بررسی راهکارهایی نوین برای جذب نوجوانان به مسجد
حسین اسلامپور کریمی
۱۳۹۲/۰۱/۰۵
مقدمه
دوران نوجوانی و جوانى از حسّاسترین و پُرمخاطرهترین دوران زندگى و فرصتی برای تعالی فردی و اجتماعی انسان است. این فرصت به زودی از دست خواهد رفت. پس باید از آن به بهترین صورت بهره گرفت. امام علی (ع) در مورد از دست رفتن فرصتها فرمودند: «َالْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ، فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْرِ». یعنی، فرصتها مانند ابرها مىگذرد، پس فرصتهاى نیک را غنیمت شمرید. همه نوجوانان باید از این دوران سنّی که فرصتی برای نزدیک شدن به خداوند است، به نحو احسن استفاده کنند. این امر با بهرهگیری از آثار معنوی کانونهای عبادتی اسلام(مساجد) و تهذیب نفس و غلبه بر هوسها و سرگرمیهای مضرّ دوران نوجوانی و جوانی محقّق میشود. هشتم آبان سالروز شهادت محمدحسین فهمیده و روز نوجوان و بسیج دانشآموزی است. این روز یک روز ملّی است و به پاسداشت مقام این شهید انتخاب گردید. این نوجوان بسیجی۱۳ ساله در میدان جنگ رشادتهای بی نظیری آفرید که حضرت امام خمینی (ره) در مورد وی فرمودند: «رهبر ما آن طفل دوازده ساله‌ای است که با قلب کوچک خود، که ارزشش از صدها زبان و قلم ما بزرگتر است، خود را زیر تانک دشمن انداخت و آن را منهدم و خود نیز شربت شهادت نوشید.» نگارنده به منظور گرامیداشت روز نوجوان، در این نوشتار در نظر دارد تا بهترین و جدیدترین راههای جذب نوجوانان به مسجد را با استفاده از آموزههای اصیل اسلامی و انقلابی بیان کند تا هر چه بیشتر شاهد حضور فراگیر و باشکوهتر نوجوانان در کانونهای عبادتی(مساجد) باشیم.
اهمیّت تربیت دینی و مسجدی در دوران نوجوانی
نوجوانی، یکی از دورههای پر اهمیّت زندگی انسان است که خود از دورههای آموزشی و تربیتی محسوب میشود و در شکلگیری شخصیّت و چارچوب خصوصیّتی فرد جایگاه ویژهای دارد. دانشمندان علم روانشناسی همواره بر اهمیّت این دوره بسیار تأکید کردهاند. در آموزههای اسلامی هم به اهمیّت آن سفارش زیادی شده است. حضرت علی (ع) به فرزندش امام حسن (ع) میفرمایند: «وَ إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ کَالْاءَرْضِ الْخَالِیَةِ، مَا اءُلْقِیَ فِیهَا مِنْ شَیْءٍ قَبِلَتْهُ، فَبَادَرْتُکَ بِالْاءَدَبِ قَبْلَ اءَنْ یَقْسُوَ قَلْبُکَ، وَ یَشْتَغِلَ لُبُّکَ؛ فرزندم! قلب نوجوانان چون زمینی خالی از بذر است (که آماده و مستعدّ پذیرش هر بذری است)، آنچه در آن بریزی می‌پذیرد، (حسن جانم!) من پیش از سخت شدن قلبت و مشغول گشتن عقلت به چیزی به ادب و تربیت تو مبادرت ورزیدم و به تربیت تو پرداختم.»
مقام معظم رهبری (دام ظلّه) در این مورد میفرمایند: جوانی یک پدیده درخشان و یک فصل بیبدیل و بی نظیر از زندگی هر انسان است. در هر کشوری که به مسئله جوان و جوانان آن چنان که حق این مطلب است، درست رسیدگی بشود، آن کشور در راه پیشرفت، موفقیّتهای بزرگی به دست خواهد آورد.
