معماری مساجد امروزی فاقد معنویت است/ گنبد مقتضی مسجد مدرن نیست
منبع : مرکز رسیدگی به امور مساجد
۱۳۹۲/۰۱/۰۵
یک معمار معتقد است در ۸۰ سال اخیر، تقریبا هیچ مسجد با ارزشی به لحاظ معماری در ایران ساخته نشده است و نتوانسته‌ایم آن معنویت فضا را که عنصر اصلی معماری مسجد یا هر معبد دینی دیگر است، در مساجد امروزی‌مان ایجاد کنیم.
بابک شکوفی در گفت‌وگو با خبرنگار شهر درباره مدرنیته در معماری مساجد گفت: در ابتدا باید به این موضوع توجه کنیم که ما بهترین نمونه‌های معماری مسجد را در کشور خودمان از هزار تا ۱۵۰ سال پیش داشته‌ایم؛ مساجدی که به راستی نمونه‌های درخشان معماری زمان خود هستند. ما هنوز هم از معماری این مساجد لذت می‌بریم و هنوز هم چیزهایی برای آموزش به ما دارند.
وی ادامه داد: ولی متاسفانه در ۸۰ سال اخیر، تقریبا هیچ مسجد با ارزشی به لحاظ معماری در ایران ساخته نشده است و مساجد امروزین ما اصلا قابل مقایسه با نمونه‌های تاریخی خود نیستند. به این دلیل که ما نتوانسته‌ایم آن معنویت فضا را که عنصر اصلی معماری مسجد یا هر معبد دینی دیگر است، در مساجد امروزی‌مان ایجاد کنیم. این معمار افزود: در مساجد سنتی نوعی القای حس معنویت و توجه دادن به ماوراء وجود دارد. ما این کیفیت را در مساجد قدیمی‌مان در بالاترین حد خود داشته‌ایم؛ پس می‌توانیم با استفاده از مصالح جدید و تکنیک‌ها و فناوری‌های جدید ساخت، آن را بازتولید کنیم، بدون این که درگیر کهن‌الگوهای ساختمانی دوران قدیم باشیم.
شکوفی تاکید کرد: برخی از تکنیک‌ها و فرمها نتیجه تکنولوژی ساخت و مصالح ساختمانی زمان خودشان بوده‌‌اند؛ برای مثال در هزار سال پیش برای پوشش یک دهانه بزرگ، به‌نحوی که بخش زیرین آن محل تجمع عده‌ای زیاد باشد و نیازی هم به ستون نداشته باشد، هیچ راهی به‌جز استفاده از فرم گنبد نداشته‌ایم.
وی ادامه داد: طبیعتا در معماری جدید که ما اسکلت فلزی و بتنی داریم و احتیاجی به آن فرمها نداریم، اگر از قوس و گنبد به شکل نمایشی و بدون این‌که ارتباطی با کالبد کاربردی فضا داشته باشد استفاده کنیم، این فرم دیگر یک فرم دکوراتیو خواهد بود و اصالت نخواهد داشت.
معمار سینما آزادی افزود: همچنین در مساجد قدیم مصالحی مثل کاشی استفاده شده که دیدن آن‌ها در ساختمان مساجد در ذهن ما حک شده است؛ ولی واقعیت این است که کاشی هم یکی از مصالح قدیمی و زاییده شرایط تکنولوژی زمان خود بوده است. پس استفاده مصنوعی از برخی مصالح و فرمها، دیگر کاربرد قبلی خود را ندارد و هیچ لزومی ندارد که ما امروز یک قوس را با رابیت درست کنیم یا گنبد دکوراتیو بسازیم و به زور کاشی به بنایمان بچسبانیم.
وی با اشاره به کاربرد دکوراتیو المان‌های سنتی در ساخت مساجد جدید، اظهار داشت: به همین دلیل است که مساجد جدید به دل نمی‌نشینند؛ زیرا وقتی به زور روی یک سازه مدرن تزئینات سنتی بچسبانیم، هیکل کلی ساختمان کاملا «بساز و بفروشی» و نچسب می‌شود چون با دیگر اجزا هماهنگی کالبدی ندارد.
شکوفی تاکید کرد: ما باید قبول کنیم که وقتی در چهارچوب معماری مدرن طراحی می‌کنیم، کلیه لوازم طراحی‌مان باید مدرن باشد و به نوع معماری‌ای که انتخاب کرده‌ایم، متعهد باشیم. اگر هزار سال پیش مساجد گنبد داشته‌اند، دلیل ندارد من امروز گنبد قدیمی را کپی کنم یا بخواهم به‌زور از یک کاشی که یک طرح کلیشه‌ای دارد و هیچ نوآوری‌ای در آن نیست، استفاده کنم.
