مسجد در صدر اسلام با یک نگاه کلان و برخوردار از جایگاه تاثیرگذار اجتماعی تاسیس شد و این جایگاه و نگاه در طول تاریخ دستخوش تغییر و تحول شد، به ‌طوری که گاه این جایگاه، کوچک و گاه از چارچوب کاری خود خارج شده است و گاهی کار ویژه‌اش را به دلیل نگاه‌های خاصی که در تاریخ شکل گرفته از دست داده است.

برای حل مشکلات و چالش هایی که مساجد با آن روبرو هستند باید ببینیم که در اسلام با چه اهداف، کار ویژه‌ها، دامنه قلمرو و با چه ماهیتی تاسیس شده است. تازمانی که به این مسئله توجه نشود هرگونه تلاش و کوشش برای احیا و شناخت چالش‌های مسجد و آسیب‌های آن و نیز تلاش برای برطرف کردن مشکلات آن کارساز نیست.

در طول یک سال گذشته شاهد تحولات و چالش هایی در حوزه مسجد بوده ایم و اهالی مسجد برای رفع این چالش ها دغدغه هایی داشته اند. برخی از این مشکلات و چالش ها خوشبختانه تاحدودی رفع شده است و برخی از آنها نیز هنوز به عنوان خلا و چالش بزرگ گریبانگیر مساجد است. سرویس مسجد و کانون های مساجد در گزارشی مهم ترین تحولات و چالش های مساجد در یک سال گذشته را از تعدادی از ائمه جماعات جویا شده است. آنچه می خوانید نظرات آنها است که امید است متولیان و دست اندرکاران در رفع چالش ها گام های تاثیرگذاری بردارند.

حجت‌الاسلام حاتم ‌پوری، امام جماعت مسجد علی بن الحسین (ع) با اشاره به اینکه نبود تعامل و همکاری میان ارکان مسجد یکی از مشکلاتی بوده است که در طول سال های گذشته در پیشبرد فعالیت های مسجد خلل ایجاد می کرده، گفت: در طول یک سال گذشته و با تغییراتی که در مدیریت مرکز رسیدگی به امور مساجد کشور به وجود آمد خوشبختانه این چالش تا حدود قابل توجهی مرتفع شد.
تقویت همفکری و همکاری متولیان مساجد
وی افزود: انسجام و تعامل میان ائمه جماعات مساجد و ساماندهی وضعیت هیئت امنای مساجد چالشی بود که باید به آن توجه می شد از طرفی لازم بود با برقراری ارتباط و تعامل خوب میان مساجد با دیگر دستگاه‌ها و سازمان‌های متولی مساجد در جهت پیشرفت مساجد گام های برداشته شود. چرا که به این وسیله دستگاه های متولی مساجد می توانستند با همفکری و همکاری یکدیگر در رسیدگی به مشکلات مساجد تاثیرگذار باشند که خوشبختانه به این مسئله توجه شد.

وی با اشاره به چالش‌های پیش روی مساجد در جامعه خاطرنشان کرد: همه باید در راستای پیشبرد و نهضت جبران کمبودهای مسجد در کشور تلاش کنند تا کمبودهای موجود و دغدغه های رهبري در این زمینه که در اجلاس نماز سال گذشته به آن اشاره داشتند، برطرف شود چرا که کمبود مسجد یکی از مشکلات مهم در کشور است که نیاز به نهضتی بزرگ دارد.
 
وی یکی دیگر از چالش هایی که در حال حاضر در مساجد با آن روبرو هستیم را عدم جاذبه مندی بسیاری از مساجد ذکر و تصریح کرد: در عدم جاذبه مندی مساجد موارد متعددی دخیل هستند که یکی از آنها نداشتن امام جماعت مجرب و متخصص در مساجد است این چالش تنها با ارتقای سطح تخصص ها و تربیت امام جماعت به مساجد از طریق حوزه های علمیه امکان پذیر است که باید حوزه های علمیه در این زمینه اقدام اساسی انجام دهند.
رفع مشکلات معیشتی خادمان
حجت‌الاسلام ملاک، امام جماعت مسجد همت‌آباد منیریه نیز با تأکید بر همکاری همه دستگاه‌ها در رساندن مساجد به مسجد هم‌طراز اسلامی بیان کرد: متأسفانه پس از ۳۰ سال از پیروزی انقلاب آن‌طور که باید در زمینه پیشرفت و بیرون آوردن مساجد از مظلومیت و مهجویت تلاش نشده است و برای رفع مشکلات مساجد شاهد تحول اساسی و مهم نبودیم.
 