امام علی (ع) میفرمایند: «شَیْئانِ لایَعرِفُ فَضْلَهُمَا اِلّا مَنْ فَقَدَهُمَا الشَّبابُ وَ الْعافِیَهُ». یعنی، دو چیز است که قدر و قیمت آنها را نمی شناسد؛ مگر کسی که آن دو را از دست داده باشد؛ یکی جوانی و دیگری تندرستی و عافیت است.
حضرت علی (ع) در این حدیث نعمت جوانی را در ردیف بزرگترین نعمتهای الهی، یعنی صحّت و سلامتی آوردهاند که اهمیّت این دوران را نشان می‌دهد. پس باید جوان (و نوجوان) با استفاده از ارتباط با خدا و اهل مسجد بودن اهمیّت این دوران را دریابد و از آن به نحو احسن استفاده کند.
در آموزههای قرآنی نیز تزکیه نفس و تعلیم باهم و حتّی تزکیه مقدّم بر تعلیم مطرح شده است. آنجا که میفرماید: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ إِذْ بَعَثَ فِیهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلالٍ مُبِینٍ». یعنی، به یقین، خدا بر مؤمنان منّت نهاد که پیامبرى از جنس خودشان در میان آنان برانگیخت، تا آیات خود را بر ایشان بخواند و پاکشان گرداند و کتاب و حکمت به آنان بیاموزد، قطعاً پیش از آن در گمراهى آشکارى بودند. بر اساس آیات فوق میتوان گفت که فقط پرداختن به علم و دانش بدون تزکیه نفس، موجب سعادت بشر نخواهد شد و نباید از آثار تربیتی مسجد غافل بود.
حضرت امام خمینی (ره) در بیانات گُهربارشان بارها به اهمیّت تزکیه اخلاقی همراه با علم آموزی اشاره فرمودند. آنجا که میفرمایند: باید از همین حالا، همین جوان شانزده ساله، همین جوان بیست ساله که (در) مدارس هست، در مدارس علمى هست، از حالا باید آن طورى که رضاى خداست، آن طورى که دستورات الهى است، از حالا باید خودش را عادت بدهد به اینکه آن طور باشد. یک قدم که براى تحصیل علم برمىدارد، یک قدم هم براى تحصیل اخلاق خوب و تهذیب بردارد. شمایى که الآن جوان هستید مىتوانید خودتان را تهذیب کنید.
مطالعات متعدّدی در مورد راهکارهای جذب و تشویق نوجوانان و جوانان و موضوعات مرتبط صورت گرفته که پرداختن به همه آنها یا جمعبندی مباحث آن در این نوشتار ناممکن است. بنابراین، به برخی از روشهای نوین در این خصوص اشاره خواهد شد. این مباحث را میتوان در چند مقوله اصلی مطرح و بحث نمود.
۱. مسجد نوجوان پسند
بافت فیزیکی و ساختمان بیشتر مساجد ما متناسب با روحیه نوگرایی نوجوانان نیست و بر اساس معماری۱۵۰ سال پیش یا پیشتر از آن است و ما در این مورد بسیار بسته عمل کردیم و سنّتی فکر کردیم. باید از ادیان دیگر بیاموزیم که چگونه نوگرایی را در عین پایبندی به ارزشهایشان در عبادتگاههای خود به کار میبرند.
طبیعت جوانان و نوجوانان پاک و آرام است؛ از این رو، به مکانهای پاکیزه، آرام، جذّاب و دلپذیر بیشتر گرایش پیدا میکنند و از مکانهایی که از پاکیزگی لازم برخوردار نیست دوری میکنند. بنابراین، برای جذب آنان به مسجد باید این مکانها را آراسته و پاکیزه ساخت. مسئولان مسجد باید در خصوص غبار روبی، نظافت منظّم روزانه یا هفتگی، شستن فرش‌ها و عطر افشانی اقدام کنند.
