مسجد در کلام و سیره حضرت امام باقر(ع)
عسکری اسلامپور کریمی
۱۳۹۲/۰۱/۰۵
                                                     بسم الله الرحمن الرحیم

 مسجد و اهل آن، برترین محبوب خداوند
حضرت امام باقر (ع) به نقل رسول اکرم(ص) می فرماید: «قَالَ رَسُولُ اللهِ‌ صلی الله علیه و آله لِجَبْرَئِیلَ؛ أَیُّ الْبِقَاعِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى، قَالَ: الْمَسَاجِدُ وَ أَحَبُّ أَهْلِهَا إِلَى اللَّهِ أَوَّلُهُمْ دُخُولًا إِلَیْهَا وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْهَا؛ رسول اکرم از جبرئیل سؤال کرد، کدام مکان‌ها نزد خداوند محبوب‌تر است؟ جبرئیل عرض کرد: «مساجد» و دوست داشتنی‌ترین اهل مسجد نیز کسى است که پیش از همه به مسجد داخل و پس از همه از مسجد خارج شود.»
پیامبر اکرم (ص) در جاى دیگرى می‌فرمایند: «اى ابوذر! خوشا به حال پرچم‌داران روز قیامت که پرچم‌ها را به دوش برگرفته و پیش از دیگران به بهشت وارد می‌شوند. آنان همان کسانى هستند که در سحرگاهان و دیگر اوقات در رفتن به مساجد بر دیگران پیشى می‌گیرند.» (امالی، شیخ طوسی، ص۱۴۵)
در سیره نورانی امام باقر(ع) آمده است: «آن حضرا وقتی حاجتی داشت به مسجد می‌رفت و در آن مکان مقدس دعا می‌کرد.»
آداب ورود به مسجد
امام باقر(ع): «إِذَا دَخَلْتَ الْمَسْجِدَ وَ أَنْتَ تُرِیدُ أَنْ تَجْلِسَ فَلَا تَدْخُلْهُ إِلَّا طَاهِراً وَ إِذَا دَخَلْتَ فَاسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ ثُمَّ ادْعُ اللَّهَ وَ اسْأَلْهُ وَ سَمِّ حِینَ تَدْخُلُهُ وَاحْمَدِ اللَّهَ وَ صَلِّ عَلَى النَّبِیِّ(ص)؛ امام محمد باقر(ع) فرمود: هرگاه خواستى وارد مسجد شوى و آنجا بنشینى، طاهر باش و وضو بگیر و چون وارد شدى، رو به قبله باش، سپس خدا را بخوان و از او درخواست نما و به هنگام ورود بسم الله بر زبان آور و خدا را ثنا بگو و بر پیامبر (ص) درود بفرست.»(تهذیب الأحکام، ج۳، ص۲۶۳).
فضیلت مسجدالحرام در کلام امام باقر(ع)
آن حضرت درباره ورود به مسجدالحرام فرمودند: «هرگاه وارد مسجد الحرام شدى و رو به روى حجر الأسود قرار گرفتى، بگو: «گواهى مى دهم که جز خداوند یکتا معبودى نیست. شریکى ندارد و شهادت مى دهم که محمّد، بنده و فرستاده اوست. به خدا ایمان آورده و به طاغوت و لات و عزّى و پرستش شیطان و عبادت هر که جز خدا خوانده شود، کفر ورزیده ام. سپس نزدیک حجر الاسود رفته، دست راست بر آن بکش و بگو: «به نام خدا، و خدا بزرگتر است. خدایا این امانت من است که ادا کردم واین پیمان من که وفا نمودم، تا نزد تو گواهى دهد که به پیمان وفادارم.»
افلح، غلام حضرت امام باقر(ع) می گوید: با امام باقر(ع) براى حج بیرون شدیم. چون وارد مسجد الحرام شد، صدایش به گریه بلند شد. گفتم: پدر و مادرم فدایت! مردم نگاهت مى کنند، کمى آهسته تر! حضرت فرمود: «ویحک یا افلح ولم لا ابکى لعل الله تعالى ان ینظر الى منه برحمه فافوز بها عنده غدا؛ واى بر تو اى افلح! چرا نگریم؟ شاید خدا با نظر رحمت به من بنگرد و با این نگاه، فردا نزد او رستگار شوم. سپس طواف کرد، آن گاه آمد نزد مقام رکوع کرد و چون سر از سجده برداشت، آن قدر اشک ریخته بود، که سجده گاهش خیس بود. (کشف الغمه ، ج ۲، ص ۳۱۹)
اهمیت نماز جماعت در مسجد
«من ترکَ الجماعةَ رغبةً عنها و عن جماعةِ المسلمین مِن غیرِ علةٍ فلا صلاة له؛ کسى‌که از روى بى‌میلى، بدون عذر و علت نماز جماعت را که اجتماع مسلمانان است، ترک کند، نمازى براى او نیست.»(وسایل الشّیعه،ج۸،روایت۱۰۷۰۰؛ مستدرک الوسائل، ج۶، ص۴۵۰).
