شهید آیت الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی(ره)، مجاهدی نستوه و خستگی ناپذیر
عسکری اسلامپور کریمی
۱۳۹۲/۰۱/۰۵
مقدمه
در
منابع اصیل روایی اسلام آمده است: «عَلماءُ شیعَتِنا مُرابِطونَ فى
الثّغرِ الَّذى یَلِى إبلیسَ و عفاریتَهُ، یَمنَعُونَهُم عن الخروج على
ضُعفاءِ شیعَتِنا، و عن أن یَتَسَلَّطَ علیهم ابلیس و شیعته؛ علماى از
شیعیان ما، همچون نگهبانان مرزى هستند که در آن سوى مرز ابلیس و شیاطین
قرار دارند و از حمله و یورش آنها به شیعیان ناتوان ما جلوگیرى مى کنند و
مانع تسلّط و پیروزى شیاطین بر شیعیان مى شوند.»(۱) یکی از مرزبانان
اعتقادی در سنگر علم و اجتهاد و فقاهت، حضرت آیت الله قاضی طباطبایی
تبریزی(ره) بود؛ آن عالم ربّانی پر تلاش و مجاهد شب زنده دار، در طول عمر
بابرکت خویش خدمات شایان توجّهی به دنیای اسلام، به ویژه به فرهنگ اهل
بیت(ع) کرد و تا سر حد شهادت در دفاع از کیان تشیع و معارف اسلام ناب
محمدی(ص) پیش رفت. به مناسبت عروج ملکوتی آن اولین شهید محراب، در این
نوشتار مختصر مروری کوتاه به زندگی آن بزرگوار خواهیم داشت.
تولّد
آیتالله
سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی در سال (۱۲۹۳هـ.ش) مصادف با (۱۳۳۱هـ.ق) در تبریز
و در یک خانواده اصیل دیده به جهان گشود. پدرش حاج سیدباقر، مشهور به
«میرزا باقر» و عمویش «میرزا اسدالله» از ستارگان درخشان و عالمان بزرگ و
از سادات اصیل و مشهور به علم و تقوا از دیار عالم پرور آذربایجان بودند.
تحصیل
دوران
کودکی «سید محمد علی» در دامن پر مهر و محبت پدر و مادری سپری شد که خود
از تربیت یافتگان سعادتمند مکتب اسلام بودند. مرحوم حاج میرزا باقر قاضی
پدر سید محمدعلی، پس از مدتها تفکر و بررسی و مشورتهای گوناگون، به این
نتیجه رسید که تعلیم و تربیت او را به میرزا محمد حسین و برادر ارجمند خود،
حاج میرزا اسداللّه قاضی بدهد که هر دو از عالمان وارسته و مربیان دل سوز
اخلاق اسلامی بودند. بدین ترتیب، سیدمحمدعلی با شور و اشتیاق در جلسه درس
این بزرگواران حاضر می شد و از شمع وجودشان بهرهها می برد. وی تحصیلات
مقدماتی علوم دینی را در مدرسه «طالبیه» تبریز فراگرفت.
در سال
(۱۳۴۷هـ.ق) در هنگام قیام تبریز به اتفاق پدرش توسط رضاخان به تهران تبعید
شد. بعد از انقضای مدت تبعید در تهران، ایشان را به همراه پدرش برای یکسال
دیگر به مشهد تبعید کردند و در طول این مدت به دستور رضا خان پهلوی خانه
ایشان را با خاک یکسان کردند و به خیابان تبدیل نمودند. آن انسان الهی پس
از ماهها دوری از وطن، به تبریز مراجعت نمود.
سید محمدعلی مدت ده سال در
تبریز، همچنان مشغول درس و بحث بود. در (۱۳۵۹هـ.ق)، جهت ادامه تحصیل به
شهر مقدس قم مشرف شد تا از محضر اساتید آن حوزه مقدسه نیز استفاده
نماید.(۲)
امامخمینی(ره) در آن موقع از برجسته‌ترین اساتید حوزه علمیه
قم بود و در رشته فلسفه دو کتاب مهم «شرح منظومه» و «اسفار» را تدریس
میکرد. تبحّر علمی و روش جالب تدریس و همچنین خصوصیات ارزشمند اخلاقی و
منش‌های والای روحی امام خمینی(ره)، باعث شده بود که حوزه تدریس ایشان پر
جمعیت‌ترین درس حوزه باشد.
