نهادهای عمومی و انقلابی باید در طراحی، تولید واحداث ساختمان‌ها و اماکن مذهبی مانند مساجد و معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل کنند که امکان دسترسی و بهره‌مندی از آن ها برای همگان فراهم شود.
 نابینایی یکی از بیماری های مهم است که همه جوانب زندگی بشر را تحت تأثیر قرار می دهد. مشکلی مانند نابینایی نمی تواند علت بازدارنده حضور افراد در صحنه های گوناگون اجتماعی باشد. چون افراد نابینا از دیر باز با تلاش و کوشش خستگی ناپذیر خود توانسته اند در زمره افراد برجسته و شایسته اجتماع ظاهر شوند و از خود آثار علمی و ادبی بسیار باقی بگذارند.
به عنوان مثال رودکی سمرقندی از متقدّمین و شاعر پارسی گوی، مرحوم دکتر محمّد خزائلی استاد و مؤسس مدارس نابینایان، نورعلی برومند استاد موسیقی ایران، دکتر فرزاد طیباتی پزشک حاذق کشور، ابوالعلاء معری، دکتر طه حسین ادیب و محقق معاصر مصری، آیت الله حاج سیّد عبدالهادی شیرازی از مراجع تقلید در نجف، شیخ رفعت از قاریان مشهور جهان و... نمونه هایی هستند که علیرغم محروم بودن از بینایی به مدارج عالی علمی و اخلاقی رسیده اند.در این نوشتار که به بهانه «روز جهانی عصای سفید» تدوین گردید، ابتدا ضمن بیان برخی مفاهیم اولیه مانند تعریف نابینایی و کم بینایی و فلسفه نام گذاری روز عصای سفید، به نقش خط بریل و فن آوری جدید در رفع نیازهای نابینایان اشاره می شود. در ادامه اهمیّت حضور نابینایان در محافل مذهبی و مساجد و برخی نکات مهّم در یاری رساندن به آنان در مسجد مطرح خواهد شد. پس از طرح این مباحث مقدّماتی، در بخش پایانی، با تأکید بر مناسب سازی مساجد، به صورت کاربردی به مصادیق مؤلّفه های مناسب سازی اشاره می شود تا موانع حضور نابینایان در مساجد تا حد امکان مرتفع شود. اهمیّت حضور نابینایان در مساجد از منظر آیات و روایات
وقتی جسم معلولیّتی داشته باشد ناخودآگاه کم توانی های متعدّدی نیز پیش می آید و به دنبال آن استقلال فردی به مُخاطره می اُفتد. به دلیل ارتباط تنگاتنگ جسم با روح، هر زمان جسم و استقلال حرکتی فرد به مخاطره اُفتد روانش نیز دچار پریشانی می شود همین طور نیز اگر روح و روان دچار تشویش شود جسم نیز به کسالت دچار می شود. شاید این سؤال در اذهان خوانندگان ایجاد شود که مگر روح و روان هم دچار معلولیّت می شود؟ باید گفت آری. اگر روح و روان فرد بیمار شود و توان سازگاری با شرایط زندگی را از دست بدهد، دیگر نخواهد توانست کارآیی و فعالیّت گذشته را داشته باشد و فرد دچار بی انگیزگی می شود و نسبت به شرایط زندگی دیدگاه تاریک و ناموفّقی دارد. از این رو، برای این که افراد دارای معلولیّت های جسمی و حرکتی دچار معلولیّت های روحی نیز نشوند اوّلین و مهم ترین اصل، ارتباط با پروردگار و تقویت ایمان است. وقتی پل ارتباطی میان خالق و مخلوق همواره برقرار باشد تحمّل بزرگ ترین مشکل ها آسان می شود.