نظافت کلیه بخشهای مسجد و به کار بردن خوشبو کننده‌های مناسب از ضروریات یک مسجد تمیز و منظّم است. امروزه دستگاههای الکتریکی و الکترونیکی جدیدی در این مورد وجود دارد که با نصب و راهاندازی آن در فضای مسجد این مشکل در عرض چند دقیقه حل میگردد. برخی از این دستگاهها دیجیتال، اتوماتیک و دارای تایمرهای چند زمانه هستند که به صورت هوشمند رایحه خوشآیند تولید میکنند یا دارای محفظهای برای ریختن گلاب و مایعات خوشبو یا قرار دادن مواد خوشبوکننده دستساز هستند. باید از همه مساجد شهر و محله و روستا، بوی خوش عود و عطر و گلاب به مشام عابران و رهگذران برسد. چگونه ممکن است در مکان مقدّسی مانند مسجد، سجدهگاه الهی، بعضاً خدای ناکرده بوی عرق پا، دود زهرآلود و آزار دهنده سیگار و ... به مشام برسد؟ تمیزی، سادگی و زیبایی از ویژگیهای بارز مساجد و نمازخانههای مسلمانان است. استفاده از رنگهای آرامشبخش، مثل آبی و نیلی و فیروزهای و بهرهگیری از شیوه معماری مبتنی بر طبیعت و اشکال هندسی زیبا مانند هلالی و قوسی و ... در بنای مساجد جلوه خاصّی به ساختار ظاهری آن میبخشد. در این مورد باید از تخصّص و خلاقیّت مهندسان و معماران مساجد با عنایت به اصول روانشناسی مربوط کمک گرفت.
روز آمد بودن برنامهها و فعالیّتهای نقش مهمّی در افزایش حضور جوانان و نوجوانان به مسجد خواهد داشت. اگر برنامههای آموزشی، تبلیغی و کمک آموزشی در یک مسجد به صورتی تنظیم شود که نیازهای فرهنگی، علمی و عاطفی جوانان و نوجوانان را در حدّ مطلوبی تأمین کند بدون شک گرایش نوجوانان به آن مسجد بیشتر خواهد شد.
به طور خلاصه میتوان گفت که مساجد از همان سردر تا درون مسجد و از عرصه و عیان، صحن، محراب، فضا، دیوارها و غیره باید آراسته و پیراسته و نوجوان پسند باشد و از جاذبههاى هنرى و علمى در همه جای مسجد استفاده شود و در پاکیزگى، طراوت و زیبایى مسجد، برای جذب جوانان بسیار کوشید.
۲. امام جماعت نوجوان پسند و جوانگرا
امام جماعت یا روحانی مستقر در مسجد مهمترین نقش را جذب نوجوانان به مسجد دارد. یک سفیر هدایت به عنوان فردی اثربخش در یک روستا یا بخش باید در رأس اتّخاذ تصمیمات و برنامههای دینی قرار داشته باشد. امام جماعت باید رفتاری پُر جذبه، صبورانه و با محبّت نسبت به جوانان و نوجوانان داشته باشند. روحانی مسجد در کنار محبّت و مهربانی نسبت به جوانان و نوجوانان، باید در پروش دینی آنان کوشا باشد.
به عبارت دیگر، امام جماعت، مهمترین عضو مدیریتی مسجد است. عملکرد امام جماعت، شخصیّت وی و چگونگی برخورد او با جوانان و نوجوانان، در ایجاد و کیفیّت نگرش جوانان و نوجوانان نسبت به دین و مسجد بسیار مؤثر است. امام جماعت در هر مسجد، عاملی مهمّ در پیشرفت و ترقّی مسجد و حتّی عامل مؤثر در پیشرفت و توسعه همهجانبه منطقه به شمار میرود. برخی از راهبردهای مؤثر در این مقوله که با همکاری مستقیم یا غیر مستقیم روحانی مسجد قابل انجام است عبارتاند از:
•فراهم نمودن زمینه‌های مساعد در برنامهریزی فعالیتهای مذهبی و دینی از آراستن و عطرآگین کردن مساجد تا اجرای اثربخش خطابه و سایر برنامهها
•برنامهریزی و مدیریت امور فوق برنامه مسجد مانند فعالیّتها و مسابقات ورزشی و اردویی و فرهنگی و سیاحتی و زیارتی و کلیه تفریحات اسلامی.