سید محمدعلی طباطبائی با شرکت در درس امام
خمینی(ره)، ارتباط نزدیک و عمیقی را با امام برقرار کرد. وی ضمن استفادههای
علمی، با بهرهجویی از افکار استادش به تلاش و کوشش جهت دستیابی به
آرمانهای مقدس انقلاب اسلامی پرداخت. اقامت ایشان در شهر مقدس قم که از سال
(۱۳۵۹هـ.ق) شروع شده بود به مدت ده سال به طول انجامید؛ وی در این مدّت
علاوه از درسهای حضرت امام(ره) از محضر آیات عظام: مرعشی نجفی، سیدمحمد
حجّت کوهکمرهای، سیدصدرالدین صدر، سیدمحمدرضا گلپایگانی، عبدالنبی عراقی،
بروجردی، و دیگر اساتید بهره‌های شایانی برد.(۳)
سید محمد علی قاضی، در
ادامه تلاش های علمی خود، برای بهره گیری از محضر عالمان و اساتید بزرگ،
راهی نجف اشرف شد. ایشان پیش از عزیمت به نجف، از وضع درس حوزه های علمیه
عراق آگاهی های کافی به دست آورد و برنامه دقیق و منظمی برای استفاده بهتر
از فرصت های گران بهای آن دیار تنظیم کرد. به همین جهت، چند روزی از ورودش
به نجف، این سرزمین ولایت و امامت نگذشته بود که توفیق بهره وری از درس
اساتیدی چون: مرحوم آیتاللهالعظمی عبدالحسین رشتی، میرزا باقر زنجانی و
بجنوردی، سیدمحسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی و شیخ محمدحسین کاشفالغطاء
نصیبش شد.(۴)
بعد از سه سال اقامت در نجف اشرف، بنا به دلایلی ناچار شد
در سال (۱۳۳۱ هـ.ش) حرم مطهر علوی(نجف) را ترک کرده و به تبریز بازگردد.
در این زمان که ۴۲ سال از عمرش گذشته بود، با کوله باری از علم و معرفت و
با رهسپار شدن به سوی دیار خود تبریز، تصمیم به انجام وظایف خود در راه
گسترش فرهنگ غنی و حیاتبخش اسلامی گرفت؛ همان خدمات ارزنده ای که نتایج
سودمندش، بعدها در انقلاب شکوه مند اسلامی نمایان گشت.
از دیگر امتیازات
علمی آیتالله قاضی، اجازات متعددی بود که از سوی علما به ایشان داده شده
بود. آیات عظام شیخ آقابزرگ تهرانی، شیخ مرتضی تهرانی، میرزا باقرآقا قاضی
طباطبایی(پدر بزرگوارشان)، علویه هاشمیه(بانوی مجتهده)، عبدالنبی
عراقی(اراکی)، حجت کوهکمرهای، سیدصدرالدین، میرزا محمد طهرانی عسکری،
کاشفالغطاء، سیدعبدالحسین شرفالدین عاملی، محسن طباطبایی حکیم، محمدجواد
طباطبایی حکیم، محمدهادی میلانی، امامخمینی، میرزا محمدحسن تبریزی،
ابوالقاسم خویی، محمدرضا طباطبایی، مرعشینجفی، محمود شاهروی، علامه
طباطبایی همگی در زمینه نقل روایت به آیتالله قاضی اجازه روایت داده
بودند.(۵)
مهمترین آثار علمی
آیتالله قاضی از
جمله قلم بدستان پرکاری بود که در طول عمرشان با تلاش گسترده توانست
تحقیقات ارزنده‌ای را با بیانی رسا و قلمی شیوا و نثری استوار به جهان وسیع
فرهنگ اسلامی عرضه بدارد.
