هر جامعه‌ای برای تلطیف روان انسانها و جلوگیری از معاصی، نیازمند معنویت است.
منبع : روزنامه کیهان
۱۳۹۲/۰۱/۰۵
وجود مکانهای مقدسی نظیر مسجد، لازمه‌ی تقویت چنین معنویتی در جامعه است .مساجد در جوامع مسلمان پیشرو از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده‌اند. این مکانهای مقدس با این هدف بنا شده‌اند که مسلمانان روزانه در آنها گردهم آیند، خداوند را تقدیس کنند و در کنار آن به تبادل آرا و افکار بپردازند. اگر مسلمانان بتوانند بنا به مقتضیات روز، تعریف‌های مناسبی از کارکردهای مسجد ارائه دهند، جایگاه مساجد همواره در درجات بالایی باقی می‌ماند.
هدایت و تربیت صحیح جوانان و به کارگیری نیروها و استعدادهای آنان در پیشرفت آینده کشور بسیار مؤثر است. با توجه به تلاش‌های دشمن برای فاصله گرفتن جوانان از هویت فرهنگی و مذهبی، بررسی راه‌های گسترش و موانع دین داری و دین باوری در بین جوانان اهمیت ویژه‌ای دارد. مسجد به عنوان پایگاهی دینی است که حضور جوانان در آن، بنیاد دینی جامعه را تقویت می‌کند.
جوان، در لغت به معنای «برنا، تازه، نو و چیزی است که از عمر آن چندان نگذشته باشد». آمده است. فراهم آوردن زمینه حضور شاداب جوانان در مساجد می‌تواند تأثیری بسزا در بهبود روند برنامه‌های مساجد ایجاد کند، چرا که جوان احساس می‌کند در وجود او، نیروهای متراکمی وجود دارد و توانایی‌های جسمی، فکری، عقلی و ... وی می‌تواند راهگشا باشد. در مقابل اگر او احساس کند که نمی‌تواند از این همه توانایی بهره‌برداری کند، احساس بیهودگی بر او غلبه می کند.
بر این اساس اسلام سفارش مىکند، فرزندان را از کودکى به نماز و روزه عادت دهید تا تقید به فرائض در بزرگسالى بر آنان دشوار نگرد.مقام معظم رهبرى، خطاب به جوانان می فرماید: «جوان ها سعى کنند به دانسته‌هاى کنونى خود از اسلام اکتفا نکنند، هرچه بیشتر در صدد فهمیدن و دانستن و شناختن اسلام باشند. باید با قرآن بیش تر مأنوس شد. باید مجالس ومحافل اسلامى را بیش تر گرم کرد. سنت بسیار با برکت اجتماع در مساجد را باید همچنان نگاه داشت. جوان‌ها مسجد را کلاس درس و صحنه رزم بدانند و به مساجد رو کنند.
جایگاه، اهمیت و نقش مساجد
مسجد پویا برای یک جامعه مسلمان بازوی کارآمدی به شمار می رود. چون قادر است مسائل دینی را متناسب با شرایط و احوال زمان متحول کند و در این صورت دین برای هر سؤالی در هر زمانی پاسخی خواهد داشت.
از همان روزهاى آغاز نهضت اسلامى بسیارى از امور با مساجد مرتبط بودند؛ امور داورى، قضاوت، حل و فصل دعاوى، مسائل مهم و اساسى اجتماعى، مشورت و طرح جنگ، پذیرش وفود، اعزام نماینده به نقاط دیگر، اجتماعات عمومى، پرستارى بیماران و مجروحان، و اعلام وظایف حکومتى در مسجد صورت مى‌گرفت. به هر کجا که اسلام گام مى‌نهاد، چه مسلمانان آن را فتح مى‌کردند یا مى‌ساختند، به زودى و بى‌درنگ مسجدى ساخته مى شد.
این میراث عظیم که یادگار عصر نبوی است در طول سالها دچار فراز و فرودهای فراوانی شده است و حال در دوره استقرار حکومت اسلامی انتظار می رود که حداقل الگوهای آموزشی و تربیتی که در طول پر افتخار فرهنگ و تمدن اسلامی بوجود آمده، احیاء شود و نواقص و معضلات مرتبط نیز حل گردد تا مساجد جایگاه مطلوب خود را بدست آورند.
مسلمانان صدراسلام همواره می کوشیدند هر ابهامی را از دین بزدایند. آنها حتی به شکلی عقلانی با یکدیگر و پیروان سایر ادیان به بحث و جدل می‌پرداختند و از این نظر مسجد از موقعیتی ویژه برخوردار بود. بنا به گفته مورخان، پیامبر شخصاً در مسجد مدینه به تعلیم دین می پرداخت و به پرسشهای پرسشگران پاسخ می گفت. گفته می شود دانش تفسیر و نیز مدارس علوم دینی نیز از دل مساجد برآمدند. در چند قرن اول ظهور اسلام هم مساجد همچنان عرصه تبادل جدیدترین اطلاعات بودند.
بعدها نیز هر زمان که جریان اندیشه های نوگرایانه و اصلاح طلبانه در جوامع مسلمان به راه افتاد در کنار بعد معنوی مساجد از کارکرد و جذابیتی فوق‌العاده برخوردار شده‌اند. چنانکه گفته می شود؛ سیدجمال الدین اسدآبادی اندیشه‌های تجدید نظرطلبانه‌اش را از طریق مساجد نشر می داد. بسیاری عقیده دارند در شرایط کنونی نیز در صورتی که بستر مناسب فراهم شود به خاطر عطش جامعه به سرعت در حال تحول ایران نسبت به مسائل معنوی و سؤالات فراوان بی پاسخ مانده، مساجد ما قادر خواهند بود به ابهامات بسیاری پایان دهند و مقدار قابل توجهی از معضلات و سردرگمی‌ها را حل کنند.
