خدایا من در کلبه ی فقیرانه ی خود چیزی را دارم که تو در عرش کبریای خود نداری،من چون تویی دارم و تو چون خود نداری
َایَّما مُؤمن زَرَفَت عَیناهُ لَقَتلِ الحُسینِ(ع) حَتّی تُسیلَ عَلی خَدِّهِ بَوّاهُ اللهُ غُرَفا فِی الجَنَّتِه یَسکُنُها اَحقاباً، و اَیُّما مُؤمِن دَمَعَت عَیناهُ حَتّی تُسیلَ عَلی خَدِّهِ فیما مَسَّنا مِنَ الاَذی مِن عَدُوِّنا، بَوّاهُ اللهُ مَنزِلَ صِدقٍ...[۱]
هر مؤمنی که دیدگانش به خاطر کشته شدن حسین(ع) پر از اشک گردد به گونه ای که به صورتش روان شود، خداوند غرفه هایی از بهشت را برای او اختصاص دهد، که صدها سال در آنها سکونت کند و چشمان هر مؤمنی که به خاطر آزارهایی که از ناحیه ی دشمن در دنیا به ما رسیده اشک آلود شود و اشکش به گونه هایش سرازیر گردد، خداوند او را در منزل صدق (جایگاه رفیع بهشت، ساکن کند...»
مقدمه:
خدایا شکرت برای زمین کوه و برای کوه، چشمه را و در راه چشمه رود و در مسیر رود دریا را قراردادی تو را شکر از ابتدای خلق بشر تا کنون سر چشمه های بهترین آموزه های زندگی را در مسیر ما قراردادی .
سپاس خداوندی که برای ما زیبایی های آفرینش را عطا کرده است. سپاس خدایی را که برای انسان زیباترین زیبایی ها و نیکی های وجود آفرینش را عطا کرده است.
درخشش آفتاب وجودش در سال ۳۸ هجری قمری دو سال قبل از شهادت جدش حضرت امیرالمومنین(ع) در کوفه رخ داد و در ۱۲ محرم سال ۹۵ هجری قمری به دست  ولید بن عبدالملک توسط زهری به شهادت رسید و آفتاب وجودشان غروب کرد.[۲]
در اینجا نمونه ای از وصف گوهر بار امام مشهور به کثرت سجود یعنی مولای ما سجّاد زین العابدین علیه السلا م را تقدیمتان می کنم.
درباره آن حضرت:
نام حضرت علی بن الحسین و القاب ایشان زین العابدین- زین الصّالحین- وارث علم النبییّن - المجتهدالزکی الامین- الزاهد العابد- العدل- البکاء- السجاد و... می  باشد.[۳]
مادر حضرت شهر بانو ملکه ایران دختر یزدگرد سوم می باشد که این پادشاه زاده از تربیت ممتاز و فضایل نفسانی و کمال و عقل و خرد بوده که هنگام تولد حضرت جان می سپارد.
حضرت سجاد دارای دو خون عربی و آریائی است که دارای شمایل نیکو بودند و در حسن خلق و صفات نفسانی و سجایای ملکوتی نورانی و سیرت و رَوِش، مردی پاک سرشت و محبوب عموم بوده است. حضرت سجاد در علم و عفو و اغماض وجود و بخشش بین فضایل جدش و عمویش و پدرش را جمع کرده و مظهر لطف و بردباری و گذشت و فداکاری بوده است. ذکر حضرت سجاد دعا را تا عرش می برد و بوی خدا را از جنّت به مشام می رساند. او روح دعا، بال دعا و قلب دعایی است، طایروَحی و معرفت و علم الهی است. حضرت سجاد طایر رحمت بوده اند افسوس که در ماه محرم جگرشان سوخت، ایشان دوش به دوش حضرت زینب(س) و یاران که به شهادت رسیدند تا پای جان، ایثار و گذشت کردند.
قلم ایشان الهام از افکار آسمانی و تجلی روح ایشان می گرفت و آثاری به جای نهادند که از گذشتگان و حال و آیندگان همچنان گوهری تلالؤ می کند و سخنانشان همانند جواهر می درخشید.
 السلام ای سجده ی نورانی سجاده ها               السلام ای هم قبیله بادل افتاده ها
السلام ای دل بریده از همه دلداده ها               السلام ای رنج دیده در زمین کربلا
امام زین العابدین دارای محاسن ذات و مکارم صفات و دریای علم وتقوی وپرهیزکاری، و فصاحت و بلاغت از الفاظ ایشان هویدا وجاری بود.
