مسجد به دلیل بهره‏مندی از ظرفیت بالای فرهنگی، دینی و اجتماعی می‏تواند نقش بسزایی در سازندگی معنوی و صیانت دینی جوانان داشته باشد. مقام معظم رهبری در این باره فرموده: "ما باید نگران دین مردم باشیم. بهترین جا برای حفظ دین مردم، همین مساجد است."

 شیوه مواجهه با جوانان در مسجد

از آن ‏جا که جوان، دارای صفات و روحیات ویژه‏ای همچون تنوع‏طلبی و شادزیستی که معمولاً در سنین بالاتر کمتر یافت می‏شود، است، در مواجهه با جوانان در مساجد باید حساب ‏شده و بر اساس اصول صحیح روانی و دینی عمل کرد.

از این رو، متولیان امر مسجد موظف‏اند که در برنامه‏ریزی‏های خود به این نکته مهم توجه داشته باشند و سطوح سنی و میزان درک و دانش جوانان را نیز مد نظر قرار دهند.

دعوت از همه نمازگزاران برای شرکت در دعاهای طولانی همچون دعای شریف ندبه، در وهله نخست، مخالف با اصول درست تبلیغ دینی می کند و شایسته است که با توجه به میزان سن و سطح بینش جوانان برنامه‏های معنوی متفاوتی در نظر گرفت تا ضمن ایجاد اشتیاق در آنان، آموزه‏های دینی و تعالیم معنوی اسلام به بهترین شکل ممکن در قلب جوان اثر بخش باشد؛ چنان که رسول مکرم اسلام(ص) در هنگام اقامه نماز جماعت، همواره مراعات حال مأمومین را می‏ کرد و آنها را از عبادت خسته نمی‏کرد و به مسلمانان نیز سفارش می کرد که همواره بکوشند تا لذت عبادت را به نفس خود بچشانند؛ نه آن‏که خویشتن را از عبادت و دستورات دینی خسته کنند.

برگزاری مراسم‏ معنوی، برنامه‏های وعظ و خطابه، ذکر و دعا، کلاس‏ها و نشست‏های قرآنی و مذهبی، برنامه‏ ویژه مناسبت‏ها و آیین‏های خاص، اعتکاف و دیگر برنامه‏های مسجد باید همسو با شخصیت و سطح سنی مخاطبان، خاصه جوانان باشد. از این رو، در نظر گرفتن برنامه واحد برای همه مخاطبان از اصول تبلیغ و تربیت صحیح دینی به دور است، مثل این‏که از همگان بخواهیم که در مراسم ادعیه و زیارات شرکت کنند.

امروزه متولیان امر تبلیغ به این نتیجه رسیده‏اند که باید برای جوانان برنامه‏های خاص و متفاوت با بزرگسالان در نظر گرفت. استقبال جوانان از مسجد، این ستاد بزرگ تبلیغ و هدایت، نقطه آغار هر گونه تحول و پیشرفت فرهنگی و معنوی است، و در مقابل، رویگردانی جوانان از مسجد، نقطه شروع فاصله گرفتن از هدف اساسی مسجد، یعنی تربیت معنوی انسان و ترویج فرهنگ اصیل اسلامی است.

حضرت امام خمینی(ره) می‏فرماید: "اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتوم‏ها نداشته باشید... آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت بکنید به اسلام، پشت کنید به مساجد."

تأمین نیازهای روحی و معنوی جوانان

مسجد، خانه خدا است و جوانان با حضور در آن، از رهگذر صدق و اخلاص، نیازهای خویش را رنگ خدایی می‏دهند و روحیه معنوی خود را قوت می‏بخشند. با توجه به تفاوتی که میان دین و معنویت بیان شد، باید اذعان کرد که جوان امروزی مشتاق فهم عمیق از دین و حقایق و اسرار عبادات و درک لطیف‏تر از تعالیم آن است.

بنابراین، رویکردی عرفانی به احکام و عقاید اسلامی برای پاسخگویی مناسب به نیازهای معنوی جوانان، امری ضروری است. جوان دوست دارد بداند فلسفه و اسرار معنوی نماز، روزه و دیگر دستورات عبادی و یا حتی غیر عبادی دین چیست. او از توحید گرفته تا جزئی‏ترین مسائل معنوی و روحی پرسش می‏کند.

با توجه به این مهم، اخلاق و رأفت اسلامی و داشتن صبر و سعه صدر و نیز توانایی علمی معنوی امام جماعت در هنگام جواب و مواجهه با این نوع از نیازهای معنوی از دین که در ذهن و اندیشه معمول جوانان موج می‏زند، ضروری و لازم است و اگر ما پاسخ مطلوب و پسندیده به سؤالات آن‏ها ندهیم، جواب خود را از کسانی می گیرند که عقایدشان مورد تأیید عقل سلیم و دین مبین نیست و پیامدی نیز جز انحراف فکری و بزهکاری جوان نیست.

