ایّام ماه ذی القعده، ایام زیارتی مخصوص امام رضا(ع) از راه دور یا نزدیک است. ازاین رو شایسته است در این ماه شریف، به ویژه در روز بیست و سوم این ماه، با خلوص نیت، مرغ دل را بر بالای گنبد طلایی اش به پرواز در آوریم تا قطعه ای از بهشت را بار دیگر به نظاره بنشینیم و از خوان کرم سلطان خراسان بی نصیب نمانیم. واژه «زیارت» واژه ای مقدّس و آشنای در قاموس شیعه است؛ از جمله آداب و برنامه هایی که در شریعت اسلام به آن بسیار سفارش شده است رفتن به زیارت تربت پاک و مشاهد شریفه اهل بیت(ع) و فرزندان بزرگوار آنهاست. حضرات ائمه اطهار(ع) در روایات و احادیث، پیروان خود را بر این امر مهمّ تشویق و تحریص فرمودند و اجر و پاداش فراوانی برای آن بیان کرده اند. دعا و زیارت، پر و بال گشودن از گوشه تنهایی و تا اوج، با خدا بودن است. دعا و زیارت جامی است زلال از معنویت ناب در کام عطشناک زندگی و زیارت حرم رضوی(ع) بارقه امیدی در فضای غبارآلود زمان، فریاد روح مهجور در هنگامه غفلت و بی خبری و نسیمی فرح بخش و برخاسته از باغ های بهشت است. زیارت مرقد حضرت امام رضا(ع)، انسان را از غرق شدن در گرداب نومیدی بازمی دارد و به تلاش بیشتر دعوت می کند. زیارت مزار باصفای حضرت ثامن الحجج(ع) سبب می شود که زائر حرم رضوی، خود را نیازمند پروردگار منّان ببیند، تنها در برابر او خضوع کند، از مرکب غرور و تکبّر که سرچشمه تمام بدبختی ها و سیه روزیها است فرود آید و حضرت ثامن الحجج(ع)، آن امام رئوف را واسطه درگاه پروردگار عالمیان قرار دهد. البته باید توجه داشت که فضایل زیارت آن امام همام در این مختصر نمى گنجد. ازاین رو این نوشتار مختصر، تنها مروری است بر «فضیلت زیارت آن امام همام به روایت معصوم(ع)». 
مفهوم زیارت
«زیارت»،  که در انگلیسی، آن را (Pilgrimage) گویند، واژه ای است عربی که استفاده از آن در زبان فارسی نیز با همین ماده و شکل، معمول است.
«زیارت» از ریشه «زور» به معنای میل و عدول از چیزی است. دروغ را از آن جهت ، زور گفته اند که از راه حق مایل و منحرف می گردد.
صاحب مقاییس اللغه در ادامه می گوید: زایر را بدین جهت زایر می گویند که وقتی به زیارت تو می آید از غیر تو عدول می کند و رو برمی گرداند.(۱) براین اساس، فیّومی در «مصباح المنیر» معتقد است: زیارت، به معنای قصد و توجه است. 
فیّومی سپس می گوید: زیارت، در عرف آن است که انسان با انگیزه بزرگداشت و انس گرفتن با کسی به وی روی آورد. (فیّومی، ذیا واژه «زور»)
زیارت در اصطلاح، به معنای برقراری ارتباط روحی و به وجود آوردن پیوند قلبی است.(۲) 
بنابراین، روح زیارت ارتباط و اتصال زایر با مزور(زیارت شونده) است و این ارتباط زنده، مؤثر و حیات بخش است. بی شکّ هر یک از حضرات معصومین(ع) و برخی از فرزندان شاخص آن بزرگواران، به مثابه یک دریا هستند. دریای آب شیرین و زلال، آب حیات؛ افرادی که به سراغ این دریا می روند، هر کدام پیمانه ای دارند و به اندازه پیمانه خود می توانند برداشت کنند، بعضی همراه با یک ظرفی کوچک(مثل استکان) می روند و آب برمی دارند، البته دریا بخیل نیست، پیمانه وجودی ما کوچک است، برخی یک کف آب برمی دارد؛ اما بعضی استخر وجود خویش را به این دریای بیکران متصل می کنند، نگوییم با وجود زیارت هر یک از ائمه معصومین پس چرا ما این چنین هستیم؟ او کامل است، من و شما که به محضرش شرفیاب می شویم باید استعداد دریافت داشته باشیم. قرآن کریم می فرماید: «أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِهَا؛ آب باران که نازل می شود، محدودیتی در آن نیست؛ امّا این زمینها هستند که هر کدام به اندازه گنجایش خود از آب باران استفاده می کنند، هر دره و هر وادی به اندازه گنجایش خود بهره می گیرد..»(رعد: آیه۱۷) 
ازاین رو، هنگامی که به کنار قبر هر یک از حصرات معصومین یا فرزندان بزرگواشان می رویم باید با سه نیت باشیم: 
۱. کامل کردن معارف الهی؛ 
۲. آشنایی با ارزشهای اصیل اسلامی، چه چیزی ارزش است و چه چیزی ضد ارزش، در زیارتنامه ها صفات دشمنان هم گفته می شود، در زیارت عاشورا بیشتر ضد ارزشها بیان شده است، یعنی صفات دشمنان؛ 
۳. تلقینها؛ اگر واقعاً زائر بفهمد در این زیارات چه می گوید، به یقین یک جلسه زیارت، او را عوض می کند، تا چه رسد به این که مثلاً ده روز در کنار مزار یکی از حضرات معصومین(ع) بماند و بیتوته کند، اگر این مدت بگذرد، و برگردد و ببیند همان آدم سابق هست، نه نورانیتی، نه روحانیتی، نه صفایی، نه معنویتی، نه سبک شدن از بار گناهان، نه تربیتی، مثل کسی که تشنه به کنار چشمه آب برود و تشنه برگردد، باید خودش را توبیخ و سرزنش، و گرنه چشمه آب حیات چیزی کم ندارد .