حضرت تا لب به سخن می گشود فرموده هایشان چون دری گوهر بار همه اطرافیان را به خود جذب می-کرد. امام سجاد علیه السلام در اوضاع ناگواری اجتماعی آن روز که ارزش های دینی دست خوش تغییر و تحریف امویان قرار گرفته بود مهمترین کار خویش را در زمینه برقراری پیوند مردم با خدا با دعا آغاز کرد. مردم چنان شیفته مرام و روش و روحیات ایشان قرار گرفتند که بسیاری از طالبان علم و دانش در مسلک راویان حدیث او در آمدند و از سر چشمه زلال دانش وی که بر خاسته از علوم رسول خدا(ص) و امیرالمومنین(ع) بوده بهره ها جستند پیشوای معصوم شیعیان، زینت عابدان و زاهدان امام سجاد(ع) که یکی از ستارگان پر فروغ آسمان امامت و ولایت هستند، زندگی سراسر نور و معنویت و عشق به خداوند را سر لوحه سیره عملی خود ساخته و زیباترین آموزه های اخلاقی معنوی را برای همگان آموخته و به ارمغان آورده اند.
 بشر هنگامی که در این دنیای پهناور و پر از مخاطره، احساس ضلالت و تاریکی پا به عرصه هستی می نهد و خود را در مسیری سراسر ابهام و اغتفال و سردر گمی می یابد، همواره با فطرت و قلب سلیم خود به دنبال روزنه  های امید و چراغ های هدایت و نور می گردد. زندگی سراسر نور، افتخار و سرشار از برکت و رحمت و هدایت پیشوایان معصوم و حجت های الهی بر روی زمین چنان امید و عشقی را در دل آدمیان حقیقت جو ایجاد می کند و چنان حرکتی به سوی هدایت که همگان بر سر این سفرة هدایت متنعم شده و در مسیر هدایت، با پیروی از سیره عملی و دستورات اهل بیت عصمت و طهارت(ع) می توانند به اوج کمال و معرفت و سعادت دست یابند.
در جاهای مختلف می خواندیم که چهره این بزرگوار همیشه بی حال و بی نشاط بوده و با این پسوند نابجا و نادرست به ابعاد مختلف زندگی این حضرت درک و توجه نکرده اند. سیره عملی آن حضرت به عنوان یکی از زیباترین الگوهای بشریت جلوه می نماید.[۱۱]
 بی شک بیماری موقت ایشان در حادثه  عاشورا با عنایت خدا بوده است تا بدین وسیله از وظیفه جهاد معذور گردد  و وجود مقدسش از خطر کشتار مزدوران یزید محفوظ بماند و از این رهگذر، رشته امامت تداوم یابد که اگر آن حضرت نیز در جهاد شرکت می نمود مانند سایر فرزندان امام حسین(ع) به شهادت می-رسید و نور هدایت خاموش می شد.[۱۲]
 زندگی نورانی امام سجاد(ع) را می توان از ابعاد مختلف سیاسی، مبارزاتی، اجتماعی و فردی و فرهنگی و... مورد بررسی و تحقیق قرارداد و به سیره عملی و گفتاری آن حضرت که بر گرفته از نهانی عمیق وا لهی و معنوی بوده پی برد.
 دعا و صحیفه سجادیه:
دعا  پیوندی است معنوی میان انسان و پروردگار متعال که اثر تربیتی و سازندگی مهمی دارد، لذا دعا از نظر اسلام جایگاه خاصی دارد و دعا های معصومین(ع) مکتب تربیتی بزرگی است که در سازندگی و رشد روحی انسانها نقش مهمی دارد. امام سجاد علیه السلام در آن شرایطی که خفقان حکم فرما بود. بسیاری از اهداف و مقاصد خود را در قالب دعا و مناجات بیان می کرد.[۱۳] و از طریق رسالت الهی امامت خویش را به همگان ابلاغ می فرمود. صحیفه سجّادیّه گنجینه گرانبهای حقایق و معارف الهی به شمار می آید. آن که گلستان و باغ را ندیده باشد هرگز نمی تواند از طراوات گل و گلستان سخن بگوید.