• برنامهریزی تبلیغی و فرهنگی برای نوجوانان تازه وارد، برای تشویق و ترغیب آنان
• فعّالسازی اذهان کنکاشگر نوجوانان با طرح پرسش‌های مذهبی، علمی بعد از نماز یا مابینالصّلاتین از سوی امام جماعت و اهدای جوایز به افراد برنده فی المجلس و نه اهدا جوایز در زمان دیگر.
• کنار گذاشتن بعضی از محدودیّتها بین خود و نوجوانان برای نزدیک شدن به قلوب تازه نوجوانان.
ایراد خطابه ساده و شیوا و خودداری از تلفّظ کلمات و جملات عجیب و غریب و تخصّصی و در نهایت این که امام جماعت باید وقت کافی برای نوجوانان صرف کند. تجربه نشان داده است که امام جماعت‌هایی که وقت می‌گذارند، می‌توانند در ترویج فرهنگ نماز و فرهنگ مسجدی بودن موفّق باشند و نوجوانان را به حضور در مسجد تشویق کنند.
۳. دو صد گفته یا نیمکردار (اصل عملگرایی)
وجود فاصله میان گفتن و بودن در هیچ منطق اخلاقی پسندیده نیست و در جامعه، زمینه گریز نوجوانان را فراهم مىکند. جوانان حسّاس و زود شکن هستند. آنها کمتر مىتوانند به تحلیل عمیق بپردازند، از این رو، زود قضاوت و حکم صادر مىکنند. توصیههاى کلامى در صورتى که با رعایت نکات روانشناختى انجام گیرد تأثیر به سزایی خواهد داشت؛ ولى عدم هماهنگى میان قول و فعل، پند و اندرز مربیان و روحانیون مستقر را بى‌اعتبار مىکند. بر اساس آموزههای اسلامی اگر عالم روحانی به مقتضاى علم خویش عمل نکند، اثر موعظهاش هم چون آب باران بر روى سنگی محکم، بیاثر خواهد بود. امام صادق (ع) در تفسیر آیه شریفه «إِنَّما یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ» مىفرمایند: «یَعْنِی بِالْعُلَمَاءِ مَنْ صَدّقَ فِعْلُهُ قَوْلَهُ وَ مَنْ لَمْ یُصَدّقْ فِعْلُهُ قَوْلَهُ فَلَیْسَ بِعَالِمٍ». یعنی، مراد از دانشمند کسى است که کردارش، گفتارش را تصدیق کند و کسى که چنین نباشد عالم نیست.
در اسلام بر تبلیغ عملی و غیر مستقیم تأکید فراوان شده است. از منظر اسلام باید بین حرف و عمل هماهنگی وجود داشته باشد. قرآن در مورد سخن بدون عمل میفرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ». یعنی، ای آنان که ایمان آوردهاید، چرا چیزی میگویید که انجام نمیدهید؟
بر اساس آموزههای پیشوایان اسلامی کسى که خود را پیشواى مردم قرار مىدهد، پیش از آن که به آموزش دیگران بپردازد باید خود را آموزش دهد و نیز باید تربیت کردار او بر تربیت گفتار دیگران پیشى داشته باشد. امام على (ع) در این مورد مىفرمایند: «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَامَا فَعَلَیْهِ اءَنْ یَبْدَاءَ بِتَعْلِیمِْ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ، وَ لْیَکُنْ تَاءْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَاءْدِیبِهِ بِلِسانِهِ، وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُها اءَحَقُّ بِالْإِجْلالِ مِنْ مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ». یعنی، هر که خود را پیشواى مردم خواهد، باید که پیش از ادب کردن دیگران به ادب کردن (تربیت نفس) خود بپردازد و باید ادب کردن دیگران به کردار باشد، نه به گفتار. کسى که آموزگار و ادب کننده خویش است، سزاوارتر به تعظیم است، از آنکه آموزگار و ادب کننده مردم است.