قسمتی از کارهای تحقیقاتی آیتالله مربوط است
به نوشتن کتابهای مستقل در رشته‌های مختلف که مورد نیاز بود و در مورد
آنها یا تألیفی صورت نگرفته بود و یا اینکه اگر تألیفی هم صورت گرفته،
تألیفی است که نتوانسته است حق مطلب را ادا کند. این آثار عبارتند از:
الاجتهاد
و التقلید، الفوائد (فقهی، تاریخی)، خاندان عبدالوهاب (فارسی، خط)، کتاب
فی علمالکلام (عربی، خطی)، فصل‌الخطاب فی تحقیق اهلالکتاب (عربی، خطی)،
السعاده فیالاهتمام علیالزیاره (عربی، خطی)، اجوبة الشبهات الواهیه (فارسی،
خطی)، رسالة فی اثبات وجودالامام«ع» فی کل زمان (عربی، خطی)، سفرنامه بافت
(فارسی، خطی)، المباحثالاصولیه (عربی، خطی)، تاریخ قضا در اسلام، صدقات
امیرالمؤمنین و صدیقه طاهره «ع»، حدیقةالصالحین، رساله در دلالت آیه تطهیر
بر اهلبیت «علیهم‌‌السلام»، رساله در اوقات نماز، رساله در مباهله، رساله
فی مسالةالترتب، رساله در نماز جمعه، تحقیق درباره اربعین حضرت
سید‌الشهداء(ع) (فارسی)، تحقق در ارث زن از دارائی شوهر (فارسی، مطبوع)،
علم امام(ع) (فارسی، مطبوع)، مقالات متعدد چاپ شده در مجلات عربی.(۶)
دیگر
آثار آیتالله مربوط است به تلاش ایشان بر تعلیقه و تصحیح و مقدمه‌نویسی بر
آثار گرانقدر دیگر دانشمندان و چاپ مجدّد آنها که شاید اگر ایشان این کار
را انجام نمیدادند، این آثار در اثر گذشت زمان به بوته فراموشی سپرده
میشدند و از بین میرفتند.(۷) این آثار عبارتند از:
تعلیقات بر کتاب
انوار نعمانیه تألیف سید نعمت‌‌الله جزایری (عربی)، مقدمه و تعلیق بر تفسیر
جوامعالجامع طبرسی (عربی، مطبوع)، تعلیقات بر کتاب اسلام صراط مستقیم
(فارسی، مطبوع)، تعلیقات بر کتاب کنزالعرفان (عربی، خطی)، مقدمه بر کتاب
صحائف‌الابرار کاشفالغطاء (عربی، مطبوع)، آثار تاریخی آیتاللهالعظمی حکیم
(فارسی، مطبوع)، مقدمه بر تنقیحالاصول مرحوم حاج میرزاآقا، مقدمه بر کتاب
مرآتالصلوة، پیشگفتار بر علم امام اثر علامه طباطبایی، مقدمه بر کتاب معجزه
و شرائط آن، مقدمه بر کتاب جنة‌‌المأوی اثر کاشفالغطاء (عربی، مطبوع)،
پاورقی بر تعلیقات کتاباللوامعالالهیه فیالمباحثالکلامیه اثر جما‌ل‌الدین
مقداد بن عبدالله الاسدی السیوری الحلی (عربی، مطبوع)، مقدمه بر
انیسالموحدین نراقی (فارسی، مطبوع)، تعلیقات بر کتاب الفردوسالاعلی تألیف
علامه شیخ محمدحسین کاشفالغطاء (عربی)، مقدمه بر العقائدالوثنیه
فی‌الدیانهالنصرانیه (عربی، مطبوع)، ترجمه مسائل قندهاریه از فارسی به عربی
اثر کاشفالغطاء، مقدمه بر تاریخ ابن ابیالثلج بلخی (عربی، خطی)، حاشیه بر
کتاب رسائل و مکاسب شیخانصاری، حاشیه بر کتاب کفایه‌الاصول آخوند خراسانی،
تقریرات اصول آیتالله حجت کوه‌کمری.(۸)
فعالیتهای سیاسی آن شهید
الف) قبل از انقلاب
آن
فقیه مجاهد به موازات فعالیتهای تبلیغی، آموزشی، فرهنگی و تحقیقاتی، در
مسائل سیاسی و اجتماعی کوشا و تأثیرگذار بود. با اوجگیری نهضت اسلامی به
رهبری حضرت امام خمینی(ره) در سال (۱۳۴۲هـ.ش) شهید قاضی طباطبایی با حضور
فعال خویش در صحنه های مبارزه با رژیم پهلوی، در جهت تحقق اهداف متعالی
رهبر انقلاب حضرت امام خمینی(ره) گام های مؤثری برداشت. در کارنامه سیاسی
این شهید بزرگوار، تبعید، شکنجه و حبس‌های متعددی به ثبت رسیده است. به
دستور رژیم طاغوت ابتدا در زندان قزل قلعه زندانی شد(۹)و سپس به شهرهای
بافت، کرمان و زنجان تبعید گردید.(۱۰)همچنین مدت سه ماه به سبب فشارها و
ضربات روحی و جسمی، در یکی از بیمارستانهای تهران بستری شد و بعد از خارج
شدن از بیمارستان به عراق تبعید شد و یک سال در آنجا ماند. سرانجام این که
ایشان پس از یک سال اقامت در عراق به ایران بازگشت و به هدایت مردم و تبلیغ
اسلام و مبارزه علیه رژیم پهلوی پرداخت.(۱۱)
مرحوم آیت الله شهید
قاضی، همیشه سدّ مستحکمی در مقابل خطوط انحرافی در جریانات ضد انقلابی بود.