حضور در مساجد و شرکت در مراسم مذهبی اثرات شگرفی بر زندگی معلولین و نابینایان دارد. نابینایان با حضور خود در مساجد و توکّل بر خدا و بالا بردن قدرت تحمّل و خودسازی می توانند روح پریشان خود را آرامش بخشند. آن ها می توانند در سایۀ ایمان و اطمینان قلبی به قرب الی الله برسند و در این آزمون و امتحان الهی سربلند گردند (حبوطی، ۱۳۸۹). قرآن در این مورد می¬فرماید: «الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب‏» یعنی، همان کسانى که ایمان آورده‏اند دل هایشان به یاد خدا آرام مى‏گیرد. آگاه باش! که با یاد خدا دل ها آرامش مى‏یابد.
«مردی که به علّت نابینایی در نماز جماعت شرکت نمی کرد روزی به خدمت پیامبر(ص) رسید و عرض کرد: من نابینا هستم و صدای اذان را می شنوم؛ امّا کسی نیست که دستم را بگیرد و مرا به مسجد بیاورد. حضرت فرمودند: «... شُدَّ مِنْ مَنْزِلِکَ إِلَى الْمَسْجِدِ حَبْلًا وَ احْضُرِ الْجَمَاعَةَ» (الحرّعاملی، ۱۳۶۷، ج۸، ص۲۹۳، ح ۱۰۷۰۲). یعنی، طنابی از خانه تا مسجد قرار بده و با آن خود را به نماز جماعت برسان».
نکات مهم در یاری رساندن به فرد نابینا در مسجد
روحیه حسّاس و آسیب پذیر نابینایان باعث می شود تا دیگران در تعامل رفتاری با آن ها ناخواسته مشکلاتی را برای نابینایان به وجود آورند. تبادل رفتار و نگرش با نابینایان باید در چارچوب خاصّی صورت پذیرد. در ادامه به برخی از نکات مهم تعامل رفتاری با نابینایان اشاره می شود:
۱) معمولاً نابینایان، دیگر حواسّ خود را با شدّت و حدّت بیشتری گسترش می دهد و به کار می گیرد. آن ها می توانند قدرت شنوایی و حسّ لامسه دقیق تر و حسّاس تری به دست آورد. از طرفی، تعدادی از نابینایان دارای حسّ استقلال قابل توجّهی هستند. این حسّ استقلال در انجام امور مذهبی در محافلی مانند مسجد شدت بیشتری دارد. بنابراین، کمتر حاضر می شوند کمک دیگران را قبول کنند. در غیر این صورت احساس خواهند کرد که دیگران به آن ها ترحّم کرده، یا آن ها را پایین تر از ارزش واقعیشان به حساب آورده اند. بنابراین، بهتر است قبل از انجام هر کمکی نظر فرد نابینا را در مورد کمک به او جویا شوید.
۲) به نابیناکمک کنید نه ترحّم. مردم معمولاً در برخورد با نابینایان از خود تاثّر زیادی نشان می دهند. عدّه ای از آن ها سخنانی حاکی از ترحّم و دلسوزی بر زبان می آورند. برخی نیز گویی با کودکان رفتار می کنند و بر خلاف میل نابینایان، اصرار می کنند که حتّی در یک کار ساده مانند وضو ساختن به او کمک کنند. رفتارهای ترحم گونه، جز القای حسّ منفی به نابینایان و برهم زدن آرامش روانی آنان، تأثیر دیگری نخواهد داشت و جالب آن که یک نابینا به سرعت فرق بین ترحّم و کمک را درک می کنند.
بنابراین، باید به خاطر داشت اغلب نابینایان در صورتی که واقعاً نیاز به کمک فرد دیگری داشته باشند، از دیگران کمک می گیرند، در غیر این صورت نیاز به کمک کردن اجباری به آنان نیست. در صورت کمک و راهنمایی در راه رفتن؛ اجازه دهید فرد نابینا با دست چپ خود بازوی راست شما را بگیرد و در مسیر حرکت نماید و از هل دادن و گرفتن او خودداری کنید. در نهایت در کمک کردن به فرد نابینا دچار افراط و تفریط نشوید.
