به نام خدا

یکی از مهمترین و بحرانی‌ترین دوره‌های زندگی انسان، جوانی و دوران بلوغ است، زیرا در این برهه از زمان، در دو بعد جسم و روان آدمی، تغییرات مهمی صورت می‌گیرد. در حقیقت، مسائل گوناگون حیاتِ‌فکری، سیاسی، اجتماعی و روانی جوان را احاطه کرده است. بی‌جهت نیست که روانشناسان، در این باره به تحقیقات دامنه‌داری دست زده‌اند و در قرن بیستم، در کنار تمامی اسامی و لقب ‌های خویش _مانند عصر فضا، اتم و ارتباطات_ به عصر شناسایی علمی جوانان نیز ملقب شده است.(سبحانی‌نیا،1387،ص.13) بهترین مکانی که می‌تواند جوان را در این برهه‌ی حساس کمک نموده تا او بتواند در این جوشش احساسات و هیجان‌ها، بر آن‌ها غلبه کرده و با جهت دهی و تعدیل آن‌ها از یک امنیت و آرامشی برخوردار شود. به همین دلیل نمی‌توان از نقش مسجد در این حوزه غافل شد. پس مسجد می‌تواند جوان را مدیریت نموده و در امر تعدیل و جهت دهی به نیازهایش او را یاری کند.
قبل از این‌که بخواهیم نقش مسجد را در جهت دهی و تعدیل نیاز‌های جوانان بررسی نماییم لازم است اول نیازهای جوانان را تشخیص دهیم؛ برای این کار بهتر است این نیازها از دیدگاه کسی بررسی شود که خود سابقه‌ای طولانی حضور در جمع جوانان داشته و دارد و از متفکران بزرگ در حوزه دین و معارف اسلامی است. به همین دلیل بر آن شدیم نیازهای جوانان و نقش مسجد را در قبال این نیازها از دیدگاه مقام معظم رهبری بررسی نماییم. ایشان مهمترین نکته برای کسانی که می‌خواهند وارد فعالیت در حوزه جوانان شوند را، دیدن مسائل از نگاه آنان دانسته و می‌فرمایند: «...این، آن بخشی بود که مایل بودم بزرگترها و مسؤولان به آن توجّه کنند؛ یعنی از منظر جوان به مسأله جوانی نگاه کردن؛ آرزوها، توقّعات و احساسات جوان را دیدن؛ وظایف خود را در قبال این توقّعات و خواسته‌های بحق فهمیدن.»( دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای،1379)

جوان و هویّت

یکی از پدیده‌هایی که از سال‌های پایانی دوران نوجوانی آغاز شده و می‌تواند در سال‌های جوانی نیز ادامه پیدا کند، بحران هویت است. طرح پرسش هایی مانند: من کیستم؟ به کجا تعلق دارم؟ به کجا می روم و نظیر آن، مظهر هویت یابی نوجوان است.
نوجوان که در گذشته ای نه چندان دور، فاقد تحلیل و قدرت استدلال بود، اینک می خواهد از راز و رمز امور سر در آورد. از این رو می توان گفت یکی از مسائل مهم در شکل گیری شخصیت جوان، مسئله کشف خود و هویت خویش است.(سبحانی‌نیا،1387،ص.17) مقام معظم رهبری در این باره می‌فرمایند: «چون (جوان) در حال تکوین هویّت جدید خود است، مایل است شخصیت جدید او به رسمیت شناخته شود؛ که غالباً این اتّفاق نمی افتد و پدران و مادران جوان را در هویّت و شخصیت جدیدش گویا به رسمیت نمیشناسند.»(دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای،1379) حال که نیاز جوان شناخته شد، باید به بررسی نقش مسجد بپردازیم.
همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند از طرف خانواده‌ها به این نیاز توجه نمی‌شود، و این هم می‌تواند فرصت باشد هم خطر. مسجد می‌تواند با بها دادن به شخصیت جوان و توجه نمودن به او جوان را به سمت خود جذب کند و با چیدن برنامه‌های مسجد طبق خواست و نیازهای او نقش بسزایی در شکل‌گیری هویت درینی او داشته باشند. روحانی محترم می‌تواند با برگزاری جلسات برای جوانان، آنان را در شکل گرفتن هویت دینیشان کمک کنند. تا این نیاز او برای پیدا کردن هویت را جهت‌دهی کنند و بری از نیازهای دیگر او را که اگر در فضاهای دیگر که مسجدی نیستند ممکن است او را به تباهی بکشاند، تعدیل نمایند.