فضیلت زیارت در روایات اهلبیت(ع)
از دیدگاه اهل بیت(ع)، زیارت نوعی وفای بعهد است. در منطق قرآن در خصوص وفای بعهد چنین آمده است: «أَوْفُواْ بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کَانَ مَسْئُولاً؛ و به عهد خود وفا کنید، که از عهد سؤال مى‏شود!(اسراء: آیه ۳۴) یا در آیه دیگری آمده: «وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ؛ و آنها که امانتها و عهد خود را رعایت مى‏کنند.»(مؤمنون: آیه ۸) زیارت از منظر وفای بعهد، نوعی ضرورت و الزام است. به ویژه که پیامبراکرم(ص) فرمودند: «مَنْ حَجَّ بَیْتَ رَبِّی وَ لَمْ یَزُرْنِی فَقَدْ جَفَانِی؛ هر کس به حج مشرف شود، امّا من را زیارت نکند - در مدینه به زیارت من نیاید- در حق من جفا کرده است.»(۳)
در منابع روایی از رسول اکرم(ص) شده است که فرمودند: «مَنْ جائَنی زائِراً (لا تَحْمِلُه) اِلاّ زِیارَتی کَانَ حقّاً عَلَی اَنْ اَکُونَ شَفِیعاً له یومَ الْقِیامَه؛ هر کس به زیارت من بیاید و انگیزه ای جز زیارتم نداشته باشد، بر من لازم است که شفیع او در روز قیامت باشم.»(۴) علامه امینی(ره)، این حدیث را از شانزده تن از محدّثان و حفّاظ اهل سنت نقل کرده است. همچنین آورده است: چهل و یک نفر از بزرگان آنان از عبدالله بن عمر نقل کرده اند که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «مَنْ زارَ قَبْری وَجَبَتْ لَهُ شَفاعَتی؛ هر کس قبر مرا زیارت کند، شفاعت من بر او واجب می شود.»(۵)
 آن عالم بزرگوار افزون بر این دو روایت، بیست روایت دیگر نیز در این باره از منابع اهل سنت نقل کرده است. همان
 همچنین در روایتی دیگر پیامبر اکرم(ص) به امام علی(ع)می فرمایند: «یَا عَلِیُّ مَنْ زَارَنِی فِی حَیَاتِی أَوْ بَعْدَ مَوْتِی أَوْ زَارَکَ فِی حَیَاتِکَ أَوْ بَعْدَ مَوْتِکَ أَوْ زَارَ ابْنَیْکَ فِی حَیَاتِهِمَا أَوْ بَعْدَ مَوْتِهِمَا ضَمِنْتُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَنْ أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا وَ شَدَائِدِهَا حَتَّى أُصَیِّرَهُ مَعِی فِی دَرَجَتِی؛  ای علی، هر کس مرا یا تو و فرزندانت را در زمان حیات یا پس از مرگ زیارت کند، من ضمانت می کنم که او را از سختیها و شداید روز قیامت نجات دهم، تا آن که او را مانند درجه خودم می گردانم.»(۶)
اسحاق بن عمار از امام صادق(ع) روایت می کند که آن حضرت فرمودند: «مُرُّوا بِالْمَدِینَةِ فَسَلِّمُوا عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (ص) مِنْ قَرِیبٍ وَ إِنْ کَانَتِ الصَّلَاةُ تَبْلُغُهُ مِنْ بَعِیدٍ؛ به مدینه بروید و بر پیامبر اکرم(ص) سلام بدهید، هر چند که سلام و درود از راه دور نیز به آن حضرت می رسد.»(۷)
 گرچه زیارت از راه دور نیز مورد قبول و توصیه است، امّا این حدیث، نشان می دهد که حضور زایر در کنار زیارت شونده(مزور) و قبر وی ویژگی خاصّی دارد، که از جمله آنها:
 الف) بهره مند شدن از فضای معنوی حرمهای شریف ـ که محل رفت و آمد فرشتگان، ارواح انبیا و اولیا و محل تردّد و تعلّق ویژه روح بلند آن مزور است ـ و دعا کردن در مظان استجابت دعا. چنان که بهره مندی از فضای معنوی مسجد الحرام و مسجد النبی(ص) و دعا کردن در آن فضا را حتّی وهابیان حجاز نیز قبول دارند و به آن عمل می کنند.
ب) گسترش فرهنگ توحیدی و ولایت اهلبیت عصمت و طهارت(ع) در بین راه ها و شهرهای مسیر مشاهد مشرفه .
ج) نشانه صداقت زایر در دوستی و علاقه به مزور و زیارت شونده.
د) ارتباط ملت ها و ملیتهای مختلف و آگاهی از مشکلات، مشقات و امکانات یکدیگر.