۳) وقتی با فرد نابینا رو به رو می‌شوید خود را به او معرفی کنید و به هنگام ترک محلّ، به طور رسمی با او خداحافظی کنید. با این کار شما به وی اطمینان می دهید که تا چه مدت آمادگی کمک به او را دارید و در کنار وی هستید و چه زمانی از او جدا می شوید تا وی در مورد فعالیت ها و کمک های لازم برنامه ریزی کند.
۴)افراد نابینا دارای حسّ شنوایی قوی هستند. پس لزومی ندارد با آن ها بلند صحبت کنید. آن ها به کمک سیستم صوتی موجود در مسجد اطلاعات لازم را به دست خواهند آورد. سعی کنید به طور مستقیم با خود شخص نابینا حرف بزنید و برای گفتگو با آن ها شخص دیگری را واسطه قرار ندهید. شاید این فرد واسطه با تغییر در الفاظ شما یا لحن گفتگو یا ترکیب سخنان شما با یک ارتباط غیر کلامی دیگر، پیام متفاوتی را به فرد نابینا القا کند که منظور شما نبوده است. اگر اتفاق غیر شنیداری در مسجد رخ داده است بهتر است آن را شفاهی و خلاصه برای نابینا بیان کنیم.

۵)به جای نابینا به نگاه کردن محیط اطرافش بپردازید و جزئیات و برنامه های قابل اجرا یا در حال اجرا در مسجد را به همراه زمانبندی برای او شرح دهید تا بتواند با محیط، ارتباطی سازنده برقرار کند. بعضی ها به خاطر عدم آگاهی از توانمند بودن نابینا در تحلیل وقایع محیط از این کمک مهم به وی غافل می شوند.
۶) به خاطر ضعف نابینایان در بینایی از اشتباهاتشان چشم پوشی نکنید؛ بلکه با آگاهی دادن به نابینا به وی فرصت دهید تا اشتباه خود را جبران کنند. یعنی به وی مهلت دهید تا اشکال به وجود آمده را رفع و اشتباهش را تصحیح کند. این نکته در رعایت برخی مسائل شرعی در مساجد اهمیّت بیشتری دارد.
۷) اگر نابینایی را برای رسیدن به مسجد یا در داخل مسجد کمک کردید در برابر کمک خود هیچ چشم داشتی از وی نداشته باشید و از اهمیّت کمک خود حرفی نزنید؛ چون آن ها به دلیل نابینایی و ناتوانی از جبران زحمت شما بسیار شرمسار می شوند. حضرت علی (ع) در این رابطه می فرمایند: «وَ إِیَّاکَ وَالْمَنَّ عَلَى رَعِیَّتِکَ بِإِحْسَانِکَ ... فَإِنَّ الْمَنَّ یُبْطِلُ الْإِحْسَانَ، وَالتَّزَیُّدَ یَذْهَبُ بِنُورِ الْحَقِّ...». یعنی، مبادا هرگز با خدمت هائی که انجام دادی بر مردم منّت بگذاری... منّت نهادن، پاداش نیکوکاری را از بین می برد و کاری را بزرگ شمردن، نور حقّ را خاموش می گرداند. . در تأکید این مطلب قرآن می فرماید: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِهاَ». یعنی، هر کس نیکی کند خداوند ده برابر به او پاداش می دهد. منظور این است که شما نیکی کنید و جزای چند برابرش را از خدا بخواهید نه از خلق خدا.