بدیهی است که جوان، تشنه سخن منطقی، زیبا، شفاف و ساده است و ما باید در این عرصه پیشگام باشیم. برگزاری جلسات مختلف پرسش و پاسخ با توجه به سطوح سنی جوانان در حوزه‏های گوناگون دینی و عقیدتی، شنیدن و اهمیت دادن به دیدگاه‏ها و نظرات جوانان و اصلاح و تکمیل آن‏ها بر اساس منطق و بیان شفاف و صحیح، برگزاری مسابقاتی مانند پاسخگویی به پرسش‏های تستی برگزیده شده از کتب معنوی معتبر به وسیله جوانان، و نیز تبیین فلسفه و اسرار عبادات و تعالیم دینی با توجه به قواعد و اصول عرفان ناب اسلامی، از جمله راهکارهایی است که متولیان امر مساجد می‏توانند در راستای تأمین نیازهای روحی و معنوی جوانان مورد توجه و اهتمام قرار دهند.

مشارکت جوانان در امور مسجد

جوانی که برنامه‏های مسجد را همسو با نیازهای معنوی خویش می‏بیند، مشتاق حضور در مسجد و حرکت در مسیر فعالیت‏های اهالی مسجد می شود. به همین جهت، باید در تصمیم‏گیری‏ها و برنامه‏ها مختلف نه تنها به جوانان توجه خاص داشت، بلکه آنان را نیز در این امور مشارکت فعال داد تا در متن کارها قرار گیرند و خود را عضوی از خانواده معنوی مسجد بدانند. توجه به گروهی خاص و نادیده گرفتن برخی دیگر، باعث ایجاد تفرقه میان صفوف نمازگزاران و سست شدن اتحاد و همدلی و مشارکت و حضور گرم و مستمر در امور مسجد می شود.

مداخله دادن و درخواست حضور فعال و مستمر از جوانان در مسائل دینی و معنوی مسجد، کمک شایانی به این هدف کرده، به عمران و آبادانی معنوی مسجد می‏انجامد. مسجد جایگاه تجربه فنون و راهبردهای دینیمسجد، زمینه‏ساز ایجاد رفتارهای مطلوب در جامعه و جایگاهی برای تجربه فنون و راهبردهای دینی و تأمین نیازهای معنوی مسلمانان، به‏ویژه نسل جوان، به شمار می‏رود.

مسجد، نماد معنوی هر محله و منطقه و تجلیگاه جامعیت اسلام است و بسیاری از احکام فقهی ما مبتنی بر مؤلفه‏هایی چون: مسجد، محراب و یا اذان است. مسجد به پیوند معنوی نسل‏ها و اتحاد و برادری گروه‏های مختلف اسلامی کمک می کند و در عمل به حق‏محوری و مردم‏سالاری می‏انجامد.

مقام معظم رهبری در مورد وظیفه معنوی مساجد می فرماید:"هر چه بتوانید در مورد مساجد کار بکنید، خیلی خوب است. مسجد، کانون دین است. الآن هم همین است. هیچ چیز جای مسجد را پر نمی‏کند... مساجد است که فضا را فضای دینی نگه می‏دارد و معارف را از نسلی به نسلی منتقل و با دین آشنا می‏کند."

منابع: 

انگیزش و شخصیت، ابراهام مازلو، ترجمه احمد رضوانی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۶۵ش.

أنوار النبی (ص) أسرارها و أنواعها، عبد الحق بن سبعین مرسى‏، قاهره، انتشارات دار الآفاق العربیة، چاپ اوّل، ۱۴۲۸ق.

پاداش نیکى‏ها و کیفر گناهان، ترجمه ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، محمد علی مجاهدی، انتشارات سرور، بهمن ۱۳۸۶ش.

تفسیر روان جاویدان، محمد ثقفی تهرانی، تهران، انتشارات برهان، چاپ سوم، ۱۳۹۸ق.

صحیفه امام، ۲۲ جلدی، تهران، انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، آذر ۱۳۸۵ش.

فرهنگ ابجدی (عربی ـ فارسی)، عبد المحمد ایرانی طرفی، نشر ائمه، بهمن ۱۳۸۴ش.

فرهنگ فارسی عمید، ۲ جلدی، تهران، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۶۴ش.

فصلنامه هفت آسمان، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، شماره ۲۲.

لسان اللسان (تهذیب لسان العرب)، ۲ جلدی، دار الکتب العلمیة، بیروت.

مجموعه آثار شهید مطهری، ۲۳ جلدی، انتشارات صدرا.

مسجد و مدیریت معنوی محله، خسرو کی منش، همان.

نقش مسجد در سازمان و اجتماع محله‏ای»، مسعود مظاهری، همان.

نقش مسجد در مدیریت توسعه محله‏ای»، سعید اسدی، همان.

نهج البلاغة، سید رضی، انتشارات هجرت، قم، چاپ اوّل، عربی، ۱۴۱۴ق.

وسائل الوصول إلى شمائل الرسول(ص)، یوسف بن اسماعیل النبهانی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۳۰ق.