هـ) عمل به توصیه کلی قرآن کریم بر سیر در اقطار زمین و تماشای سرانجام مجرمان: «قُلْ سِیرُواْ فِی الاَْرْضِ فَانظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَـقِبَةُ الْمُجْرِمِینَ.»(نمل: آیه ۶۹)
و) وفاداری به رهبر و مقتدا و تعهد به پیمانی که با او بسته است. در روایتی از امام رضا(ع) نقل شده که فرمودند: «إِنَّ لِکُلِّ إِمَامٍ عَهْداً فِی عُنُقِ أَوْلِیَائِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ وَ حُسْنِ الْأَدَاءِ زِیَارَةَ قُبُورِهِمْ فَمَنْ زَارَهُمْ رَغْبَةً فِی زِیَارَتِهِمْ وَ تَصْدِیقاً بِمَا رَغِبُوا فِیهِ کَانَ أَئِمَّتُهُمْ شُفَعَاءَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ؛ برای هر امامی در هر زمانی، نسبت به مأمومین و شیعیانش، عهد و پیمانی است و اگر کسی بخواهد به عهدش خوب و تمام وفا کند باید به زیارت قبورشان مشرف شود. اگر کسی با اشتیاق به زیارت رفت و در این رغبت صادق بود، امامان معصوم در روز قیامت شفیع آنان خواهند بود.»(۸) 
 بنابراین،  شیعیان نسبت به هر یک از امامان معصوم(ع) پیمان و تعهدی دارند که کمال وفای به آن عهد، در زیارت مشتاقانه و عارفانه قبور آن وجودهای نورانی(ع) است.
افزون بر آن آنچه گفت شد، حرمهای شریف امامان معصوم(ع) و فرزندان گرامی آنان در طول تاریخ مراکز علم، تبلیغ و ترویج دین، مبدأ قیامها و نهضتها، محل پیمان بستن و هم قسم شدن برای انقلابهای رهایی بخش، جنبشهای انتقام آمیز و . . . بوده است. این برکات، جملگی از طریق رفت و آمد و مراوده زایران با اماکن مقدسه ناشی می شود. 
پاداش زیارت امام رضا(ع) از نگاه پیامبراکرم(ص)
رسول خدا(ص) در ضمن حدیثی در بیان فضائل یکایک ائمه معصومین(ع) فرمود: «مَن أحَبَّ أن یَلقَى اللَّهَ ضاحِکاً مُستَبشِراً فَلیَتَوَلَّ عَلِیَّ ابنَ مُوسَى الرِّضا(ع)... فهؤلاء مصابیح الدُّجی وَ اَئِمَّة الهُـدی، وَ اَعلامِ التُّقی، مَن أحبهم و تولاّهم کنت ضامناً لهُ علی الله تعالی بالجنّة؛ کسی که دوست بدارد خندان، خداوند را ملاقات کند، باید محبت و ولایت علی بن موسی الرضا(ع) را داشته باشد... اینان (ائمه اطهار علیهم‏السلام) چراغهای تاریکی و امامان هدایتگر و نشانه‏های تقوا هستند، کسی که ایشان را دوست بدارد و بهره‏مند از ولایت آنان گردد، من نزد خدای تعالی بهشت را برای او ضمانت می‏کنم.»(۹) 
آن حضرت در روایتی دیگر فرمودند:
«سَتُدْفَنُ بَضْعَةٌ مِنّی بِاَرْضِ خُراسَانَ، مَازَارَهَا مَکْرُوبٌ اِلاّ نَفَّسَ اللهُ کَرْبَهُ، وَ لا مُذْنِبٌ اِلاّ غَفَرَاللهُ ذَنْبَهُ؛ زود است که پاره اى از تن من در خراسان دفن شود. هیچ غصه دارى او را زیارت نمى کند، جز آن که خداوند غصّه او را برطرف خواهد کرد و هیچ گناهکارى او را زیارت نمى کند، جز آن که خدا وند گناهش را بیامرزد.»(۱۰) 
همچنین قریب به همین مضمون، حَمَویْنى به سندش از آن حضرت(ص) نقل کرده که فرمود: «سَتُدْفَنُ بَضْعَةٌ مِنّی بخراسان، لایزورها مؤمن الاّ أوجب الله له الجنّة، و حرّم جسده على النار؛ زود است که پاره اى از تن من در خراسان دفن شود. هیچ مؤمنى او را زیارت نمى کند جز آن که خداوند براى او بهشت را واجب کرده و جسد او را بر آتش حرام کند.»(۱۱) 
همچنین براساس روایتی از  پیامبر(ص)، ثواب زیارت آن امام همام ثواب چندین حج دارد: پیامبر(ص) به عایشه فرمودند: «مَنْ زار وُلْدی بطوس فانّما حَجَّ مرة، قالت: مرة، فقال مرتین. قالت: مرتین، فقال: ثلاث مرّات. فسکتَتْ عائشة، فقال و لَوْ لَم تسکتی لَبَلَغْتُ الى سبعین؛ از عایشه روایت شده روزى پیامبر(ص)  فرمود: کسى که فرزندم را در طوس زیارت کند، گویا یک حج به جا آورده است. عایشه پرسید: یک حج؟ پیامبر(ص)  فرمود: دو حج. عایشه پرسید: دو حج؟ پیامبر(ص)  فرمود: سه حج؛ پس عایشه ساکت شد. پیامبر(ص)  فرمود: اگر سکوت نمى کردى، تا هفتاد حج مى شمردم.»(۱۲)
نکته اى که در این روایت وجود دارد، این است که شاید شخصیت امام رضا(ع) و منطقه طوس به قدرى براى عایشه معلوم بوده که از پیامبر(ص) معناى «ولدى» و یا «طوس» را نپرسیده، بلکه فقط از ثواب و پاداش زیارت، شگفت زده شده است.
حَمَویْنى (۷۲۲ ق) با سلسله سند خود از یکی از یاران امام رضا(ع) به نام حسن بن علی بن فضّال نقل مى کند: 
«سَمِعْتُ علی بن موسى الرضا ـ علیه التحیة و الثناء ـ جائه رجلٌ فقال له: یا بن رسول اللَّه رأیْتُ رسول اللَّه فی المنام کان یقول لی: کیف أنتم إذا دَفِنَ فی أرضکم بِضْعَتی و اسْتَحْفَظْتُم وَدیعتی و غَیّبَ فی ثراکم لحمی.