یکی از مهمترین نقشهای آن شهید سعید، حمایت از خط و مشی امام خمینی(ره) در
مخالفت با طرح لایحه «انجمنهای ایالتی و ولایتی» بود که از جمله مفاد
ننگین آن حذف اسلام از شرایط انتخابشوندگان و انتخابکنندگان و به جای قسم
به قرآن، قسم به کتاب آسمانی کفایت میکرد.(۱۲)
این طرح مخالفت حوزه
علمیه قم، مراجع تقلید خصوصا امام خمینی(ره) را برانگیخت. بر همین اساس
علمای تبریز، اعلامیههایی را صادر کردند که آیتالله قاضی از جمله
امضاءکنندگان آن اعلامیهها بود.(۱۳)
از دیگر وقایعی که آن شهید از آن
در جهت پیشبرد اهداف انقلاب بهره برد، واقعه مدرسه «طالبیه» تبریز بود. این
واقعه از اینجا شروع شد که اعلامیه امام خمینی(ره) در مدرسه طالبیه روی
دیوار نصب شد که مأموران شهربانی وقتی خواستند اعلامیه را پاره کنند، با
مقاومت طلاب مدرسه مواجه شدند و این درگیری به بازار کشیده شد و با شورش
مردمی که از «مسجد مقبره» بیرون آمده بودند، محاصره نیروهای شهربانی شکسته
شد. در اثر این حادثه بود که آیتالله قاضی اعلامیه‌ای صادر کردند و فردای
آن روز آن اعلامیه را با خط سرخ در تمام شهر منتشر کردند.(۱۴)
محرم
(۱۳۴۲هـ.ش) همزمان بود با رویداد فجایع مدرسه فیضیه و مدرسه طالبیه تبریز
که بههمین جهت رژیم پهلوی و علما رو در روی یکدیگر قرار گرفتند. آیتالله
قاضی و علماء در این محرم به پیروی از امام(ره)، تأکید بر استراتژی افشاگری
علیه رژیم را از طریق مجالس روضه و وعظ و سخنرانی قرار داده بودند.(۱۵) در
پی اتخاذ این استراتژی بود که با دستگیری امام(ره)، بازار تبریز به حالت
تعطیلی درآمد.
در پی سخنرانی امام(ره) و دستگیری ایشان در سال
(۱۳۴۲هـ.ش) اقبال عمومی و مردم چنان بود که مراجع تقلید بایستی اقدامی در
خصوص رهایی امام(ره) انجام میدادند. بنابراین جمع کثیری از علما به سمت
تهران حرکت کردند. در این میان آیتالله قاضی به تهران نیامد. مهمترین دلیل
ایشان این بود که با وجود آیات عظامی چون میلانی، مرعشی نجفی و ...، ایشان
نمیتوانست تأثیر چندانی در قضایا داشته باشد، در ثانی نقشی که میتوانست در
راستای پیشبرد اهداف نهضت در این موقعیت زمانی در تبریز ایفا کند به مراتب
مهمتر از نقشی بود که میتوانست در تهران داشته باشد.(۱۶)
دشمنی با
اسرائیل غاصب از ویژگیهای بارز آن شهید بود که به تأسّی از امام(ره) آن را
در منابر و اعلامیههای خود تبلیغ و آشکار میساخت. ایشان به پیروی از
امام(ره) و همراه با علمای دیگری پس از سومین جنگ بین اعراب و اسرائیل
تلاشهای فراوانی در قالب صدور اعلامیه مبنی بر لزوم جمعآوری کمکهای مردمی
برای آسیبدیدگان و آوارگان فلسطینی به انجام رساندند.(۱۷.)