بنابراین، عملگرایی و تطابق گفتهها با کردار باید در افعال امام جماعت مسجد و همه مدیران اجرایی و متولّیان مسجد آشکار شود تا اثربخشی خطابه و برنامههای دینی دیگر مؤثر واقع شود و به کمک جذبه رفتاری آنان و اطمینان و اعتماد به وجود آمده، نوجوانان بیشتر به مسجد روی آورند.
۴. مدیران و مسئولان اجرائی مساجد
مجموعه افرادی که در مسجد خدمت میکنند اعمّ از هیأت امنا و خادم و سایر افرادی که به نوعی در ساماندهی فعالیّتهای مسجد مشارکت دارند، باید رفتاری پر جاذبه، صبورانه و با محبّت نسبت به نوجوانان داشته باشند و از مشارکت آنان در امور مسجد استقبال کنند.
از اوّلین و مهمّترین راهکارها برای جذب و تشویق نوجوانان به حضور در مسجد، خوشخلقی مسئولان مسجد است. مسئولان و متولّیان مساجد باید با تحمّل و بردبارى و انعطافپذیرى، با نوجوانان، بزرگوارانه برخورد کنند. قرآن کریم در این مورد میفرماید: «وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ». یعنی، اگر سختدل و ترشروى بودى همه از گرد تو پراکنده مىشدند. همچنین در جایی دیگر میفرماید: « فَقُلْ لَهُمْ قَوْلاً مَیْسُوراً». یعنی، پس با آنان (مردم) سخنى نرم بگوى.
متولّیان و مسئولان مساجد در خصوص تصمیمات و برنامهریزی و اجرای مستقیم یا غیر مستقیم فعالیّتهای دینی وظیفه سنگینی دارند و باید به نحوی عمل نمایند که در جذب نوجوانان به مسجد مؤثر باشند. این مسئولان هم در رفتار و اخلاق خود و هم در نحوه مدیریت امور مساجد باید توجّه لازم را داشته باشند. عدم دقّت نظر متولّیان در خصوصیّات اخلاقی امام جماعت، عدم تحلیل و بررسی اثربخشی خطابههای ضعیف روحانی مسجد، فقدان توجه به موضوع مخاطبشناسی، دعوت نکردن از سخنواران ماهر، فقدان ارتباط متولّیان مساجد با مراکز روحانیّت یا مرکز رسیدگی به امور مساجد و مسئولان موفّق سایر مساجد اطراف، استفاده نکردن از تجربیّات و نظرات و پیشنهادات دیگران حتی نوجوانان، بی توجّهی به برنامهریزی و سازماندهی تخصّصی امور مساجد، فقدان مدیریت کارآمد در مساجد، نبود نقد و نظارت بر عملکرد ائمه جماعات، منحصر بودن در تبلیغ سنّتی و استفاده نکردن از ابزار و فنّآوری روز، پاسخگو نبودن به موضوعات مورد نظر نوجوانان و گرایشهای گوناگون آنها و ... از مهمترین عوامل موفّق نبودن مدیران اجرائی مساجد در جذب نوجوانان به حضور در مساجد است که متولیان امر باید نهایت تدبیر را برای اجرای بهینه امور در این عرصه به کار گیرند.
۵. ارتباط عاطفی قویترین پل ارتباطی
نوجوان، به دلیل ویژگیهای شخصیّتی، که منحصر این دوره از رشد جسمی و روحی است، عاطفى، زود رنج و شکننده و سرشار از احساسات است. اگر با نوجوانان با صداقت و احترام برخورد شود به سهولت مىتوان در این دوره از حیات در عمق دل و صفاى قلب او نفوذ کرد. این نفوذ منجر به افزایش قدرت نفوذ کلامی مبلّغین و متولّیان فرهنگی مسجد میشود و در تربیت دینی آنان بسیار مفید خواهد بود.