وی با بیان اینکه یکی از اقدامات و تحولات اساسی که در حوزه مساجد لازم است اتفاق بیفتد، رفع مشکلات معیشتی و بیمه خادمان مساجد است، تصریح کرد: بسیاری از خادمان مساجد با سن بالا و چند سال کار هنوز بیمه نیستند و با درآمدهای ناچیزی زندگی می‌کنند در حالی که خادم مسجد یکی از مولفه های اثرگذار در شادابی و جاذبه مندی مساجد است. خادمی که دغدغه معیشتی دارد به طور قطع با درآمد ناچیز نمی تواند معیشت خود را بگرداند بنابراین مجبور است به غیر از کار خادمی به کارهای دیگر هم مشغول شود و نمی تواند تمام وقت خود را در مسجد بگذارند.
برقرای ارتباط دوستانه با جوانان در گرو بازتولید افکاری
وی با بیان این‌که همواره ائمه جماعاتی که خواسته‌اند نوعی آشتی بین مسجد و نسل جدید ایجاد کنند از آنجا که نگاه و برنامه‌ریزیشان مطابق با نگاه‌های سنتی و مربوط به نسل‌های کهنه بوده، نتوانسته‌اند به نتیجه برسند، خاطرنشان کرد: افردادی که نتوانسته‌اند الفت و انس و ارتباط دوستانه با بعضی از طیف‌های نسل جدید و مسجد برقرار کنند، نتوانستند در تقویت حضور جوانان در مسجد موفق باشند. در واقع عدم برقراری ازتباط دوستانه آنها با جوانان موجب عدم حضور جوانان در مسجد شده است که این موضوع یکی دیگر از چالش های مهم در عرصه مساجد به شمار می رود.

حجت الاسلام ملاک اظهار کرد: تا زمانی که در مسجد بازتولید افکاری صورت نگیرد و نسبت به نیازهای جدید یک نگاه و نظر فعال ارائه نشود مساجد رونق لازم را نمی یابند و همواره با چالش هایی روبرو است.

فقدان شبکه منسجم فرهنگی
حجت‌الاسلام حمید آقایی، معاون فرهنگی مرکز رسیدگی به امور مساجد هم رایگان‌شدن تعرفه‌های مصرفی مساجد را از اقدامات بسیار موفق در حوزه مساجد در یک سال گذشته نام برد و گفت: پس از هدفمندی یارانه ها، بالا بودن تعرفه های مصرفی مساجد مشکلات بسیاری را برای مساجد به وجود آورده بود و بسیاری از مساجد در پرداخت هزینه های مصرفی خود درمانده بودند که با تصویب این طرح تا حدودی مشکلات‌شان مساجد در این زمینه حل شد.

حجت‌الاسلام آقایی با بیان اینکه در حال حاضر مساجد با دو چالش منابع انسانی و فقدان شبکه منسجم فرهنگی روبرو هستند، که باید در حل این مشکلات تلاش شود، گفت: همواره یکی از دغدغه هایی که از سوی برخی از متولیان مساجد مطرح می شود کمبود مسجد است که باید گفت که آیا در صورتی که تعداد مساجد کشور افزایش یابد آیا تعداد نیروهای متخصص و امامان جماعت موجود جوابگوی مساجد ما هستند؟ بنابراین باید علاوه براینکه نهضتی در مسجدسازی ایجاد می شود در تربیت روحانی و امام جماعت برای مساجد نیز گام های تاثیزگذار برداشته شود.

وی با تاکید بر توانمند سازی فعالان و ارکان مساجد ادامه داد: اگر امام جماعت توان لازم را در مواجهه با مردم داشته باشد و صرفاً نماز نخواند بلکه مشاور مردم، مامن بچه ها، مربی مردم و محور خدمات محل باشد و هیئت امنای مساجد یا خدام خوش اخلاق و خوب باشندبخشی از مشکلات رفع می شود.
الگونمایی مساجد
حجت الاسلام آقایی مشکل و چالش دوم مساجد را نداشتن شبکه فرهنگی قوی دانست و تاکید کرد: در کشور ما مساجد خوب و موفق بسیاری وجود دارد که کارهای موفقی انجام می دهند اما این مساجد از برنامه ها و اقدامات همدیگر خبر ندارند، اگر شبکه های نرم افزاری(نه صرفاً کامپیوتری بلکه ارتباطی) خوب داشته باشیم، تبادل تجربیات در این زمینه می تواند کارساز باشد.

وی بیان کرد: نبود کار شبکه ای و ارتباطی میان مساجد باعث شده که معرفی خوبی از فعالیت های مساجد صورت نگیرد و رسانه ها نیز نسبت به کار آنها بی اطلاع باشند، اگر این کار صورت گیرد، هم الگونمایی و هم الگوسازی صورت گرفته است و سایر مساجد می توانند به سوی این طراز ها حرکت کنند.

