهاد عبادت و ستاد ولایت، تهران سازمان چاپ و انشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

۱۴- مجموعه سخنرانی نماز، حکومت، تربیت، جلد دوم (۱۳۸۰)، ستاد اقامه نماز.

۱۵- موسوی‌راد لاهیجی(۱۳۸۰)، نماز از دیدگاه قرآن و حدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامی.

۱۶- ولی ابر قویی ، روح اله (۱۳۸۵) - قم ، انتشارات رواق دانش .

۱۷- قرائتی ، محسن (۱۳۸۶) - اولین سرمایه داران دنیا - مجله رشد مدیریت مدرسه ، شماره ۷، دوره پنجم -صص۷-۴

۱۸- دلبری، سید محمد (۱۳۸۷) - آسیب‌های تعلیم و تربیت دینی از نگاه شهید بهشتی - مجله رشد آموزش معارف اسلامی ، دوره ۲۰ ، شماره ۴ صص ۱۳-۴.

۱۹- جعفری، حسین علی (۱۳۸۸) - ۵۰۰ حدیث پیرامون نماز و مسجد ، چاپ سوم - موسسه فرهنگی انتشاراتی ستاد اقامه نماز. www.pasokhgoo.ir

۲۰- روش جذب جوانان به مساجد چیست؟(۱۳۸۸)- www.۲irib.ir

۲۱- جوانان و مسجد(۱۳۸۸)- www.ido.ir.

۲۲- انصـاری‌راد، علی‌اکبـر(۱۳۸۸)- راهـکارهـای ‌جـذب ‌جـوانان‌ بـه‌ مساجـد-www.andishegom.com.

۲۳- شیوه‌ها و عوامل جذب جوانان به مساجد(۱۳۸۸)- www.taghribnews.ir.

۲۴- جوان‌و جاذبه‌های مسجد، نقل از روزنامه ایران(۱۳۸۸)- www.sobheomid.ir.

۲۵- جوانان ومسجد(۱۳۸۸)-‌

منبع: پایگاه اطلاع رسانی ستاد اقامه نماز