ایجاد پل عاطفی بین مسجد و خانه، مسجد و مدرسه و مسجد و نوجوان از عوامل مؤثر در جذب آن ها به مساجد است. بر این اساس اسلام سفارش مىکند فرزندان را از کودکى به نماز و روزه و مسایل مذهبی عادت دهید تا تقیّد به فرائض در بزرگسالى بر آنان دشوار نگردد. خانواده به عنوان نخستین کانون تعلیم و تربیت، نقش عمدهاى در برقرارى ارتباط نوجوان با مساجد دارد. بسیارى از کارهاى پسندیده و نیک تا در خانه به صورت عادت در نیاید در اجتماع انجام نمىگیرد.
مدرسه به عنوان خانه دوم مىتواند پل ارتباطى بین نوجوان و مسجد باشد. نوجوانان ما بیشتر اوقات خود را با محیط مدرسه و در تماس و گفتگو با مربیان مىگذرانند و بدیهى است که گفتار و کردار آنان تأثیر بیشتری دارد. این فرصتی است تا تفکیک ناخواسته میان تعلیم و تربیت را از بین برد. به نظر میرسد که یک شبهه در بین مدیران و معلّمان وجود داشته باشد و آن این که معلّمان ریاضى، انگلیسى، ورزش، فارسى و غیره در قبال تربیت دینى دانشآموزان وظیفهاى ندارند. بر اساس این تفکّر معلّمان تربیتی و پرورشی مسئولیت اصلی این کار را دارند. اگر معلّم ریاضى در کنار دانشآموزان در نماز جماعت حضور یابد، قطعاً اثر او به مراتب بیش از مربیان پرورشى خواهد بود و چه بسا با این پل عاطفی و دوستانه بر قرار شده، نوجوانان به حضور در مسجد در ساعات از خارج مدرسه ترغیب شوند. از سوى دیگر متصدّیان امور مساجد باید رابطه خود را با مدرسه تقویت نمایند و این تعامل فرهنگی و تربیتی با تأکید بر جنبه ارتباط عاطفی، باید دو طرفه باشد.
۶. پدیده نوجوانگرایی در مسجد
ائمه جماعات برخی از مساجد محلّات و شهرها کهنسالاند و با دنیاى نوجوان بیگانهاند. هر چند در این میان، پیران خوشاندیش و جواندل وجود دارند که توانایى فوقالعادهاى در جذب نوجوانان دارند؛ امّا برای رسیدن به یک نسل میانسال مسجدی در آینده، باید در امور مساجد به یک نوجوانگرایی یا جوانگرایى در مساجد برسیم. بعضى از جوانان یا نوجوانان، عدم امکان ارتباط با امام جماعت سالمند را دلیل اجتناب از نماز جماعت و عدم حضور در مساجد مىدانند و به تجربه دیده شده مساجدى که امام جماعت جوان و فعّال و پرشورى دارد در جذب نوجوانان موفّقتر بودهاند.
متأسفانه برخی از خُدّام و اعضای هیأت امنای مساجد نیز از افراد کهنسال یا بازنشسته هستند و از آنجا که خستگی روحی و پیری در اعصاب و روان و طرز تفکر انسان تأثیر میگذارد، به نظر میرسد برای اداره مساجد و تطابق نحوه مدیریت خود با نیازهای نوجوان امروزی شایستگی لازم را ندارند. این امر باعث گریز نوجوانان و جوانان از مسجد میشود. پس باید برخی از خادمان یا متولّیان مسجد از افراد جوان، تحصیل کرده و آگاه به امور زمان فعلی باشند تا مسائل یاد شده پیش نیاید. بسیاری از جوانان یا حتّی نوجوانان در قالب جلسات قرآنی یا فعالیّتهای بسیجی دارای توانمندیهای زیادی در راستای فعالیتهای فرهنگی و مذهبی هستند. برخی از جوانان تحصیل کرده در رشتههایی مانند علوم اجتماعی و مردمشناسی و جامعهشناسی و علوم رفتاری و ... ایدههای خوبی در مورد مدیریت فرهنگی و مهندسی فرهنگی دارند که باید از خلاقیّت آنها در قالب متولّیان جوان مساجد استفاده شود. در این رابطه لازم است تحوّلى در سیستم مدیریتى مساجد به وقوع بپیوندد و فرهنگ جوانگرایى و حتّی نوجوانگرایی در اداره مساجد نهادینه گردد. با این تحوّل، جوانان و نوجوانان در کنار سالمندان در هیئت امناى مساجد و سایر مسئولین در تصمیمگیریها نقش مؤثری خواهند داشت.