فقال له الرضا(ع): أنا المدفون فی أرضکم و أنا بضعة نبیکم و أنا الودیعة و اللحم، من زارنی و هو یَعْرِف ما أوْجَب اللَّه منْ حقّی و طاعتی، أنا و آبائی شفعائُهُ یومَ القیامة و مَنْ کُنّا شفعائُُهُ نَجی و لو علیه مثل وِزْر الثقلین الجن و الإنس؛ فضّال مى گوید: از (امام) على بن موسى الرضا - درود و ثناى خداوند بر وى باد - شنیدم که شخصى نزد وى آمد و عرض کرد: اى فرزند رسول خدا! پیامبر(ص)  را در خواب دیدم که به من مى فرمود: چگونه است حال شما اگر پاره تن من در زمین شما دفن شود و گوشت من در زمین شما پنهان شود و چگونه از ودیعه و امانت من محافظت مى کنید؟ 
امام رضا(ع)در پاسخ فرمود: من آن شخصى هستم که در زمین شما دفن خواهد شد. من پاره تن رسول اللَّه هستم. من همان امانتى هستم که هر شخصى در حالى که با معرفت به حق من و اطاعت از من مرا زیارت کند، من و پدرانم شفیعان او در روز قیامت هستیم و هر که ما شفیعان او باشیم، نجات مى یابد؛ اگر چه گناهان وى به اندازه تمامى جن و انس باشد.»(۱۳)
پاداش زیارت امام رضا(ع) از نگاه امام علی(ع)
نعمان بن سعد از امام علی(ع) نقل می کند که آن حضرت فرمودند: 
«سَیُقْتَلُ رَجَلٌ مِنْ وُلْدی بِاَرْضِ خُرَاسَانَ بِالسَّمِّ ظُلْماً، اِسْمُهُ اِسْمی، وَاسْمُ اَبیهِ اِسْمُ ابْنِ عِمْرَانَ مُوسَی عَلَیهِ السَّلامُ، اَلا فَمَنْ زَارَهُ فی غُرْبَتِهِ غَفَرَاللهُ لَهُ ذُنُوبَهُ مَاتَقَدَّمَ مِنْها وَمَاتَاَخَّرَ، وَلَوْ کَانَتْ مِثْلَ عَدَدِ النُّجُومِ وَ قَطْرِ الاَمْطَارِ وَ وَرَقِ؛ نعمان بن سعد از حضرت امام علی(ع) نقل می کند: حضرت  می فرمود: در آینده مردی از نسل فرزندم که هم نام من است و پدرش هم نام موسی بن عمران(ع) است در سرزمین خراسان با زهر جفا به شهادت می رسد. بدانید هرکس او را درحال غربت زیارت کند، خداوند گناهان گذشته وآینده اش را می بخشد، اگر چه به اندازه ریگ-های بیابان و قطرات باران و برگهای درختان باشد.»(۱۴) 
پاداش زیارت امام رضا(ع) از نگاه امام صادق(ع)
امام صادق(ع) فرمودند: «یُقْتَلُ حَفَدَتی بِاَرْضِ خُراسانَ فی مَدینَةٍ یُقَالُ لَها طُوسُ، مَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ اَخَذْتُهُ بِیَدی یَوْمَ الْقیامَةِ ، وَ اَدْخَلْتُهُ الْجَنَّةَ، وَاِنْ کَانَ مِنْ اَهْلِ الْکَبَائِرِ.
 قیلَ لَهُ: جعلت فداک و مَا عِرْفَانُ حَقِّهِ؟ قَالَ: «تعلم أنه مُفْتَرَضُ الطَّاعَةِ، غَریبٌ شَهیدٌ، مَنْ زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ اَعْطَاهُ اللهُ عزّ و جلّ اَجْرَ سَبْعینَ شَهیداً مِمَّنِ اسْتَشْهَدَ بَیْنَ یَدَیْ رَسُولُ اللهِ(ص) علی حقیقة؛ نوه مرا در سرزمین خراسان در شهری به نام طوس می‏کشند؛ کسی که او را با شناخت حق وی زیارت کند، من روز قیامت از او دستگیری می‏کنم و وارد بهشتش می‏سازم، هر چند که مرتکب گناهان کبیره شده باشد. راوی گفت: فدایت شوم، شناخت حق او را به چیست؟ فرمود: «این که بدانی او امامی است که پیروی اش واجب است. او غریب است و شهید؛ کسی که با شناخت حقش، او را زیارت کند، خدای صاحب عزت و جلال پاداش هفتاد شهید از شهدای راستین در رکاب رسول خدا(ص) را به او عطا می‏فرماید.»(۱۵) 
حسین بن زید گوید: از امام صادق(ع) شنیدم که مى فرمود: «یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی موسی، اِسْمُهُ اِسْمُ اَمیرِالْمُؤْمِنین(ع)، فَیُدْفَنُ بِاَرْضِ طوس، و هی من خراسان یقتل فیها بالسّم فیدفن فیها غریباً، فمن زَارَهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ اَعْطَاهُ اللهُ عزّ وجل مَنْ اَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قَاتَلَ؛ فرزندی از پسرم موسی که همنام امیرالمؤمنین(ع) است و در سرزمین طوس که در خراسان است، با زهر کشته شده و غریبانه دفن می‏شود، کسی که او را با شناخت حق وی (به این که آن حضرت اما واجب الاطاعة است) زیارت کند، خدای تعالی پاداش کسی را که قبل از پیروزی، انفاق نموده و جنگیده است به وی عطا می‏نماید.»(۱۶) 
پاداش زیارت امام رضا(ع) از نگاه امام کاظم(ع)