در تبریز در
سال(۱۳۵۲هـ.ش) برای پیشبرد حرکتهای ضد رژیم، اعم از چاپ و نشر اعلامیه،
کمک به خانوادههای زندانیان سیاسی، مساعدت به فعالانی که مجبور به ترک خانه
و کاشانه خود شده بودند و... صندوقی به نام مجاهدین اسلامی زیر نظر ایشان
تأسیس گردید تا از این طریق به بارور شدن نهضت کمکی کرده باشد.(۱۸)
پس
از واقعه ۱۹ دی در قم، منزل او پناهگاه مبارزان مسلمان بود. قیام قهرمانانه
مردم تبریز در ۲۹ بهمن ماه ۱۳۵۶ نیز با هدایتهای این شخصیت عظیم صورت
گرفت.
نقش این شهید در هدایت مبارزات مردم و روحانیان آذربایجان و
خصوصاً تبریز به درجه ای رسید که او را «خمینی دوم» یا «خمینی آذربایجان»
نامیدند. مردم مسلمان این خطه به دلیل شناختی که از مقام علمی، تقوا، و
آگاهی وی داشتند، توصیه هایش را اجرا می کردند. تظاهرات ضد رژیم بدون
هماهنگی و برنامه ریزی او انجام نمی شد.(۱۹
سازمان امنیت، هر لحظه و هر
شب اقدامات شهید قاضی را زیر نظر داشت و از سخنرانیها، موضع گیری و سایر
فعالیتهایش گزارشهای دقیقی تهیه می کرد. پرونده چهار جلدی ساواک که درباره
وی تنظیم گردیده است، مدرک مستندی برای چنین ادعایی می باشد.
ب) بعد از انقلاب
با
پیروزی انقلاب اسلامی، ایشان طی حکمی از سوی امام در سال ۱۳۵۸ بهعنوان
امامجمعه و نماینده تامّالاختیار امام در تبریز منصوب شد.(۲۰)
مهمترین
کارکرد آقای قاضی را باید رهبری جریانها و فضای سیاسی تبریز همسو با فضای
انقلاب در قالب ایجاد امنیت و ثبات، تحرک بخشیدن به سازندگیها، رفع
کدورت‌ها و رفع نواقص دانست. بهعنوان مثال در اواخر خرداد ۵۸ تعدادی از
همافران دست به تحصن زدند و خواستههایی را مطرح کرده بودند که با تلاشهای
وی، دست از تحصن برداشتند.(۲۱)
با تأسیس حزب جمهوری اسلامی، آیتالله
قاضی با صدور اعلامیههایی مردم را تشویق به عضویت در آن میکرد. در قم از
طرف دفتر امام اعلام شد که «حزب جمهوری اسلامی را حضرت آیتالله العظمی امام
خمینی تایید می‌فرمایند و حضرت مستطاب حجتالاسلام والمسلمین آیتالله قاضی
طباطبایی نماینده امام هستند.»
پرواز سرخ
حالتی رفت که محراب به فریاد آمد
شهادت
تحفه ای الهی است، که مردان خدا در پی دریافت آن عاشقانه می کوشند، همان
گونه که بزرگان دین با گذشتن از آمال و آرزوهای دنیوی خود و با فداکاری و
ایثار، توانستند توفیق دریافت این موهبت عظیم را از سوی پروردگار نصیب خود
کنند. نقل کرده اند که آیت اللّه قاضی وقتی خبر شهادت مظلومانه استاد
مطهری(ره) را شنیدند، بسیار متأثر شدند و همواره به اطرافیان خود می
فرمودند: «کاش بنده هم مثل استاد مطهری، روزی به فیض شهادت برسم.»