۷. تبیین الگوهای معاصر و کارآمد
همیشه وجود الگوها و سرمشقهای بزرگ در زندگی انسانها وسیله مؤثری برای تربیت آنها بوده است. به همین دلیل پیامبر و پیشوایان معصوم مهمترین درسهای هدایت را با عمل خود نشان میدادند. «الگو» هممعنا و مترادف با «اُسوه» است و بیشتر اوقات این دو واژه در کنار هم و به جای هم به کار میروند. اُسوه کلمهای قرآنی است که در قرآن سه بار به کار رفته است. یکی در مورد پیامبر اکرم (ص) مطرح شده است؛ آنجا که میفرماید: «لَقَد فی رسول الله اُسوةٌ حَسَنَةٌ». یعنی، به تحقیق در (اعمال) رسول خدا الگویی نیکو است. در آیاتی دیگر دوبار در مورد حضرت ابراهیم (ع) و پیروانش مطرح شده است: «قَدْ کانَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فی إِبْراهیمَ وَ الَّذینَ مَعَهُ»؛ «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فیهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ». در این دو آیه قرآن ما را به پیروی از حضرت ابراهیم (ع) به عنوان یک الگوی عملی دعوت میکند.
بسیار روشن است که همه پیشوایان معصوم (ع) و خاندان و اصحاب آنان کاملترین الگوهای رفتاری برای همه افراد جامعه بشریّت، به خصوص نوجوانان و جوانان هستند. از طرف دیگر باید قبول کرد که برای نوجوانان و جوانان، قهرمانان ورزشی و هنرپیشه‌ها، یشتر از افراد عادّی مهمّ هستند و اغلب آن ها جنبه الگویی دارند. بنابراین نشان دادن زندگی، سخنان و اظهارات افراد علمی، حماسهساز، ورزشی و هنری موفّق به خودی خود ایرادی ندارد؛ ولی بهتر است از بین این افراد موفّق، به آنانی که اهل نماز و مسجد بوده و هستند توجّه ویژهای شود و بر قدرت معنوی و مذهبی آنان و مسجدی بودن آنها تأکید شود تا در نگرش و گرایش جوانان و نوجوانان به حضور در مسجد و جماعات مؤثر واقع شود.
نتیجه سخن
دوران نوجوانی از هر نظر، دوران حسّاسی است و بدون توجّه به تربیت دینی و مذهبی نوجوانان نمیتوان مشکلات و آسیبهای رفتاری و شخصیّتی آن ها را درمان نمود. عدم حضور حدّاکثری نوجوانان یک محل یا یک بخش جمعیّتی در مساجد باید به دقّت مورد توجّه و بررسی متولّیان و مسئولان مساجد قرار گیرد. این دقّتنظر مسئولان، با توجّه به تبلیغات همهجانبه فرهنگی و ریشهای دشمنان اسلام اهمیّت چند برابری دارد تا از نهاد ارزشمند مسجد، علاوه بر درمان آلام اخلاقی و درونی و تربیت دینی، به عنوان وسیله مقابله فرهنگی کمک گرفته شود. برای جذب نوجوانان به مسجد، همه گروههای جامعه در حدّ وظایف خود دارای مسئولیّت هستند. بنابراین، مسئولان و سازمانهایی که در رابطه با مدیریت و رسیدگی به امور مساجد فعالیّت میکنند باید با شناخت دقیق و همهجانبه از ویژگیهای شخصیّتی نوجوانان و نحوه رفتار و عملکرد آن ها، در پرورش دینی این قشر از جامعه با تمام توان تلاش کنند. امید است با تربیت مسجدی بر اساس آموزههای اسلامی نوجوانان کشور همیشه و در همه ابعاد سربلند و سعاتمند باشند.