روایتی درباره فضیلت زیارت امام رضا(ع) در کتاب «کامل الزیارات» که یکی از معتبرترین کتابهای شیعه است آمده که نشان می دهد این عمل مستحب در قیامت چه بهره عظیمی به انسان می رساند. حضرت موسی بن جعفر(ع) فرمود:
مَنْ زَارَ قَبْرَ وَلَدِی کَانَ لَهُ عِنْدَ اللَّهِ سَبْعِینَ حِجَّةً مَبْرُورَةً. قَالَ: قُلْتُ: سَبْعِینَ حِجَّةً؟! قَالَ: نَعَمْ وَ سَبْعَمِائَةِ حِجَّةٍ. قُلْتُ: سَبْعَمِائَةِ حِجَّةٍ؟! قَالَ: نَعَمْ وَ سَبْعِینَ أَلْفَ حِجَّةٍ. قُلْتُ: وَ سَبْعِینَ أَلْفَ حِجَّةٍ؟! قَالَ: نَعَمْ وَ رُبَّ حِجَّةٍ لَا تُقْبَلُ مَنْ زَارَهُ وَ بَاتَ عِنْدَهُ لَیْلَةً کَانَ کَمَنْ زَارَ اللَّهَ فِی عَرْشِهِ. قُلْتُ: کَمَنْ زَارَ اللَّهَ فِی عَرْشِهِ؟! قَالَ: نَعَمْ، إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ کَانَ عَلَى عَرْشِ اللَّهِ أَرْبَعَةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ أَرْبَعَةٌ مِنَ الآْخِرِینَ، أَمَّا الْأَرْبَعَةُ الَّذِینَ هُمْ مِنَ الْأَوَّلِینَ فَنُوحٌ وَ إِبْرَاهِیمُ وَ مُوسَى وَ عِیسَى(ع) وَ أَمَّا الْأَرْبَعَةُ الَّذِینَ هُمْ مِنَ الآْخِرِینَ فَمُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ. ثُمَّ یُمَدُّ الْمِضْمَارُ فَیَقْعُدُ مَعَنَا مَنْ زَارَ قُبُورَ الْأَئِمَّةِ- إِلَّا أَنَّ أَعْلَاهُمْ دَرَجَةً وَ أَقْرَبَهُمْ حَبْوَةً مَنْ زَارَ قَبْرَ وَلَدِی عَلِیٍّ(ع)؛ حضرت موسى بن جعفر(ع) فرمود: کسى که قبر فرزندم را زیارت کند براى او نزد خدا هفتاد حج مقبول است. راوى مى گوید: گفتم: هفتاد حج؟! فرمود: آرى، (بلکه) هفتصد حج. گفتم: هفتصد حج؟ فرمود: آرى (بلکه) هفتاد هزار حج. گفتم: هفتاد هزار حج؟ فرمود: چه بسا حجّى که پذیرفته نشود(امّا این هزاران حجّی که گفته می شود، همگی مقبول به حساب می آیند)؛ کسى که او را زیارت کند و یک شب در آن منطقه بخوابد، مانند این است که خدا را در عرشش زیارت کرده است. (خوشا به حال ساکنان آنجا که از این فرصت استفاده می کنند).
گفتم: مانند کسى است که خدا را در عرشش زیارت کرده است؟ فرمود: آرى، هنگامى که قیامت برپا مى شود، چهار نفر از اوّلین و چهار نفر از آخرین بر عرش قرار دارند، امّا چهار نفر اوّلین: نوح و ابراهیم و موسى و عیسى است؛ امّا چهار نفر آخرین: محمد و على و حسن و حسین است؛ سپس نخ ترازى کشیده مى شود ـ که خوبان را از بدان جدا مى کند ـ پس زائران قبور ما با ما قرار مى گیرند، از نظر برترین درجه، و نزدیک ترینشان به عطا و بخشش، زائران قبر فرزندم (على بن موسى الرضا) هستند.»(۱۷)
امام موسی بن جعفر(ع) می‏فرماید: «فمن زاره فی غربته وهو یعلم انه امام بعد ابیه مفترض الطاعة من الله عزوجل کان کمن زار رسول الله صلی الله علیه و آله؛ هر کس امام رضا را در [دیار] غربت زیارت کند، در حالی که اعتقاد دارد به این که امام واجب الطاعة بعد از پدرش از جانب خداوند است، مانند کسی است که پیامبر(ص) را زیارت کرده است.»(۱۸)
همچنین آن حضرت در روایتی دیگر می فرمایند: «إنَّ إبنی علیّاً مَقتُولٌ بالسّمٌ مَدفُونٌ اِلی جَنبِ هارُون بِطُوس مَن زارَةٌ کَمَن زارَ رَسُول الله صلی الله علیه و آله؛ همانا پسرم، علی، با ظلم و جور به واسطه سم کشته می‏شود و در کنار هارون در طوس دفن خواهد شد . هر کس او را زیارت کند، مانند کسی است که پیامبر را زیارت کرده است.»(۱۹)
پاداش زیارت حرم رضوی از نگاه صاحب حرم(امام رضا(ع))
اباصلت هروى در روایتی از حضرت رضا(ع) نقل می کند که آن امام همام فرمود:
«والله ما منا إلا مقتول شهید فقیل له: فمن یقتلک یا ابن رسول الله ؟ قال : شر خلق الله فی زمانی یقتلنی بالسم، ثم یدفننی فی دار مضیعة وبلاد غربة ، ألا فمن زارنی فی غربتی کتب الله عز وجل له أجر مائة ألف شهید ومائة ألف صدیق ومائة ألف حاج ومعتمرومائة ألف مجاهد وحشر فی زمرتنا  وجعل فی الدرجات العلى من الجنة رفیقنا؛ اباصلت هروى روایت می کند از حضرت رضا علیه السلام که فرمود: به خدا قسم هیچ یک از ما خانواده نیست؛ مگر این که کشته شود یا شهید گردد.