 امام باقر(ع) درباره آفات بی نظمی در نماز جماعت می فرماید: 
امام باقر(ع ): «ینبغی للصّفوفِ أن تکونَ تامّةً متواصلِةً بعضها الی بعض، و یکون بین کلِّ صفین قدر مسقط جسدِ الانسان اذا سجدَ؛
سزاواراست که صفها کامل و به هم پیوسته باشند، و میان دو صف فاصله به اندازه ای باشد که یک انسان بتواند سجده کند و اگر در نماز جماعت فاصله دو صف جلو و عقب کمتر از این باشد، چنین نمازی نماز کامل و درستی نیست.»(دعائم الاسلام، ج۱، ص۱۵۵)
امام باقر(ع) فرمود: «لاصلاه لمن لایشهد الصلاه من جیران المسجد الامریض او مشغول؛ نماز همسایه مسجدی که در جماعت مسجد حضور نمی یابد، کامل نیست؛ مگر اینکه بیمار یا گرفتار باشد.»(وسائل الشیعه، ج۳، ص۴۷۸ و ۴۷۹).
احترام به کودکان در مسجد
کودکان را از کودکى‌ باید به‌ نماز تمرین‌ داد. کودک باید با محیط مسجد مأنوس باشد. به‌ تجربه‌ ثابت‌ شده‌ است‌ که‌ اگر کودک‌ به‌ مسجد نرود، اگر در جمع‌ نباشد نماز خواندن‌ جمع‌ را نبیند به‌ این‌ کار تشویق نمی شود.
گاهی متأسفانه رفتار و برخوردهای دور از انتظار مؤمنان نسبت به کودکانی که با اشتیاق برای نماز جماعت به مسجد آمدند، موجب سرخوردگی و شاید انحراف کودک از مسیر دین و خواندن نماز شود. شخصی می‌گوید:
در کوچکی همیشه سعی می‌کردم نماز خود را در مسجد بخوانم. روزی در حال نماز متوجه شدم پیرمردی مراقب من است. نمازم که به پایان رسید، پیرمرد به من گفت نمازت درست نیست و سپس با سخنان نیشدار خود مرا ملامت کرد. من غرق در سکوت بودم؛ هرگاه می‌خواستم از او بپرسم کجای نماز من اشتباه است، اجازه نمی‌داد و پیوسته می‌گفت نمازت درست نیست و امثال تو حق ندارند به مسجد بیایند. از آن به بعد تصمیم گرفتم دیگر به مسجد نروم و در منزل هم نماز نخوانم؛ این نخستین قدم برای ترک کامل نماز و انحرافم از طریق اسلام بود.(علی‌نقی فقیهی، شیوه‌هی ترغیب و جذب به نماز، ص۸۱)
این در حالی است که سیره معصومان(ع) کاملاً با این شیوه برخورد مخالف است. جابربن‌عبدالله می‌گوید: از امام باقر(ع) در مورد حضور کودکان در نماز جماعت مسجد پرسیدم. امام(ع) فرمودند: کودکان را در صف آخر در کنار هم قرار ندهید، بلکه آنان را در بین صف‌ها جداجدا بنشانید و با ایستادن بزرگ‌ترها در میانشان جدایی بیفکنید.»(اصول کافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، ج ‏۳،ح۳، ص۴۰۹).
ازاین¬رو کودکان احساس بی‌توجهی و بی‌احترامی نمی کنند و با این شیوه، هم احترام کودکان را حفظ کرده‌ایم و به آنان شخصیت داده‌ایم و هم انگیزه حضور آنان در مسجد و نماز جماعت بیشتر شده، و در عین حال به نماز جماعت نیز نظم خاصی بخشیده‌ایم.
مسجد، مجلس درس حضرت امام  باقر(ع)
در سیره نورانی امام باقر و صادق(ع) می خوانیم: در مسجد النبى به روشنگرى مى پرداختند و زوایاى مکتب تشیع را مى شناساندند و شاگردان آن بزرگواران، درمسجد کوفه آرا و اندیشه آنان را نشر مى دادند. مسجد، با این پایگاه و جایگاه در میان مسلمانان شناخته شده بود.(وسائل الشیعه، ج۳، ص۴۸۰).