پی نوشتها:
- کارشناس ارشد مدیریت- معاونت و مسئول فرهنگی و روابط عمومی اداره بهزیستی/مازندران/ شهرستان¬ بابل.
- دشتی، محمّد، نهج البلاغه، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیر المؤمنین (ع)، چاپ نهم، بهار ۱۳۸۲، ص ۴۴۶ ، حکمت ۲۱.
- بعضی از مناسبت¬ها و روزها جهانی هستند مانند روز عصای سفید یا روز جهانی کودک که بر اساس تصمیمات سازمان¬های بین المللی تعیین می¬شود. برخی از روزها و مناسبت¬ها مختصّ ملیت و کشور ماست و بر مبنای فرهنگ و تاریخ کشور و ... انتخاب و اعلام می¬گردد.
- همان، نامه شماره ۳۱، ص۳۷۲.
- از بیانات گهربار مقام معظم رهبری (دام ظلّه العالی)، در دیدار با جوانان در مصلّای بزرگ تهران، در مورخ ۱/۲/۱۳۷۹.
- تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ترجمه سید هاشم بن سید حسین حسینی محلاتی، مرداد ۱۳۷۷، ج۴، ص ۱۸۳، حدیث ۵۷۶۴.
- نک به: فلسفی، محمّد تقی، جوان از نظر عقل و احساسات، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، جلد اول، چاپ نهم، ۱۳۸۶، ص۷.
- آل عمران، آیه ۱۶۴؛ همچنین نک به: بقره، آیات ۱۵۱ و ۱۲۹ و ۱۷۴؛ آل¬عمران، آیه ۷۷؛ جمعه، آیه ۲.
- ترجمه آیات این در نوشتار بر اساس ترجمه محمّد مهدی فولادوند، انتشارات دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ است.
- الموسوی الخمینی سید روح الله، صحیفه نور، ج۲، ص۳۷.
- همان، ج۶، ص۲۸۶.
- موحدی محمدرضا، مصاحبه با پایگاه اینترنتی دانای توس (زهرا دلپذیر)، اسفند ۱۳۹۰، آدرس: http://www.danayetoos.blogfa.com
- فاطر، آیه ۲۸؛ یعنی، از بندگان خدا تنها دانایانند که از او مىترسند.
- کلینی، اصول کافی، ج۱، باب صفت العلما، ص۴۴، روایت ۲.
- صفّ، آیه ۲.
- دشتی، محمّد، نهج البلاغه، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیر المؤمنین (ع)، چاپ نهم، بهار ۱۳۸۲، ص۴۵۴حکمت ۷۳.
- آل¬عمران، آیه ۱۵۹.
- اسراء، آیه ۲۸.
- نک به: قشلاقی محمد، روانشناسی رشد در دوران نوجوانی، انتشارات مولانا، چاپ اول، پاییز ۱۳۷۱، ص ۲۱-۲۶.
- نک به: الحرّ عاملی، محمدبن¬الحسن (متوفی ۱۱۰۴)، وسایل الشیعه، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ سوم، ۱۳۹۶ق، ج۷، ص ۱۶۸.
- نک به: علی بابائی احمد، برگزیده تفسیر نمونه، زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی، انشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، جلد ۵، ۱۳۷۴، ص۱۶۲.
- احزاب، آیه ۲۱.
- ممتحنه، آیات ۴ و ۶.
- فیض کاشانی، تفسیر صافی (۶ جلدی)، انتشارات نوید اسلام، چاپ ششم، پاییز ۱۳۸۸، ص۳۰۸.
نویسنده: حسین اسلامپور کریمی