پرسیدم: آقا! شما را چه کسى مى کشد؟ فرمود:
شرورترین خلق خدا به وسیله سم در زمانم؛ سپس مرا در دیار غربت دفن مى کنند.
بدان که هر کس مرا در غربتم زیارت کند، خداوند ثواب صد هزار شهید و صد هزار صدیق و صد هزار حاجى و عمره گزار و صد هزار مجاهد مى دهد و با ما محشور مى شود و در درجات عالى بهشت رفیق ماست.»(۲۰) 
امام رضا(ع) فرمودند: «من شد رحله الی زیارتی أستجیب دعاؤه و غفرت له ذوبه، فمن زارنی فی تلک البقعة کان کمن زار رسول الله صلی الله علیه و آله، و کتب الله له ثواب ألف حجة مبرورة و ألف عمرة مقبولة، و کنت أنا و آبائی شفعاءه یوم القیامة، و هذه البقعة روضة من ریاض الجنة، و مختلف الملائکة، لا یزال فوج ینزل من السماء و فوج یصعد، الی أن ینفخ فی الصور؛ کسی که بار سفر به سوی من بربندد دعایش مستجاب و گناهانش آمرزیده می‏شود، پس کسی که مرا در آن مکان زیارت کند، مانند کسی است که رسول خدا(ص) را زیارت کرده باشد، خداوند برای او پاداش هزار حج و عمره‏ی پذیرفته شده می‏نویسد و من و پدرانم شفیعان او روز قیامت خواهیم بود؛ این بقعه بوستانی از بوستانهای بهشت و محل رفت و آمد فرشتگان است؛ آن گونه که گروهی از آسمان فرو می‏آیند و گروهی بالا می‏روند، تا این که در صور دمیده شود.»(۲۱) 
امام رضا(ع) فرمودند: من زارنی علی بعد داری ومزاری أتیته یوم القیامة فی ثلاة مواطن حتّی اخلّصه من اهوالها: إذا تَطَایُرِ الْکُتُبِ یمیناً و شمالاً وَعِنْدَ الصِّرَاطِ، وَ عِنْدَ الْمیزَانِ؛ هر که مرا در غربتم و دوری مزارم زیارت کند، روز قیامت در سه جا به فریادش می رسم، تا از هول و وحشت آن مکانها نجاتش دهم: هنگامی که نامه¬ها به چپ و راست تقسیم می شود، هنگام صراط، و هنگام سنجش اعمال.»(۲۲)
امام رضا علیه السلام: «مَنْ زَارَنِی وَ هُوَ یَعْرِفُ مَا أَوْجَبَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مِنْ حَقِّی وَ طَاعَتِی فَأَنَا وَ آبَائِی شُفَعَائُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَ مَنْ کُنّا شُفَعَائُهُ نَجی؛ هر که مرا زیارت کند در حالی که حق و طاعت مرا که خدا بر اوواجب کرده بشناسد، من و پدرانم در روز قیامت‏شفیع او هستیم وهر که ما شفیع وی باشیم نجات یابد.»(۲۳) 
در روایتی دیگر آن حضرت فرمودند: «مَنْ زَارَنی فی تِلْکَ الْبُقْعَةِ کَانَ کَمَنْ زَارَ رَسُولَ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَ کَتَبَ اللهُ لَهُ ثَوَابَ اَلْفِ حِجَّةٍ مَبْرُورَةٍ، وَ اَلْفِ عُمْرَةٍ مَقْبُولَةٍ؛ هر کس که مرا در آن مکان زیارت کند، مانند کسی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله را زیارت کرده است و خداوند ثواب هزار حج و هزار عمره مقبول را برایش می‏نویسد.»(۲۴)
پاداش زیارت امام رضا(ع) از نگاه حضرت جوادالأئمه(ع)
ابوهاشم جعفرى گوید: از امام جواد(ع) شنیدم که فرمود: «إنَّ بَیْنَ جَبَلَی طُوس قَبْضَهٌ قُبِضَتْ مِنَ الْجَنَّهِ، مَنْ دخلها کانَ آمِناً یَوْمَ الْقِیامَهِ مِنَ النّار؛ میان دو کوه طوس، پاره اى است که آن را از بهشت ستانده اند، هر که بدان جا درآید، روز رستاخیز از آتش ایمن خواهد ماند.»(۲۵)
علی بن اسباط گوید: از امام جواد(ع) پرسیدم: کسی که پدرتان را در خراسان زیارت کند، چه (پاداشی) خواهد داشت؟  فرمود: «الجنة و الله، الجنة و الله؛ به خدا قسم بهشت، به خدا قسم بهشت.»(۲۶)
ایوب بن نوح می گوید از امام جواد(ع) شنیدم که فرمودند: «مَنْ زَارَ قَبْرَ أَبِی بِطُوسَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ فإذا کان یوم القیامة نصب لَهُ مِنْبَر بِحِذَاءِ مِنْبَر رسول الله(ص) حَتَّى یَفْرُغَ اللَّهُ مِنْ حِسَابِ عِباده؛ کسی که قبر پدرم را در طوس زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده اش را می بخشد و در قیامت برای او منبری در مقابل منبر رسول خدا قرار می دهد تا این که خداوند از حساب بندگان خارج شود.»(۲۷)
این روایت تکریم زائر علی بن موسی الرضا(ع) است. در محشر همه خلایق در انتظار حسابرسی اعمال خود هستند، امّا زائر حضرت رضا در جوار رسول خدا بر روی منبری نشسته است. این نوعی تکریم خاص است که غیر از پاداشها و سایر ثوابهای زیارت است. 