مسجد با ایجاد آشنایی و پیوند میان مؤمن با نخبگان و صالحان جامعه، بستری مناسب برای پرورش و تربیت روحی، اجتماعی وی فراهم می کند. در مکتب تربیتی اسلام و بسیاری از مکتب های تربیتی دیگر، «انزوا طلبی» و «جمع گریزی» بیماری روحی شناخته می شود، در حالی که اجتماعی بودن و جمع گرایی ـ در حد معقول آن ـ نشانه سلامت روح و روان انسان و تعادل فکری او به حساب می آید. مسجد با فراخوانی پیوسته مسلمانان به جمع، روح جمع گرایی، انعطاف و نظم پذیری را در آنان تقویت می کند. افزون بر آنچه گذشت، «مسجد معمولاً جایگاه طرح مشکلات و مباحث اجتماعی است و به طور طبیعی، با حضور در چنین مکانی روح تعهد و دردمندی در فرد ایجاد می شود».
مسجد به عنوان سخنگاهی که ابلاغ پیام دینی را به عهده دارد مثل هر سخنگاه دیگری بایستی با به کارگیری شیوه‌های کارآمد زبان، تبلیغ خودش را به زبان عصری نزدیک کند تا از تأثیرگذاری لازم برخوردار شود. یکی از اشکالات اصلی سخنگاههای دینی محصور شدن به کارکردها و شاخص‌های سنتی است اما در عین حال این شیوه‌های اثرگذار نباید در تقابل با فلسفه وجودی مسجد قرارگیرد.
نقش روحانیون و مبلغین مساجد در تربیت جوانان
اشخاص ومتولیان متفاوتی در مساجد نقش ایفا می‌کنند. از جمله این افراد می‌توان به هیات امنا، خادم، مسئولین اجرایی و فرهنگی و ... اشاره کرد، اما به قطع و یقین می توان گفت اصلی‌ترین نقش را امام جماعت ایفا می کند. در بسیاری از مساجد مشاهده شده که فضای مطلوب و امکانات مادی زیادی موجود است ولی آثار تربیتی آنها چندان مطلوب نبوده است و در حالت مقابل، مساجدی با فضا و امکاناتی محدود، توانسته اند به ثمرات عظیم تربیتی برسند، لذا در این بین نقش اصلی را امام جماعت به عنوان مرکز ثقل ایفا می کند.
خصوصیات اخلاقی امام جماعت، سخنرانی های ضعیف و دعوت نکردن از سخنران‌های ماهر، نبود ارتباط با مراکز روحانیت، مرکز رسیدگی به امور مساجد و سایر مسجدهای اطراف، استفاده نکردن از تجربیات دیگران، بی توجهی به برنامه‌ریزی و سازماندهی امور مساجد، فقدان مدیریت کارآمد در مساجد، نبود نقد و نظارت بر عملکرد ائمه جماعات، منحصر بودن در تبلیغ سنتی و استفاده نکردن از ابزار روز، پاسخگو نبودن به گرایش های گوناگون و تامین نبودن ائمه جماعات، از مهم ترین چالش های مهم در این عرصه است.
حضرت على(ع) در زمینه آموزشی پیشوایان مردم مىفرماید: کسى که خود را پیشواى مردم قرار مىدهد، پیش از آن که به آموزش دیگران بپردازد، باید خود را آموزش دهد و نیز باید قبل از آنکه با زبانش مردم را تربیت کند با رفتارش به آنان درس بیاموزد.
دین خردگرا و حکمت مدار اسلام در کنار مسایل معنوى بر مسایل مادى و اقتصادى نیز تأکید مىکند و فقر را مایه کفر معرفى مىکند چنان که از پیامبر(ص) نقل است که فرمود: «کَادَ الفَقرُ أَنْ یَکُونَ کُفراً». بنابراین، رهبران دینى و الگوهاى جامعه باید خود را با مشکلات جوانان درگیر کنند و در حد امکان در حل آن بکوشند تا از این طریق پیوند عاطفى برقرار گردد. مردم دل به کسى مىدهند و خانه دل را حریم کسانى مىسازند که با درد و رنج آنان آشنا و با غم هایشان محرم و در راه خدمت به آنان کوشا باشند.
با توجه به اینکه مسجد دارای کارکرد و ظرفیت تربیتی است، روحانی متولی مسجد یعنی امام جماعت نیز بایستی برای خود شأن تربیتی و تعلیمی قایل باشد و به اقامه نماز جماعت به عنوان یک شغل آن هم در حاشیه مشاغل دیگر نگاه نکند. متأسفانه پاره‌ای از رویکردهای روشنفکرمآبانه خصوصاً در دهه اخیر زمینه‌هایی را فراهم آورده که مسجد و به تبع آن روحانی متصدی مسجد از شأن تربیتی فاصله گرفته و به‌یک مسأله فرعی و عبادی صرف گرایش پیدا کند. تجربه نشان داده که رواج فضایل اخلاقی و تعمق باورهای دینی در میان اهالی یک شهر یا محله تا حد زیادی مرهون یک مسجد فعال و روحانی وظیفه شناس و خوش فکر است.