مساجد پذیرای قدمی تر ها هستند تا جوانان
حجت‌الاسلام سیدهاشم حمیدی، امام جماعت مسجد دانشگاه علم و صنعت ایران با بیان اینکه مسجد پایگاه انقلاب مسجد بوده است و انقلاب اسلامی از مساجد به پیروزی رسید، ولی در حال حاضر آن‌طور که باید به مساجد توجه نمی‌شود، افزود: مساجد باید حضور جوانان و نوجوانان به مسجد را فراهم کنند متاسفانه نه در یک سال گذشته بلکه در ۳۰ سال گذشته اقدام قابل توجهی که در زمینه حل مشکلات مساجد صورت نگرفته است.
وی ادامه داد:‌ باید بگوییم که امروز حوزه‌های فعالیتی مساجد ما به گونه‌ای باز تعریف نشده که پذیرای نسل‌ها باشند و بیشتر نسل‌های قدیمی‌تر حضور شان در مسجد پر رنگ است و این بزرگترین آسیب و چالشی است که امروز مساجد با آن روبرو هستند.
کم توجهی شهرداری ها به ساخت و تجهیز مساجد 
حجت‌الاسلام علم‌الهدی، امام جماعت قاسم بن الحسن (ع) هم با بیان اینکه در سال های گذشته یکی از اقدامات بسیار خوبی که در حوزه مساجد شاهد آن بودیم کمک های قابل توجه از سوی دولت در زمینه سخت افزاری و نرم افزاری برای مساجد است، بیان کرد: بحث کمک‌های دولت به مساجد یکی از تحولات قابل توجه در حوزه مساجد است چرا که تاحدودی موجب رونق مساجد شد.
وی گفت: ولی یکی از مشکلات و کاستی هایی که در حال حاضر با آن روبرو هستیم کم توجهی شهرداری ها به ساخت و تجهیز مساجد است چرا که شاهد این مسئله هستیم که شهرداری ها ساخت مراکز فرهنگی و پارک ها را در اولویت کاری خود قرار داده اند ولی نسبت به ساخت مساجد تاحدودی  آن طور که شایسته نظام اسلامی است عمل نمی کنند.

حجت‌الاسلام حسینی، امام جماعت مسجد کوی دانشگاه تهران با بیان اینکه در سال های گذشته تحول قابل توجهی که در حوزه مساجد شاهد آن بودیم پر رنگ شدن ارتباط ائمه جماعات با یکدیگر است، خاطر نشان کرد: این تحول که با مدیریت جدید مرکز رسیدگی به امور مساجد بیشتر شده است آثار مثبتی را نیز برای مساجد به دنبال داشته است.
خلاءفکری 
وی با اشاره به اینکه یکی از خلأهای مهم در حوزه مساجد که نیاز به حل آن است خلأ فکری در مساجد است، ادامه داد: پیشنهاد در مورد موضوعات هفته، انسجام و وحدت در بیان مباحث و سخنرانی ها باید در مساجد در دستور کار قرار گیرد.
 
وی ادامه داد: همان گونه که در آموزش و پرورش همه محتواها مشخص است و دبیران بر اساس محتواهای آموزشی مشترک به ارایه دروس مشغول هستند لازم است محتواهای آموزشی برای ائمه جماعات ارایه شود تا به صورت منسجم به آگاه سازی مردم مشغول شوند.

حجت‌الاسلام مصطفی رییسی، امام جماعت مسجد علی بن ابیطالب درکه هم توجه مدیریت شهری به مساجد و نیز اختصاص زمین برای ساخت مسجد در مناطقی که نیاز به ساخت مسجد دارند را یکی از اقدامات مهمی دانست که در سال های گذشته صورت گرفته و بیان کرد: مضاف براینها در حوزه های فرهنگی نیز شاهد رشد بودجه مساجد بودیم که این اتفاق قابل توجه است.

وی با بیان اینکه بحث ارتقای آموزه‌های ائمه جماعات و افزایش توانمندی‌های آنها امروز به عنوان یک چالش مهم در حوزه مساجد مطرح است که باید مورد توجه قرار گیرد، اذعان کرد: در صورتی که سطح اطلاعات ائمه جماعات مساجد با اطلاعات و فناوری های روز همراه شود می‌توانند در جاذبه‌مندی و جذب حداکثری جوانان گام تأثیرگذاری بردارندچرا که با گسترش روز به روز تهاجمات فرهنگی دشمن ما نیز باید در مقابل آنها قدرتمندانه بیاستیم.
کمبود مسجد چالش بزرگ پایتخت
حجت‌الاسلام حسین ابراهیمی، رییس شورای سیاست‌گذاری ائمه جماعات کشور هم کمبود مسجد و تناسب نداشتن با جمعیت را یکی از چالش‌های مهم در حوزه مساجد عنوان کرد و گفت: متاسفانه یکی از چالش های مهم د رحوزه مساجد کمبود مسجد در کشور است و از طرفی تعداد مساجد موجود نیز با تراکم و پراکندگی جمعیت هم‌خوان نیست.
وی با بیان اینکه مساجد در کشور تنها برای ۱۰ درصد جمعیت کشور است، گفت: کمبود مسجد در شهر تهران به عنوان پایتخت جمهوری اسلامی نیز بسیار مشهود است بنابراین لازم است در ساخت و گسترش مساجد نهضتی بزرگ در کشور روی دهد.
وی ادامه داد: در یک سال گذشته برنامه ها و طرح های بسیاری برای رفع مشکلات مساجد ارایه شده است ولی همه آنها همچنان به صورت طرح و ایده باقی مانده و هنوز عملیاتی نشده است که امید است با اجرا و تصویب این طرح ها گام هایی در راستای حل مشکلات مساجد برداشته شود.