نیاز به دوست و همنشین

مقام معظم رهبری در تبیین یکی دیگر از نیازهای جوانان می‌فرمایند: « جوان احساسات و انگیزه‌هایی دارد. رشد جسمانی و روحی دارد و به دنیای تازه‌ای قدم گذاشته است که غالباً دوروبری ها، خانواده، کسان و افراد در جامعه، از این دنیای جدید بی‌خبر و بی‌اطّلاع می مانند، یا به آن بی‌اعتنایی می‌کنند؛ لذا جوان احساس تنهایی و غربت می کند.»( دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای،1379) بروز این احساسات در جوان از یک سو، و بی‌توجهی اطرافیان از سوی دیگر، جوان را به سمت پیدا کردن دوست و همنشین سوق می‌دهد. تا بتواند به کمک او این تنهایی و غربت را پوشش دهد. که اگر این نیاز توسط مسجد سامان پیدا نکند و در فضاهای دیگر بخواهد به این نیاز پاسخ داده شود معلوم نیست چه تبعاتی برای جوان به دنبال خواهد داشت. زیرا اثر همنشین در بسیاری از روایات ما وارد شده و خطرات همنشین بد را گوشزد نموده‌اند. روحانی محترم می‌تواند با رصد کردن روحیات جوانان فضای دوستی جوانان همفکر را فراهم نماید. همین نیاز را اگر مدیریت نشود می‌تواند به افراط گراییده و موجب تبعات سوء شود. به عنوان نمونه برخی جوانان در دوستی افراط نموده و تمام وقت خود را با دوستانشان می‌گذرانند؛ و این یعنی جوانی که در مسیر یادگیری بوده و باید وقتش را مدیریت نماید وقتش بیهوده تلف می‌شود در اینجا مسجد باید محول نموده برخی فعالیت‌ها و بیان برخی کارهای مهم پیش روی جوان این نیاز او را تعدیل نماید تا به افراط منتهی نشود.

حل تعارضات فکری

جوان تشنه‌ی دانستن است و همیشه به دنبال این است که برای سوالاتی که در وجود او شکل گرفته جواب مناسبی بیابد، این نیاز را حتی خداوند به رسمیت شناخته و در دوران بلوغ جوان را برای پی بردن به وجود خدا به فکر و تحقیق تشویق کرده تا او به این حقیقت دست پیدا کند. مقام معظم رهبری در توصیف دوران جوانی می‌فرمایند: « جوان در دوره جوانی - چه اوایل بلوغ و چه بعدها - با مجهولات زیادی روبه‌رو می‌شود. مسائل جدیدی برای او مطرح می‌شود که سؤال‌انگیز است. در ذهن او شبهه ‌ها و استفهام ‌هایی به‌وجود می‌آید که مایل است به این شبهه ‌ها و سؤال ‌ها و استفهام ‌ها پاسخ داده شود؛ که در بسیاری از موارد، پاسخِ بهنگام و دلنشین داده نمی‌شود؛ لذا جوان احساس خلأ و ابهام می‌کند.»( دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه‌ای،1379) جوانی که در ذهنش انبوهی از سوال است، اگر برای آ‌ن‌ها در حوزه دین و دنیای پیش روی خود جوابی نیابد موجب بروز آسیب ‌های جدی برای او خواهد شد، زیرا اگر دین او نتواند به پرسش‌ های او جواب بدهد او دیگر تمایلی و علاقه‌ای به آن نداشته و جوان دچار پوچی و انحراف در زندگی می‌شود. ویل دورانت در این باره می‌نویسد: «برهمه روشن است که چکونه کاهش ایمان مایه‌ی شکست اخلاق گشته است. این هرزگی و هوسبازی جنسی و هزلیات و جلوه‌فروشی و برهنه‌گری را بنگرید، آیا این‌ها در میان فرزندان شرعی کلیسا ظهور می‌کند یا در میان نفوس آزاد اندیش؟»(سبحانی،1389،ج2،ص.141). روحانی محترم می‌تواند در مسجد با پاسخگویی به این سوالات اقدام نموده و این نیاز جوان را برطرف کرده و او را از سردرگمی نجات دهد. و این روحیه‌ی پرسش‌گری را در راستای خداشناسی و دینداری سوق دهد. و از طرفی این نیاز را تعدیل نموده تا جوان از این سوالات به شکاکیت و نسبیت در رفتار منتهی نشود. در مقاله‌ی «مسجد و پاسخگویی به سوالات جوانان» در این زمینه مفصل بحث شده است. و در اینجا از تکرار مطالب پرهیز می‌کنیم.