آری،
شامگاه روز دهم آبان سال ۱۳۵۸هـ.ش مصادف با عید سعید قربان سال ۱۳۹۹ هـ.ق،
مجاهدی دیگر از ذریه امیرالمؤمنین(ع) قدم به مسلخ عشق گذاشت و جان
گرانمایه خود را که سالها در مجاهده و تلاش گذرانده بود، در پیشگاه حضرت حق
در طبق اخلاص نهاد. مجاهد عظیم الشان «آیت الله قاضی طباطبایی» بعد از
ادای فریضه نماز مغرب و عشاء در«مسجد شعبان»، هنگامی که با همراهان عازم
خانه بود، دستی پلید از آستین آلوده به خیانت و نفاق بیرون آمد و آن فاضل
گرانمایه و دانشمند را به شهادت رسانید. و برگ سیاه دیگری بر پروندة گروهک
فرقان افزود. او در روز عید سعید قربان، قربانی دین خدا گشت و به آروزی خود
رسید. یادش گرامی و راهش پررهرو باد.
پی نوشتها:
۱. احتجاج، شیخ طبرسی، ج۱، ص۱۳؛ منیة المرید، شهید ثانی، ص۱۱۷ .
۲.
نیکبخت، رحیم، و اسماعیلزاده، صمد، زندگینامه و مبارزات شهید آیتالله قاضی
طباطبائی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۹۶.
۳. ر.ک: روحانی، سیدحمید، تحلیلی بر نهضت امام خمینی، تهران، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۱، چاپ دوم، ج۱، ص۴۳.
۴. ر.ک: قاضی طباطبایی، حجتالاسلام سیدمحمدتقی، زندگینامه آیتالله قاضی طباطبایی، نسخه خطی، ص۱.
۵. همان، صص ۱۰۹- ۱۲۲.
۶. ر.ک: نیکبخت، رحیم؛ زندگینامه و مبارزات شهید آیتالله قاضی طباطبائی، ص۱۰۹- ۱۲۲.
۷.
جلوه محراب، یاران امام بهروایت اسناد ساواک، شهید آیتالله سید محمدعلی
قاضی طباطبایی، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۷۸، چاپ اول، صص۷
و ۸.
۸. ر.ک: نیکبخت، رحیم، زندگینامه و مبارزات شهید آیتالله قاضی طباطبائی، صص ۱۰۹- ۱۲۲.
۹.
ملاییتوانی، علیرضا نهضت امام خمینی(ره) (از لایحه انجمنهای ایالتی و
ولایتی تا تبعید به ترکیه)، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران، گردآورنده
مجتبی مقصودی، انتشارات روزنه، ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۳۷۶.
۱۰. صادقی، طیبه،
شهادت آیت الله قاضی طباطبایی اولین شهید محراب توسط منافقین، مجله انقلاب
اسلامی و دفاع مقدس «امید انقلاب»، آبان ۱۳۸۵، شماره ۳۷۲، ص۱۴.
۱۱. جلوه محراب، یاران امام بهروایت اسناد ساواک، شهید آیتالله سید محمدعلی قاضی طباطبایی، صص۷ و۸.
۱۲. تحلیلی بر نهضت امام خمینی، ج۱، ص۱۴۲- ۱۴۴.
۱۳. اسناد انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۴، ج۳، ص۴۷.
۱۴. ر.ک: باقری، علی، خاطرات ۱۵ خرداد تبریز، قسمت اول، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۴، چاپ اول، ص۱۰۱.
۱۵. تحلیلی بر نهضت امام خمینی، ج۱، ص۱۴۲- ۱۴۴.
۱۶. ر.ک: خاطرات ۱۵ خرداد، انتشارات سوره، تهران، دفتر ششم، مصاحبه با آیتالله بنیفضل، چاپ اول، ص۱۱۶.
۱۷. نیکبخت، رحیم، و اسماعیل زاده، صمد، زندگینامه و مبارزات شهید آیتالله قاضی طباطبائی، ص۲۲۹.
۱۸. همان، ص۲۶۵.
۱۹. ) مصاحبه با آیت الله بنی فضل، مجله پیام انقلاب، هفتم آبان ۱۳۶۲، ش۹۶، ص۴۰.
۲۰.
صادقی، طیبه، شهادت آیت الله قاضی طباطبایی اولین شهید محراب توسط
منافقین، مجله انقلاب اسلامی و دفاع مقدس «امید انقلاب»، آبان ۱۳۸۵، شماره
۳۷۲، ص۱۴.
۲۱. روزنامه اطلاعات، ۱/۴/۱۳۵۸.