مناسب سازی مساجد برای حضور نابینایان
مناسب سازی می کوشد با هدف ایجاد تساوی فرصت ها و رعایت حقوق افراد معلول و کم توان، به منظور مشارکت آنان در کلیه امور جامعه، حضور معلولان (از جمله نابینایان) جامعه را در اذهان طراحان سازه ها جهت ایجاد فضائی مناسب به مرحله تعیین کننده ای برساند. به طور کلی مناسب سازی یعنی، اصلاح ساختاری محیط فیزیکی و ایجاد محیط بدون مانع به نحوی که معلولان و سالمندان و نابینایان به آسانی بتوانند به تنهائی و بدون کمک دیگران، به امکانات عمومی محیط اطرافشان دست یابند. در راستای مناسب سازی مساجد باید به مؤلفه های زیر توجه نمود:
الف) قانون جامع حمایت از معلولین و نابینایان
بر اساس مادّه دوّم قانون جامع حمایت از معلولین، دستگاه های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظّف‌اند در طراحی، تولید و احداث ساختمان‌ها و اماکن عمومی (و اماکن مذهبی مانند مساجد) و معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل نمایند که امکان دسترسی و بهره‌مندی از آن ها برای معلولان مانند افراد عادّی فراهم شود. در رابطه با این قانون جامع، قانون اساسی در اصل های ۳ و ۴۳ ضمن اشاره بر حذف تبعیضات ناروا، بر ایجاد امکانات عادلانه را برای همه آحاد جامعه در هر قشر و گروه در تمام زمینه های مادّی و معنوی و تأمین حقوق همه جانبه افراد مورد تأکید قرار داده است.
ب) مصادیق فنّی مناسب سازی مساجد برای حضور نابینایان
با توجّه به مفاد قانون جهانی عصای سفید، نابینایان حقّ استفاده از کلیه امکانات رفاهی معمول در جامعه را دارند. آن ها مانند سایر افراد جامعه حق دارند در مساجد و مکان ها و مراسمات مذهبی شرکت داشته باشند. واقعیّت امر این است که مشکلات متعدّدی در این مورد وجود دارد. یکی از آن ها مناسب نبودن معابر و سطوح منتهی به مساجد یا نامناسب بودن نحوه معماری و ساخت عرصه و عیان مساجد است. برخی از مواردی که با انجام آن ها این مشکلات بر طرف می شود یا کاهش می یابد به شرح زیر است: 
۱) مسیر نابینایان: در مسیر نابینایان و معلولان باید کف‌پوش‌های شیاردار که عمق هر شیار ۵ میلی‌متر و فاصله بین دو شیار ۲ سانتی‌متر باشد و عرض کف‌پوش ۴۰ تا۳۰ سانتیمتر و به رنگ زرد در داخل اماکن عمومی تعبیه شود. 
۲) ورودی و خروجی: ورودی‌ها در صورت امکان مجهّز به چشم الکترونیکی و به صورت اتوماتیک باز و بسته شوند. این ورودی ها نباید سریع تر از ۳ ثانیه باز یا بسته شوند. ورودی و خروجی نباید با خود مسیرهای گذر، اختلاف سطح داشته باشد.
۳) سطح: سطح باید کاملاً صیقلی و سرسری نباشد و باید کم ترین شیب ممکن را داشته باشد. حداکثر شیب ممکن باید ۸% و پهنای هر سطح شیبدار حداقل ۹۲ سانتی متر باشد. در صورت ناگزیر بودن از شیب باید مسافت مناسبی از طول پُر شود تا مناسب سازی گردد. بهتر است در دو طرف سطح شیب دار نرده‌های ایمنی و هدایت کننده نصب شود.
۴) سایر موارد مناسب سازی: در مسیر نابینایان باید از موزاییک های متفاوت مثل موزاییک های سکّه ی یا پیاده‌روسازی با سنگفرش‌های سکّه‌ای، ایجاد خطوط برجسته عابر پیاده، ایجاد فضاهایی برای تشخیص تفاوت میان پیاده‌رو و خیابان سواره رو و به کارگیری چراغ‌های راهنمای گویا (در خیابان منتهی به مساجد) استفاده شود. وجود موزائیک های رنگی در محوطه مساجد و مسیر خاص کم بینایان بسیار مفید خواهد بود. عدم وجود موانع سقفی و آویزها حداقل تا ارتفاع دو متر ، نصب میلههای تعیین مسیر در مسیر سرویس بهداشتی و ... برخی از دیگر مواردی است که مسئولین فنّی و ساختمانی مساجد باید آن را رعایت کنند تا نابینایان به سهولت در مساجد حضور یا تردّد یابند.