حضور در فعالیت‌های مهم

جوان سرشار از انرژی و نشاط برای انجام فعالیت ‌های مهم است و با نیروی جوانی آماده مبارزه با هر سختی است. مقام معظم رهبری در تبیین یکی دیگر از خصوصیات جوانی می‌فرمایند: «جوان احساس می‌کند در وجود او انرژی‌های متراکمی وجود دارد و توانایی‌هایی را هم ازلحاظ جسمانی و هم ازلحاظ فکری و ذهنی در خود احساس می‌کند. حقیقتاً هم توانایی‌هایی که در جوان هست، می‌تواند معجزه کند؛ می‌تواند کوه‌ ها را جابه‌جا کند؛ اما جوان احساس می‌کند که از این نیرو ها و از این انرژی متراکم و از این توانایی‌ های او بهره‌برداری نمی‌شود؛ لذا احساس بیهودگی و اهمال می‌کند.»( دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای،1379) امام بزرگوار این نیاز را در وجود جوانان شناخت و به نحو شایسته‌ای آن را جهت‌دهی و سامان دادند طوری که این انقلاب ثمره‌ی همان جهت‌دهی ایشان است. مقام معظم رهبری درباره این ویژگی امام می‌فرمایند : « یکی از بزرگ‌ترین هنرهای امام راحل ما این بود که این نیروی مردم را شناخت و آن را کشف کرد و از آن بهره گرفت؛ و به مردم اعتماد کرد.»( دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای،1385) روحانی محترم می‌تواند با جهت‌دهی این نیرو در جوانان به کارهای بزرگی در امور فرهنگی دست بزند؛ مهم میدان دادن به این جوانان و مدیریت آن در این راه است. البته این نیرو باید تعدیل شود تا سر از خودسری درنیاورد. خوشبختانه در این زمینه هم در سایت مقاله‌ای نوشته‌شده که به آن ارجاع می‌دهیم تا اختصار را رعایت کرده باشیم.

نیاز به تکیه‌گاه امن

مقام معظم رهبری پنجمین نیازمندی جوانان را این‌گونه بیان می‌کنند: «جوان برای اولین‌بار با دنیای بزرگی در دوره جوانی مواجه می‌شود که این دنیا را تجربه نکرده و از این دنیا چیزهای زیادی نمی‌داند. بسیاری از حوادث زندگی برای او پیش می‌آید که تکلیف خودش را در مقابل آن‌ها نمی‌داند. احساس می‌کند که احتیاج به راهنمایی و کمک فکری دارد و ازآنجاکه پدران و مادران غالباً اشتغال دارند، به جوان نمی‌رسند و این کمک فکری به او داده نمی‌شود. مراکزی که در این زمینه مسؤولند، غالباً در جای لازم و در نقطه نیاز حضور ندارند؛ لذا این کمک به او داده نمی‌شود و جوان احساس بی‌پناهی می‌کند.»(دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای،1379) به‌طور حتم روحانی محترم تأیید می‌کند که بارها با چنین جوانانی مواجهه شده که به این حالت دچار بوده و در برخی موارد دست ‌به‌کارهایی زده‌اند که جبرانش هزینه‌ی زیادی داشته است. و بهترین جایی که به فکر جوان می‌رسد و احساس آرامش و اطمینان می‌کند، مسجد است. که با روحانی مسجد مشکل اش را بیان کند. زیرا در دسترس و قابل‌اعتماد است (و البته بی هزینه). در اینجا وظیفه روحانی بسیار مهم است تا بتواند شرایطی را فراهم کند که این جوان این خلأ را با آمدن به مسجد و حضور در بین مردم و جوانان دیگر درمان نماید. روحانی محترم می‌تواند در قامت یک مشاور برای جوانان باشد زیرا جوانان در بسیاری از فعالیت‌ های خود با والدین خود مشورت نمی‌کنند و این وظیفه مسجد و روانی است تا این فضا را برای آنان روشن نموده تا به‌جای اینکه خودشان یلی از کارها را تجربه نمایند به تجارب دیگران گوش دهند تا دچار مشکل نشوند. بسیاری از جوانانی که به سمت بزهکاری کشیده شدند کسی را برای مشورت و تکیه به آن نداشتند. توضیح بیشتر در این مورد را به مقاله «مساجد و بزهکاری جوانان» موکول می‌کنیم.

فهرست منابع

1.بررسی مسائل جوانان، سبحانی‌نیا، محمد، قم، بوستان کتاب، اول، 1387. ص.13و17.
2.دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در دیدار با جوانان در مصلّای بزرگ تهران‌، 1/2/1379.
3.دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات‌ در دیدار شرکت کنندگان در همایش کنفرانس وحدت اسلامی، 30/5/1385.
4.مدخل مسائل جدید در علم کلام، سبحانی، جعفر، قم، موسسه امام صادق علیه‌السلام، سوم، 1389، ج2،ص.141.