 امام سجاد و حضرت زینب (س):
امام سجاد و حضرت زینب(س) همیشه دوش به دوش هم با ایثار و گذشت هر دو کنار در هم وقایع مهمی را ثبت کرده اند که همیشه مثال زدنی است. امام زین العابدین در کربلا هنگامی که چشمش بربدنهای بی سر شهیدان افتاد و در بین آنان جگر گوشه ی حضرت زهرا(س) را  به گونه ای دید که به واسطه ی عمق فاجعه و از شدت آن آسمانها شکافته، زمین از هم گسیخته می شود و کوههای فرو می ریزد بر آن حضرت خیلی دشوار آمده و ناراحتی اش فزونی یافته و آثار این حالات در چهره¬اش نمایان شد، زینب (س) بر این حالت ترسیده شروع به دلداری و تسلای آن حضرت نمود با این که صبر خود حضرت بر پایه ای بود که کوهها همتای صبر و برد باری اش نبودند. از جمله مطالبی که به آن حضرت گفت این عبارات بود: ای یادگار جد و پدر و برادرم؛ به خدا سوگند آنچه که پیش آمده تعهد ی بود که خداوند از جد و پدرت گرفته و خداوند متعال از مردمانی میثاق و عهد گرفته است که فراعنه ی این زمین آن را نمی شناسند ولی آنان در بین ساکنان آسمانها معروفند، آنان این پیکرهای پاره پاره و این بدنهای به خون آغشته را جمع آوری و دفن خواهند کرد و در این سرزمین برای پدرت که سالار شهیدان است پرچمی خواهند افراشت که در گسترده ی زمان و گذشت شب و روز آثارش محو نشده و فرسوده نمی گردد. [۶]
همین که امام حسین(ع) شربت شهادت نوشید، شمربه قصد کشتن امام سجاد(ع) نیز حمله برد. امام زین العابدین علیه السلام در بستر بیماری به سر می برد و حمید بن مسلم ازلشکریان دشمن به دفاع پرداخت و حمله شمر را مانع گردید. عمر بن سعد آن حضرت را در حالی که از بیماری رنج می برد با اهل بیت به کوفه انتقال داد.
 امام سجاد علیه السلام در قیام خونین کربلا مدت کوتاهی بنابه مشیّت  الهی بیمار بوده و پس از بهبودی مدت ۳۵ سال امامت و زعامت جامعه مسلمین را تداوم بخشیدند.
نقش امام سجاد(ع) در زنده نگه داشتن قیام عاشورا:
 از آنجا که شهادت سالار شهیدان حضرت اباعبدا... الحسین علیه السلام و یاران با وفایش از منظر عمومی آثار ویرانگری برای حکومت بنی امیه داشت و مشروعیت آن را زیر سوال برده بود و نیز برای این که این حادثه و حماسهء غم بار به دست فراموشی سپرده نشود، امام چهارم با گریه بر شهیدان نینوا و زنده نگه داشتن یادو خاطرة جانبازی آنان اهداف شهیدان کربلا را دنبال می کرد.
سوز حادثه کربلا و قیام جاودانه عاشورا به قدری دلخراش بود که شاهدان آن مصییت عظیم تا زنده بودند آن را فراموش نکردند. هر وقت امام می خواست آب بیاشامد، تا چشمش به آب می افتاد اشک از چشمانش سرازیر می شد هنگامی که سبب گریه آن حضرت را می پرسیدند می فرمود: چگونه گریه نکنم ،درحالی که یزیدیان آب را به روی پدرم بستند او را تشنه به شهادت رساندند.مُبلّغ بزرگ قیام عاشورا حضرت امام سجاد(ع) با سخنرانی و خطبه های آتشین خود توانست نهضت حق طلبانه سالار شهیدان را از هجوم تحریف نجات بخشد. اینک بعد از گذشت چهارده قرن همچنان این قیام ، پر شکوه و جاودانه است.