ج)مناسب سازی امکانات فرهنگی مساجد برای نابینایان 
در مطالب قبل برخی از ویژگی های ساختمانی و مهندسی مسجدسازی مطرح و بر مناسب سازی داخل و خارج مساجد از حیث فنّی اشاره شد. امّا این همه مسئله نیست. امور فرهنگی و انجام فعالیّت های مختلف در مساجد نیاز به امکانات و تجهیزات مناسب دیگری هم دارد. با توجه به این که در مساجد شهرهای کوچک یا مساجد محلّه درصد کمی از مراجعین و مسجدی ها را نابینایان تشکیل می دهند، مدیران امور مساجد و هیئت امنای آن ها توجّه کم تری به نیازهای این قشر از اجتماع دارند. نابینایان برای حضور در برخی مراسم مذهبی در مساجد از حداقل امکانات محروم هستند که انگیزه ای برای عدم شرکت آن ها تلقّی می شود. قرآن و کُتب مذهبی و ادعیه ها که در قفسه های همه مسجدها وجود دارند فقط برای افراد بینا قابل استفاده است.
مسئولان مساجد باید از تهیه مجلداتی از کُتب ادعیه و قرآن کریم و برخی کُتب مهمّ مذهبی که به خط بریل نوشته شده است یا به صورت گویا هستند غافل نباشد. هر مسجد باید حداقل تعداد اندکی از گونه کُتب متناسب نابینایان را داشته باشد.
از طرف دیگر، با توجه به فعالیّت گسترده برخی کانون های مساجد و هیئت امنای مساجد محلّات، بیشتر مساجد دارای کتابخانه متّصل یا مرتبط به مسجد هستند که نمازگزاران و مراجعین مساجد از این مکان ها استفاده می کنند. افراد دست اندر کار در عرضه محصولات مذهبی و فرهنگی کنار پایگاه های فرهنگی منتسب به مسجد باید به نیازهای گروه نابینا و کم بینا توجّه ویژه داشته باشند. متصدّیان فرهنگی مساجد باید بدانند که لوح‌های فشرده، کتابخانه گویا که از کتب دیجیتال با فرمت هایdoc یا htm یا html یا exetxt به وجود آمده است، نرم فزار گویاساز رایانه به زبان فارسی، انتشار روزنامه های داخلی به خط بریل در کنار مساجد یا نزدیک مساجد شهر از مواردی است که در جذب نابینایان به مساجد بسیار مؤثر خواهد شد.
انسان باید به چشم به عنوان یک نعمت شناختی توجّه کند و با بهره گیری از آن و نگاه همراه با تأمّل به آفرینش جهان، موجبات شناخت بیشتر خود را نسبت به خالقیّت خداوند افزایش دهد تا مسیر درست زندگی را بیابد. با توجه به باورهای عمیق اسلامی حاکم بر جامعه، گر چه جامعه کنونی تا حدودی به سوی مادّی شدن پیش می رود، ولی باز هم افراد خیر و نیک اندیش فراوانند که به این قشر (نابینایان) کمک نمایند.
ایجاد بسترهای مناسب برای حوزه نرم‌افزاری و ایجاد تسهیلات و بهینه‌سازی برای محیط کتابخانه‌ نابینایان و توجّه به فعالیت های مذهبی مورد نیاز از تکالیفی است که سازمان تبلیغات اسلامی و فرهنگ و ارشاد اسلامی و برخی سازمان های دیگر باید آن ها را مورد بررسی قرار دهد. از این رو ساکنان هر محلّ و منطقه، نیز مسئولین محترم هر مسجد باید به مسئله حضور نابینایان در مساجد نیز توجه لازم را مبذول دارند و جهت مناسب سازی مساجد با همکاری و نظارت راهبردی سازمان بهزیستی و کار شناسان مناسب سازی، از هر گونه همکاری و تلاش در این زمینه کوتاهی ننمایند. این حرف دل همه نابینایان است که می گویند: «تو راه را برایم هموار ساز؛ من خود راه رفتن را خواهم آموخت.