از همان روزی که در چند کیلومتری مدینه، شتر پیامبر به فرمان خدا در قبا به زمین نشست و اولین مسجد اسلام در آنجا بنا شد، مسجد تبدیل شد به قویترین پایگاه مردمی مسلمانان. به خصوص آنکه تمام دیدارهای پیامبر و سخنرانی هایشان در این مکان مقدس صورت می گرفت. کانون تبلیغ و ارشاد بود و مکان ضیافت و پذیرایی هیئت هایی که بر پیامبر خدا(ص) وارد می شدند تا به اسلام تشرف حاصل کنند. زمان امامان معصوم هم همواره مسجد قویترین پایگاه فکری، عبادی، سیاسی و اجتماعی برای مسلمین محسوب می شد و مهمترین تصمیم گیری ها در امور مسلمین در این محیط مذهبی صورت می گرفت. ولی اینکه امروزه چقدر این رسم کهن ائمه را، نیک نگه داشته ایم باید به خودمان رجوع کنیم.

برخلاف بعضی ادیان مثل مسیحیت، که دینگرایی و پرستش محدود به مختصاتی به نام کلیسا می شود و خارج از این جغرافیا چیزی از آموزه های دین وجود ندارد، در فرهنگ اسلام ، دینگرایی محدود به زمان و مکان نمی شود و یک مسلمان موظف است که خود را با قوانین اسلام در هر موقعیتی وفق دهد و این وظیفه را در شرایط مختلف به دیگران نیز گوشزد کند. اصل امر به معروف و نهی از منکر در اسلام نیز برگرفته از همین موضوع است. اما مسلمانان برای آنکه بتوانند قوانین اسلامی را در شرایط اجتماعی و سیاسی خود دخیل کنند، نیاز به یک پایگاه قوی دارند که مبانی نظری اسلام را در آنجا فرا گیرند و الگوی عملی این مبانی را در اجتماع پیاده کنند. در مشکلاتشان و آموختن راهکارهای مختلف، به مبلغان اسلام در این پایگاه رجوع کنند و این پایگاه مستحکم همان مسجد است که پیامبر اصول استفاده از آن را بنا کرد و وظیفه اصلی آن، تقویت مبانی فکری و نظری اسلام است.

اگرچه شایسته نیست که مسجد به جولانگاه احزاب سیاسی و تبلیغ تفکرات حزبی تبدیل شود اما روحانیون و ائمه جماعات باید بتوانند که سیاستی را که برخاسته از تفکرات اسلام است را از تریبون مساجد به آحاد مردم آموزش دهند تا مفاهیم شبه سکولار در ذهن ها جاخوش نکند . زیرا همواره خطر جدایی دین از مشخصه های حکومتی وجود داشته و دارد.

همه این هایی را که گفتیم ایده آل هایی بود که انتظار می رود طبق سنت حسنه پیامبر و ائمه اطهار در مساجد عملی باشد. ولی به دلایل گوناگون این امر مهم تا حد مطلوب محقق نیافته است. گاهی آنقدر مردم در روزمرگی خود غرق می شوند که حتی مجال آن را نمی یابند گاه برای به جا آوردن چند رکعت از نمازهای روزانه خود به مساجد رجوع کنند. و یا در برخی موارد به خاطر طرز فکرهای غلط و شیوه زندگی با سبک مدرنیته و غرب زدگی، مسجد را محل مناسبی برای برپایی جلسات و مباحث مهم سیاسی و اجتماعی نمی دانیم و ترجیح می‌دهیم پایگاه مناسبات اجتماعیمان را در فرهنگسراهای مجلل با الگوی اشرافیت غربی برگزار کنیم. چرا که مسجد را تبدیل کرده ایم به محلی صرفا برای برگزاری مراسم اعیاد و دسته جات عزاداری. غافل از تاثیر بسیار زیادِ جایگاه مسجد در انتقال نوع فرهنگ وکدهای اسلام گرایانه، که می تواند ما را در رسیدن به اهدافمان به شیوه ای مناسب یاری رساند.

شاید دقیقا نتوان در این میان کسی را مقصر این بی توجهی ها معرفی کرد. اما چیزی که مسلم است اینکه ما در فرهنگ سازیِ استفاده از مساجد، کمکاری فراوانی داشته‌ایم . قسمتی از این کمبود به نقش تربیتی خانواده ها باز می گردد و اینکه تا چه اندازه جایگاه تاثیرگذار مسجد برای کودکان ملکه می شود و اینکه والدین، خود تا چه اندازه از این نقش سازنده آگاه هستند که بتوانند با یک الگوی مناسب، آن را به فرزندان هم انتقال دهند. در اینجا نقش نهادهای آموزشی، چون آموزش و پرورش ، موسسات آموزش عالی و دانشگاه ها برای مهیا کردن فضای تربیتی پررنگ ترمی شود.

قسمتی از مشکل نبود فرهنگ سازی در این عرصه، به کم کاری نهادهای مرتبط با مساجد برمی‌گردد. اگرچه نهادهایی چون دفاتر رسیدگی به امور مساجد، کارهای خوبی تا به امروز انجام داده اند، اما گاه سیاستگذاری ها، تبیین برنامه مساجد، توجیه به موقع ائمه جماعات واولویت بندی برنامه ریزی ها در جهت مناسب نبوده است. این اهداف باید در راستایی ترسیم شود که مسجد را به مرکز توجه فرهیختگان ، نخبگان و تمامی اقشار جامعه تبدیل کند و بتواند این ذهنیت غلط را که فعالیت مساجد صرفا مربوط به عوام یا اقشار کم سواد جامعه است را از ذهن ها پاک کند. برای آنکه تاثیر فعالیت های مختلف در مساجد گسترش یابد و فراگیر شود باید بتوان جوانان را جذب مساجد کرد زیرا تا میراث داران ارزش های دین، جذب پایگاه فکری اسلام نشوند نمی توان برنامه خوب و بلند مدتی را برای بقای اصول انقلاب و فرهنگ ارائه داد.

بد نیست در این میان به نقش رسانه ها به خصوص صدا و سیما که تاثیرگذارترین رسانه در بحث آموزش و فرهنگ سازی است هم اشاره کنیم. تمامی رسانه ها می‌بایست در ارائه طرح های جدید، جهت فرهنگ سازی مناسب برای نشان دادن قابلیت های مساجد و نقش اصلی مساجد در اهداف رو به پیش جامعه وحدت داشته باشند. که تجربه ثابت کرده است در جامعه ما، فرهنگ سازی های رسانه ای میانبر تاثیرگذاری است برای رسیدن به هدف.

امید است به یاری خدا همه بتوانیم با توسل به ارزش های اسلام ناب محمدی و توجه ویژه به جایگاه مساجد در ارائه اصول دین همواره گام های بلندی در این مسیر برداریم.