زیارت حضرت رضا(ع) افضل و برتر از زیارت سیدالشهدا(ع) است. 
علی بن مهزیار نقل می کند که از امام جواد(ع) پرسیدم زیارت پدرتان افضل است یا جد غریب شما، سید الشهداء؟ حضرت فرمودند: «زِیَارَةُ أَبِی أَفْضَلُ وَ ذَلِکَ أَنَّ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) یَزُورُهُ کُلُّ النَّاسِ وَ أَبِی لَایَزُورُهُ إِلَّا الْخَوَاصُّ مِنَ الشِّیعَةِ؛ زیارت پدرم برتر است، زیرا همگان اباعبدالله الحسین(ع) را زیارت می کنند، امّا پدرم را طایفه خاصّی(خواص از شیعیان) زیارت می کنند.»(۲۸) 
در تاریخ گروه های و فرقه های مختلفی از شیعه منشعب شده است. شیعیان چهار امامی، شش امامی (اسماعیلیه)، هفت امامی (واقفیه)، نمونه ای از این گروه ها هستند که اعتقاد آنان به امامت ناقص است و همه امامان را قبول ندارند. امّا همگی ولایت امیرالمؤمنین، علی(ع)، را قبول دارند. عمده آنان به امامت حضرت سیدالشهداء(ع) نیز اعتقاد دارند و آن حضرت را زیارت می کنند. این گروه ها و بسیاری از طوائف دیگر، اعم از مسلمان و غیر مسلمان به زیارت سیدالشهداء(ع) نائل می شوند. پس زیارت امام حسین(ع) عمومیت دارد. امّا کسانی که امامت و ولایت حضرت رضا(ع) را قبول کرده اند تا امام دوازدهم دچار انشعاب نشده اند. بنابراین کسانی که ولایت ایشان را قبول دارند، شیعه اثنی عشری هستند و به همین جهت خواص النّاس حساب می شوند. این خواص، خواص معرفتی هستند، نه خواص جمعیتی. منظور از خواص معرفتی، این است که این گروه، معرفت حقیقی نسبت به اهل بیت دارند.
حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از امام محمد تقی(ع) نقل می‏کند که فرمود: «من زار أبی(ع) احد فأصابه أذی من مطر أو برد أو حر الا حرم الله جسده علی النار؛ کسی که به زیارت پدرم نائل شود، و (در راه زیارت) به او آزاری مانند باران یا سرمایی یا گرمایی برسد، جز این نیست که خداوند پیکرش را بر آتش (دوزخ) حرام می‏نماید.»(۲۹) 
همچنین حضرت عبدالعظیم حسنى(ع) گوید: به امام جواد(ع) عرض کردم: من میان زیارت قبر جدّتان امام حسین(ع) و زیارت بارگاه پدرتان در طوس حیران مانده ام، شما چه مى گویید؟ فرمود: اندکى درنگ کن! سپس به خانه رفت و در حالى که گونه هایش آغشته به اشک بود، بیرون آمد و فرمود: زائران بارگاه امام حسین(ع) فراوان اند و زائران قبر پدرم در طوس اندک.»(۳۰) 
پاداش زیارت امام رضا(ع) از نگاه امام هادی(ع)
حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) گوید: از امام علی النقی(ع) شنیدم که فرمود: «أهل قم و أهل آبة مغفور لهم لزیارتهم لجدی علی بن موسی الرضا علیهماالسلام بطوس، ألا و من زاره فأصابه فی طریقه قطرة من السماء حرم الله جسده علی النار؛ مردم قم و آبه، به جهت زیارت جدم علی بن موسی الرضا(ع) در طوس گناهانشان آمرزیده شده. آگاه باشید کسی که آن حضرت را زیارت کند و در راه (زیارت) او قطره‏ای (باران) از آسمان بر او فروبارد، خداوند پیکرش را بر آتش (دوزخ) حرام می‏کند.»(۳۱)
صقر بن دلف گوید: از سرورم امام هادى (ع) شنیدم که فرمود: هر که به درگاه خداوند نیازى دارد، قبر جدّم امام رضا(ع) در طوس را بدین سان زیارت نماید که نخست غسل کند، در بالاسر دو رکعت نماز بگزارد و در قنوت حاجت خویش را بر زبان آورد... اگر در خواسته اش معصیت یا بریدن از خویشان نباشد، مستجاب خواهد شد؛ زیرا جاى قبر آن حضرت پاره اى از بهشت است و هر مؤمنى که آن را زیارت کند، خدا او را از آتش رهایى بخشد و در سراى امنیت جاى دهد»(۳۲) 
از امام علی بن محمد الهادی (ع) روایت شده است که فرمودند: «مَنْ کَانَتْ لَهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ حَاجَةٌ فَلْیَزُرْ قَبْرَ جَدِّیَ الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلامُ بِطُوسَ وَهُوَ عَلَى غُسْلٍ وَلْیُصَلِّ عِنْدَ رَأْسِهِ رَکْعَتَیْنِ وَلْیَسْأَلِ اللَّهَ تَعَالَى حَاجَتَهُ فِی قُنُوتِهِ فَإِنَّهُ یَسْتَجِیبُ لَهُ مَا لَمْ یَسْأَلْ فِی مَأْثَمٍ أَوْ قَطِیعَةِ رَحِمٍ فَإِنَّ مَوْضِعَ قَبْرِهِ لَبُقْعَةٌ مِنْ بِقَاعِ الْجَنَّةِ لا یَزُورُهَا مُؤْمِنٌ إِلا أَعْتَقَهُ اللَّهُ تَعَالَى مِنَ النَّارِ وَأَدْخَلَهُ دَارَ الْقَرَارِ؛ هر که از خداوند تبارک و تعالی حاجتی دارد، با غسل به زیارت قبر جدم امام رضا(ع) در طوس برود و نزد سر مبارکش دو رکعت نماز گذارد و حاجتش را در قنوت از خدا بخواهد، همانا اجابت می شود، مگر آن که گناهی یا قطع رحمی بخواهد، ما به درستی که محل قبرش، قطعه زمینی از زمینهای بهشت است، مؤمنی او را زیارت نکند، مگر آن که خداوند از آتش برهاندش و در بهشت جایگزینش سازد.»(۳۳) 
پی نوشتها: 
۱. احمد بن فارس، مقاییس اللغه، ج۳، ص۳۶، ذیل واژه «زور».