جلسات درس حضرت باقر العلوم(ع) علاوه بر مدینه و مسجد النبی(ص) در مکه و مسجد الحرام هم تشکیل می شد؛ چنان که ابوبصیر می گوید که ابو جعفر(ع) با عده ای از شاگردان و یاران خود در مسجد الحرام نشسته و به درس و بحث مشغول بودند که طاووس یمانی با عده ای آمد و پرسید: «استاد جلسه کیست؟ گفتند: محمّد بن علی علیه السلام. طاووس یمانی گفت: من هم او را می خواهم.
امام باقر(ع) به  یکی از شاگردانش به نام «ابان بن تَغْلب» او فرمود: «اِجْلِسْ فِی مَسْجِدِ الْمَدینَةِ وَ اَفْتِ النّاسَ فَاِنّی اُحِبُّ اَنْ یُری فِی شِیعَیتی مِثْلُکَ؛ در مسجد مدینه بنشین، و برای مردم فتوا بده، زیرا من دوست دارم در میان شیعیانم فردی مثل تو دیده شود.»(محدّث قمی، سفینة البحار، ج۱، ص۷).
امام باقر(ع) در صول با برکتش، در دانشگاه مسجدالنبی مدینه هیچگاه از تحکیم بنیادهای تفکّر شیعی لحظه ای غافل نبود؛ آن حضرت با برنامه ریزی دقیق و حساب شده به رهبری تفکّر امامیّه و پیروان مسیر امامت اهتمام می ورزید.
نماز در مساجد چهارگانه(معروف)
مسجد از دو جهت دارای ارزش و منزلت است؛ یک جهت کلی و یک جهت خاص. یعنی برخی از مسجدها، افزون برآن که به عنوان مسجد ارزش دارند، از عنوانی دیگر، ارج و فضیلت ویژه نیز بهره می‏برند و احکام خاص دارند. مسجدالحرام، مسجدالنبی، مسجد الاقصی و مسجد کوفه؛ همچنین مسجد جامع هرشهر در شمار این مساجد جای دارند.
 حضرت امام باقر(ع) درباره فضیلت نماز در «مسجدالحرام» فرمودند:
«من صلّی فی المسجد الحرام صلاه مکتوبه قبل الله منه کل صلاه صلاها منذیوم وجبت علیه الصلاه و کل صلاه یصلیها الی ان یموت؛ کسی که یک نماز واجب در مسجدالحرام بخواند، خداوند تمام نمازهایی که از آغاز تکلیف تا پایان عمر می خواند، می پذیرد.»( وسائل الشیعه، ج۳، ص۵۴۶).
امام باقر(ع) فرمودند: «الْمَسَاجِدُ الْأَرْبَعَةُ الْمَسْجِدُ الْحَرَامُ وَ مَسْجِدُ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ مَسْجِدُ بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ مَسْجِدُ الْکُوفَةِ یَا أَبَا حَمْزَةَ الْفَرِیضَةُ فِیهَا تَعْدِلُ حَجَّةً وَ النَّافِلَةُ تَعْدِلُ عُمْرَةً؛ مسجدهاى (معروف) چهار تا هستند؛ مسجد الحرام (مکه)، مسجد النبى صلى الله علیه و آله (مدینه)، مسجد بیت المقدس (فلسطین)، مسجد کوفه (عراق)؛ انجام هر یک از نمازهاى واجب روزانه در هریک از آنها، ثواب و اجر حج واجب را دارد و به جا آوردن نماز مستحبى، اجر و ثواب عمره مفرده را دارد.»(وسائل الشیعه، ج۵، ص۲۹۰).
مسجد و ظهور امام زمان (عج)
همچنان که شروع و ادامه حکومت اسلامى در زمان رسول خدا(ص) از مسجد بوده و همچنین وصى و خلیفه بلافصل آن حضرت، حضرت امام  على (ع)، در مسجد حکومت را تشکیل داد و اداره حکومت هم از مسجد بوده، در این راستا معلوم است که شروع حکومت جهانى حضرت مهدى (عج) از مسجد خواهد بود. «بعضى روایات مؤید آن است که حضرت حجت(عج) در آغاز کار با اندکى از یاران ظهور می کند و از مسجدالحرام ظهورش شروع می شود.» (عصر ظهور، علی کورانی، ص ۱۵).
 در این باره از امام باقر (ع) روایت شده است که فرمودند: «همانا قائم ما از راه کوه ذی طوبی با ۳۱۳ مرد به عدد رزمندگان جنگ بدر میآید تا اینکه به حجر الاسود تکیه داده و پرچم پیامبر (ص) را می افرازد.»( بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۰۶) بنابراین روایت، شروع نهضت جهانی حضرت مهدی (عج) از مسجدالحرام است. و از آنجا به دنیا پیام خواهد داد، و ندای ملکوتی «أنا المهدی» را به گوش جهانیان خواهد رساند. آن حضرت برای فتح جهان، از مسجد شروع خواهد کرد.