تواضع وعظمت وعطوفت حضرت سجاد علیه السلام :
درحکایتی از آن حضرت آمده است : امام (ع) به تنهایی گام بر می داشت. آدم های زیادی در رفت و آمد بودند. در راهِ امام، جمعی از فقیران جذامی نشته بودند. هر کس که آنها را می دید زود راهش را کج می-کرد، تا با آنها برخورد نکنند. جذامی ها گرفته و غمگین دور تا دور هم جمع شده بودند. آنها خاموش بودند و آن قدر فقیر که نان خالی هم برای خوردن نمی توانستند تهیه کنند. مردم می گفتند: «با آنها نباید معامله کرد، به آنها نباید چیزی داد بیماری آنها خطرناک است آنها باید زودتر بمیرند تا مریضیشان ریشه کن شود! امام سجاد علیه السلام تا جذامی ها را دید در فکر فرو رفت. آنها با چشمانی غم آلود نگاهش می کردند. امام کمی که ردشد، ایستاد و با خودش گفت خداوند متکبران را دوست ندارد! دیگر حرکت نکرد. احساس می کرد اگر به آنها محل نگذارد و پای درد دلشان ننشیند تکبر کرده است. زود برگشت و به آنها سلام کرد. بعد با خوشرویی کنارشان نشست. آنها با خوشحالی زیاد دور امام نشستند و با نگاهی پر از شوق به او نگریستند. برای آنها باورش سخت بود مردی کنارشان بنشیند وبا آنها حرف بزند. حضرت بعد از کمی صحبت به آنها فرمود: من اکنون روزه هستم،  اما آنها گرسنه بودند و وقت خوردن غذا بود امام روزه مستحبی داشت و نمی توانست در آنجا برایشان غذایی فراهم کند. او فوری برخاست و همگی آنها را به خانه ی خود دعوت کرد. آنها با شوق زیاد همراهش راه افتادند و به خانه اش رفتند. مردمِ سرِ راه از کار امام و دیدن آن تعجب کرده بودند.[۹] امام به خدمتکار خود دستور داد تا غذای لذیذ و زیادی برای آنها آماده کند. غذا که آماده شده امام ظرف های پُر را یکی یکی جلوی مردان جذامی گذاشت. آنها با لذت و اشتها همه غذاها را خوردند. دقایقی بعد امام یک کیسه کوچک پر از پول در آورد.[۱۰] و به هر کدام مقداری پول داد، آنها هیجان زده شده بودند و در پوست نمی گنجیدند. امام سجاد(ع) با مهربانی از آن ها دلجویی کرد، بعد از آنها خواست بازهم به خانه اش بروند. چند نفر از همسایه ها که با تعجب پشت در خانه ی امام ایستاده بودند، مشغول حرف زدن شدند. یکی از آنها گفت: «راستی که علی بن الحسین «چه جرئتی دارد؟» آن دیگری گفت: آیا نمی داند که آنها بیماران مردنی هستند و هیچ فایده ای ندارد. دیگری گفت: خدا به خیر بگذارند. من که از دیدن آنها وحشت می کنم! اما امام سجاد(ع) به چیزی دیگر می اندیشید، به دل پاک مردهای جذامی که پر از حرف بود پر از غصه و پر از مهربانی...
روزها را روزه می گرفت و شبها به عبادت می پرداخت تا حدّی که به جسم مبارکشان آسیب رسانده بود و در جواب به پرسش از این همه رنج و زحمت می فرمودند: می خواهم محبّت خود را به پروردگارم  نشان دهم تا به بارگاه قرب او راه یابم.
مدت امامت :
مدت امامت حضرت بعد از شهادت پدر بزرگوارشان امام حسین(ع) در محرم سال ۶۱ تا محرم ۹۵ هجری قمری به مدت ۳۴-۳۵ سال بوده و محل دفن حضرت در قبرستان بقیع در مدینه منوّره در جوار قبر عمویش امام حسن مجتبی(ع) می باشد.[۷]
فرزندان پسر: ۱- امام محمد باقر(ع) ۲- زید شهید  ۳- عبدالله    ۴- عمرأ شرف   ۵- حسین اکبر   ۶- عبدالرحمن  ۷- عبیدالله    ۸- سلیمان    ۹- حسن   ۱۰ حسین اصغر    ۱۱- علی اصغر   ۱۲- محمد اصغر 
دختران: ۱. خدیجه  ۲. فاطمه  ۳. علیّه  ۴. ام کلثوم
از یاران وفادار حضرت چند نمونه ای نام می بریم: جابر بن عبدالله انصاری، عبدا... برقی، سعید بن مسیّب، قاسم بن عوف و...
زندگی امام سجاد درس گذشت، ایثار، صبر و مهربانی می دهد و روح انسان را با گفته ها و  سخنان گوهربار  می سازد و چون چراغی راه پاکی و درستی و انسان زیستی را می آموزد.
منابع
۱- الهوف ص ۹
۲- ابن خلکان ج۲
۳- کشف الغمه ص ۲۰۲
۴- اعلام السوری ص ۲۶۰
۵- مناقب ابن شهر اشوب ۴/۱۵۵
۶- فاطمه زهرا(س) شادمانی دل پیامبر (ص)  ۸۶۶
۷- خاندان عصمت(ع)
۸- طبقات ابن سعد ج۵، ص ۱۶۳
۹- سیره امامان ج۲، ص ۲۰۵
۱۰- سیمای امام سجاد ص ۷
۱۱-  سبط الجوزی،  مطبعه الحیدری ص ۳۲۴
۱۲- سیره پیشوایان ص ۲۷۰
 

نویسنده: سید محمد حسینی