۲. مفاتیح نوین، مکارم شیرازی و همکاران (احمد قدسی و سعید داودی)، مدرسة الإمام علی بن ابی طالب(ع)، چاپ ششم، ۱۳۸۶، ص۲۰۳ .
۳. کنزالعمال، ج۵، ص۱۲۵، ح۱۲۳۹.
۴. امینی، شیخ عبدالحسین، الغدیر، چاپ تهران، ص۹۷.  
۵. همان، ص۹۳.
۶. الکافی، کلینی، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ دوم، ۱۳۶۲ ش، ج۴، ص۵۷۹، ح۲؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت، قم، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، کتاب الحج، ابواب المزار، باب۴، ص۳۲۸، ح۱۶.
۷. وسائل الشیعه، ج۱۴، کتاب الحج، ابواب المزار، باب۴، ص۳۳۸، ح۱۴.
۸. الکافی، ج۴، ص۵۶۷؛ بحارالانوار، ج‏۱۰۰، ص‏۱۱۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۷۷.
۹. بحارالانوار، ج۳۹، ص۲۹۶.
۱۰. من لایحضره الفقیه، ج‏۲، ص۵۸۵؛ عیون اخبار الرضا(ع)، ج‏۲، ص۲۵۵.
۱۱. شیخ محمد بن ابراهیم الجوینی الخراسانی الحموینی(م ۶۴۴- ۷۳۰ هـ)، فرائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمه من ذریتهم، تحقیق: سراوی حسینی، عبدالمحسن، سوریه، دمشق، نشر دارالجوادین(ع)، چاپ اوّل، ۱۴۲۹هـ.ق، ج۲، ص۱۸۸.
۱۲. شوشتری، قاضی نورالله بن شریف الدین، حقاق الحق و ازهاق الباطل، حواشی و تعلقات زنده یاد آیت آلله شهاب‌الدین مرعشی، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی،  ۱۲۷۳هـ.ق، ج۱۲، ص۲۵۲.
۱۳. همان.
۱۴. بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۲۸۷.
۱۵. شیخ حرّ عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات‏، بیروت، ناشر اعلمی، چاپ اوّل، ۱۴۲۵هـ.ق، ج۳، ص۲۳۳.
۱۶. وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۳۴.
۱۷. کامل الزیارات، ص۳۰۷، باب ۱۰۱، ح۱۳ .
۱۸. امالی شیخ صدوق، ص۵۸۷؛ بحارالانوار، ج‏۹۹، ص‏۴۲.
۱۹. عیون اخبار الرضا(ع)، ج‏۲، ص‏۲۶۰؛ وسائل الشیعه، ج‏۱۴، ص‏۵۵۸.
۲۰. عیون اخبارالرضا(ع)، ج۲، ص ۲۵۶، من لا یحضره الفقیه ،ج۲، ص۳۵۱.
۲۱. بحارالانوار، ج۴۴، ص۱۰۲.
۲۲. وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۳۳.
۲۳. وسائل الشیعه، ج‏۵، ص‏۴۳۶.
۲۴. بحارالانوار، ج‏۹۹، ص‏۴۴.
۲۵. وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۳۷.
۲۶. وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۳۷.
۲۷. عیون اخبارالرضا(ع)، ج۲، ص۲۵۹؛ أمالی صدوق، ص۱۲۰.
۲۸. اصول کافی، ج۴، ص۵۸۴.
۲۹. وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۴۳۹.
۳۰. عیون اخبارالرضا(ع)، ج۲، ص۲۵۶.
۳۱. عیون اخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۶۰.
۳۲. عیون اخبارالرضا(ع)، ج۲، ص۲۶۲؛ امالى صدوق، ص۵۸۸.
۳۳. وسائل الشیعة، ج۱۰، ص۴۴۷؛ عیون اخبار الرضا(ع)، ج۲، ص۲۶۲، ح۳۲؛ امالی صدوق، ص۴۷۱.
«اللهّمَ صَلّ عَلی عَلی بنْ موسَی الرّضا المرتَضی الامامِ التّقی النّقی و حُجَّّتکَ عَلی مَنْ فَوقَ الارْضَ و مَن تَحتَ الثری الصّدّیق الشَّهید صَلَوةَ کثیرَةً تامَةً زاکیَةً مُتَواصِلةً مُتَواتِرَةً مُتَرادِفَه کافْضَلِ ما صَلّیَتَ عَلی اَحَدٍ مِنْ اوْلیائِکَ.»

نویسنده: عسکری اسلامپورکریمی