دین اسلام، ابعاد مختلف زندگی انسان را مورد توجه قرار داده و برای هر کدام برنامه‌ای را در نظر گرفته است. یکی از ابعاد مهم و سرنوشت‌ساز زندگی، اقتصاد و مسائل مالی است. نقش مسائل مالی در زندگی دینی انسان به حدی مهم است که پیامبر اکرم در روایتی مشهور فرمودند: «کادَ الفقرُ أن یکونَ کفرا؛۱ً نزدیک است کار فقر به کفر منجر شود». برای رفع فقر، برنامه‌ای مدون و همه‌جانبه نیاز است؛ کاری که از عهدة دولت‌ها خارج و محتاج کمک و همیاری مردم است.
مسجد، بهترین مکان برای سازماندهی فعالیت‌های خیرخواهانة مردم است. جایی که در آن به دور از کاغذبازی‌های رایج ادارات، نمازگزاران می‌توانند به کمک فقرا بشتابند. اما این امر سازوکارهای خاص خود را می‌طلبد؛ مطلبی که نوشتة حاضر به آن می‌پردازد.
شناسایی فقرای محله
قدم نخست در این راه، شناسایی فقرایی است که محل سکونتشان، نزدیک مسجد است. برای این منظور، باید افرادی امین و رازدار انتخاب شوند. وظیفة این افراد، شناسایی افراد محتاج است. علت امین بودن افراد این است که کمک به محرومان باید به‌صورت کاملاً مخفیانه انجام شود تا آبروی افراد محفوظ بماند. البته این افراد باید برای نمازگزاران کاملاً شناخته شده باشند تا اگر کسی خواست کمکی کند، بتواند به‌راحتی این کار را انجام دهد. وظیفة دیگر این افراد، شناسایی افراد دروغگوست. متأسفانه بعضی از افراد با دروغگویی و تظاهر به فقر باعث شده‌اند که اعتماد مردم از بین برود و به فقرای واقعی کمک نکنند. کسانی که برای کمک به فقرا تعیین شده‌اند، با شناسایی دروغگویان، اعتماد خیرین را جلب می‌کنند.
صندوقی موقعیت‌های ضروری
همیشه افراد بی‌بضاعت محتاج کمک دیگران نیستند. گاهی فردی که از لحاظ اقتصادی در وضعیت خوبی به سر می‌برد، بر اثر اتفاقی مانند تصادف، بیماری و... ممکن است به کمک مالی احتیاج پیدا کند. مساجد می‌توانند با در نظر گرفتن صندوقی برای این مواقع ضروری، ضمن یاری رساندن به فرد نیازمند، آبروی او را حفظ و تشویش خاطرش را برطرف کنند.
صندوق قرض‌الحسنه
در فرهنگ اسلامی، قرض دادن و برطرف کردن نیازهای مؤمنان، کار پسندیده‌ای به‌شمار می‌آید و قرض برتر از صدقه معرفی شده است. امام صادق(ع) در این‌باره می‌فرماید: «قرض دادن را از صدقه بیشتر دوست می‌دارم. آن حضرت می‌فرمود: کسی که قرض دهد و برایش مدت معیّن کند و شخص مقروض در وقت معیّن آن را نپردازد، اجر و پاداش هر روز تأخیر مانند پاداش یک دینار صدقه در هر روز است».۲
شاید علتش آن باشد که قرض دادن موجب رونق اقتصادی می‌شود. مساجد با ایجاد صندوق قرض‌الحسنه، می‌توانند گام مهمی را در رفع نیازهای مالی افراد مستحق بردارند؛ علاوه بر آنکه این کار موجب شکوفایی هرچه مسجد و انس مردم با آن می‌شود.
مالیات های اسلامی
زکات و خمس، دو نوع مالیات اسلامی هستند که اسلام برای زدودن فقر در سطح جامعه آنها را در نظر گرفته است. متأسفانه برخی از مسلمانان به دلیل دنیادوستی، از پرداخت آنها خودداری می‌کنند. مسجد با توجه به فضای معنوی حاکم بر آن، نمازگزاران را به شیوة اسلامی تربیت می‌کند و در نتیجه آنان با پرداخت خمس و زکات، به فقیران مسلمان کمک می‌کند.
انفاق
انفاق و صدقه یکی از ارزش‌های اسلامی است. اجتماع مسلمانان در مسجد، روحیه تعاون و همکاری را افزایش می‌دهد و با پند و اندرز مبلّغان دینی در مسجد، جریان‌های فقرزدایی در سطح جامعه افزایش می‌یابد.
با قرار دادن صندوق صدقه، و کمک به فقیران در مسجد، شناسایی فقیران آبرومند به وسیله هیئت‌امنا و جمع‌آوری کمک‌های نمازگزاران، گام مهمی در زدودن فقر برداشته می‌شود.
مسجد و آموزش مهارت‌های شغلی
ضرب‌المثل معروفی است که می‌گوید: «به‌جای اینکه به نیازمند ماهی بدهی، ماهیگیری یادش بدهید». مساجد می‌توانند با آموزش مهارت‌های شغلی به افراد نیازمند، آنان را برای همیشه از کمک دیگران بی‌نیاز کنند.
پی‌نوشت:
۱. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار؛ ج۲۷، ص۲۴۷.
۲. حر عاملی؛ وسائل‌الشیعه؛ ج۱۸، ص۳۳۰.
محمدصادق حقانی(کارشناس فلسفه اخلاق)