یکى از عوامل مهم در روند انقلاب اسلامى ایران، امام (ره) بود که به واسطه نفوذ کلام و نیز مقام روحانى و معنوى‏اش تأثیر فوق العاده‏اى بر عکس العملهاى مردم داشت.امام علاوه بر این که یک مرجع تقلید بود که به لحاظ شرعى و دینى مطاع اکثریت ملت ایران بود، یک مقتداى سیاسى و فرمانده انقلاب بود که همه نیروهاى مبارز و انقلابى، حتى آنهایى که به مقام مذهبى امام بى‏توجه بودند، از ایشان تبعیت مى‏کردند.مجموعه این دو، از امام شخصیت بانفوذ و مقتدرى ساخته بود که قادر بود در عرض چند دقیقه‏میلیونها ایرانى را به خیابانها و تظاهرات بکشاند.

به همین دلیل شخصیت و نفوذ امام خمینى، و جایگاهش در ایران براى دولت هم به طور کامل شناخته شده بود و نفس وجود و حضور ایشان مهمترین خطر براى رژیم به حساب مى‏آمد.در سخنرانى عصر روز عاشورا (۱۳ خرداد ۱۳۴۲)، این موقعیت به طور کامل برجسته شد و شاه تصمیم گرفت که ایشان را بازداشت کند، اما پخش خبر دستگیرى امام موج عظیم ۱۵ خرداد را به وجود آورد .شخصیت امام به قدرى مهم و کلیدى و براى مردم مورد احترام بود که یک قیام ملى اسلامى به عظمت ۱۵ خرداد، فقط به خاطرى دستگیرى امام انجام شد و رژیم شاه بعد از آن چند ماه حکومت نظامى در تهران اعلام کرد.

رژیم شاه وقتى مواجه با قیام عظیم ۱۵ خرداد شد، بخوبى دریافت که وزنه اساسى قیام، امام است و باید رضایت امام را جلب نموده، او را ساکت کند.این بود که امام را آزاد کرده، وزیر کشور را به دیدار امام فرستاد و براى دلجویى از امام دست به برخى اقدامهاى مسخره زد،(۱)به امید این که امام با اصول انقلاب سفید موافقت کند، براى رژیم خیلى مهم بود که امام با انقلاب سفید همراه شود و این امر فقط به خاطر نفوذ و موقعیت امام بود.

به هنگام تصویب لایحه کاپیتولاسیون نیز امام یک تنه در مقابل آن ایستاد و مردم را به مقاومت علیه آن دعوت کرد، تنها راهى که در مقابل رژیم وجود داشت، این بود که ایشان را تبعید کند.هدف شاه از تبعید امام، بى‏شک کاستن از نفوذ و شهرت و اعتبار امام و فراموش شدن ایشان از سوى مردم بود. (۲) شاه فقط بدین طریق مى‏توانست از مزاحمت امام راحت شود، محاکمه و اعدام ایشان براى رژیم به مصلحت نبود.اما باز هم محاسبه شاه درست از آب درنیامد و با وجود تبعید، امام همچنان به عنوان شخصیت طراز اول مطرح بود و هیچ کس نمى‏توانست جاى ایشان را بگیرد.

همه تحقیقات و مطالعاتى که پیرامون انقلاب اسلامى انجام شده است، بدون‏استثنا به نقش برجسته امام اشاره و اذعان کرده‏اند، به طورى که مى‏توان ادعا نمود که اگر ایشان در این دوره از تاریخ معاصر ایران وجود نداشتند، سرنوشت انقلاب اسلامى بسیار مبهم بود و بعید بود که این تحول عظیم در ایران رخ بدهد.

پى‏نوشت‏ها:

۱.مدنى، تاریخ سیاسى معاصر ایران، ص .۷۰

۲.الگار، نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت، ص .۷۰

کتاب: مدخلى بر انقلاب اسلامى و ریشه‏هاى آن

نویسنده:محمد شفیعى‏فر