این معمار با تاکید بر این‌که القای معنویت عنصر اساسی در بناهای مذهبی است، گفت: اگر در القای حس معنویت و توجه به ماوراء موفق باشیم و در عین حال عملکرد فضای مسجد را نیز در نظر داشته باشیم و بتوانیم به نیازی که برای عبادت در آن فضا وجود دارد، پاسخ دهیم، می‌توانیم یک فرم کاملا مدرن داشته باشیم که به لحاظ معماری کیفیت بالایی خواهد داشت و ماندگار هم خواهد بود.
وی ادامه داد: متاسفانه در ایران هنوز به این نقطه نرسیده‌ایم؛ زیرا مشکل ذهنی‌مان را با دوران مدرن در کنار دوران سنت حل نکرده‌ایم. ما در مسائل دیگر هم این مشکل را داریم که از طرفی می‌خواهیم از بخشی از امتیازات دنیای مدرن استفاده کنیم و از طرف دیگر به زور به مقتضیات سنتی بچسبیم.
شکوفی افزود: ما ایرانیان در فرهنگ، سیاست، تربیت فرزندان، روابط خانوادگی و حتی روابط شخصی نیز می‌خواهیم از یک طرف در حوزه‌هایی مدرن باشیم و از امتیازات مدرن بودن بهره ببریم و از طرف دیگر به کلیشه‌های سنتی بچسبیم؛ ولی اگر یک بار قبول کنیم که این دو، مانعة الجمع است، بسیاری از مسائلمان حل می‌شود.
این طراح تاکید کرد: اگر چیزی در ساحت سنت برای ما ارزشمند است، باید سعی کنیم روح، واقعیت و هدف نهایی آن ارزش را در فضای مدرن و با ابزارهای مدرن بازتولید کنیم؛ نه این‌که عناصر بیرونی آن را به شیوه‌های شکلی مصرف کنیم.
وی درباره استقبال مردم از مساجد مدرن گفت: ما نمونه‌های خوبی از مساجد مدرن در ایران نساخته‌ایم و در اختیار مردم قرار نداده‌ایم؛ پس نمی‌توانیم بگوییم مردم با مسجد مدرن ارتباط برقرار نمی‌کنند. دلیل ساخته نشدن مسجد مدرن به معنای واقعی نیز این است که در تمام این سال‌ها متولیان ساخت مساجد خود به‌سختی می‌توانند از قالب‌های سنتی فرم مسجد خارج شوند و فکر می‌‌کنند مسجد حتما باید گنبد داشته باشد.
معمار سینما آزادی ادامه داد: اجداد ما گیوه و لباس سنتی می‌پوشیدند و کفش و کت و شلواری که ما به تن می‌کنیم، ۲۰۰ سال پیش در ایران وجود نداشته؛ ولی اگر ما امروز گیوه به پا نمی‌کنیم به این معنا نیست که به پدر و مادرمان هم علاقه نداریم. وی خاطر نشان کرد: امروز در معماری مساجد هم می‌توانیم حس معنوی فضا را حفظ کنیم؛ اما گنبد و مناره و کاشی را تکرار نکنیم. برای مثال می‌توانیم از کیفیت‌های نورهای نقطه‌ای و موضعی که در مساجد قدیمی به شکل هوشمندانه‌ای به‌کار می‌رفته و حس خاصی را نیز القا می‌‌کرده، همچنین از فرم‌های وسیع در سقف بهره ببریم ولی گنبدسازی را به‌شکل کلیشه‌ای دنبال نکنیم. شکوفی با بیان این‌که در ایران مسجد مدرن خوب سراغ ندارد، اظهار داشت: ولی یک فضای مذهبی خوب را در ایران می‌شناسم که معماری آن مدرن است و با این حال معمار آن بسیار خوب توانسته حس مذهبی را در این بنا القا کند. این بنا، کلیسای کوچک یا بهتر است بگویم نمازخانه باشگاه آرارات در تهران است که در سال ۱۳۴۹ شمسی توسط مهندس رستوم وسکانیان، معمار ارمنی ایرانی، طراحی و اجرا شده است. وی توضیح داد: این کلیسا با بتون اکسپوز یا بتون نمایان ساخته شده و مصالح، تکنیک ساخت و فرم آن کاملا مدرن است؛ ولی بسیار زیبا و موفق بوده و حسی که القا می‌کند کاملا شبیه به حسی است که با حضور در کلیساهای سنتی خواهید داشت. پس ما می‌توانیم یک فضای مذهبی مدرن را طوری بسازیم که کاربران از آن راضی باشند.
شکوفی تاکید کرد: همان‌طور که پیش از این نیز گفتم، مشکل اصلی ما همان گیر ذهنی در برقراری ارتباط بین سنت و مدرنیته است.
در همین زمینه بخوانید:
مساجد در دوران ظهور امام زمان (عج) چه وضعی خواهند داشت؟
مساجد به نشانه‌های شهری تبدیل شده‌اند
مدرنیته از معنویت مساجد می‌کاهد
معماری مساجد مدرن شبیه کلیساهاست