بسم الله الرحمن الرحیم

امام خمینی^{(رحمت‌الله علیه)} در روز پنجم آذر سال 1358، در اجتماع پاسداران سپاه تهران، ضمن گوشزد کردن خطرات جدی آمریکا در مقابلۀ همه‌جانبه با نظام اسلامی، بر لزوم وحدت همۀ افراد جامعه تأکید کردند. در بخشی از سخنان ایشان، چنین آمده است: «مملکت شما الآن یک حالی دارد که اگر دیر بجنبیم از بین رفتیم تا آخر. همه باید یک‌صدا باشیم. برای مسائلی که برای خودمان طرح است-هر چه هم مسئله بزرگ باشد- و مسائلی که برای دوستانمان طرح است -هر چه هم بزرگ باشد- امروز نباید ما تشنج ایجاد کنیم برای آن.» (خمینی، 1361، 11: 119)

ایشان در ادامۀ سخنان خود، آمادگی همه‌جانبه در برابر تهدیدات دشمن را از موارد بسیار ضروری دانسته و خواستار فراگیر شدن آموزش‌های نظامی و تجهیز افراد جامعه به مهارت‌های مقابله با دشمن و تشکیل ارتش 20 میلیونی شدند. «مملکت اسلامی باید همه‌‏اش نظامی باشد و تعلیمات نظامی داشته باشد... اگر یک ملت که همۀ جوان‌هایش، علاوه بر جهاز دینى و ایمانى که دارند، مجهّز به جهازهاى مادى هم باشند... مملکت بعد از یک چند سالى بشود یک کشورى با 20 میلیون جوان که دارد بیست میلیون تفنگ‌دار داشته باشد، بیست میلیون ارتش داشته باشد، این یک چنین مملکتى آسیب بردار نیست.» (همان: 122)

این تدبیرِ به هنگامِ بنیان‌گذار انقلاب که ناشی از دوراندیشی ایشان بود، موجب شد که مسئولان نظام، به سرعت، پی‌گیر اجرای فرمان ایشان شوند. چند روز بعد یعنی در روز ۱۲ آذر‌‌ همان سال، قانون اساسی جمهوری اسلامی در یک همه‌پرسی به تأیید مردم رسید. در این قانون، توجه جدّی به فرمان امام شد و یکی از اصول آن، به این مهم اختصاص داده شد. «به حکم آیۀ کریمۀ «وأعدّوا لهم ما استطعتم من قوّه...» دولت موظّف است برای همۀ افراد کشور، برنامه و امکانات آموزش نظامی را بر طبق موازین اسلامی فراهم نماید، به طوری که همۀ افراد، همواره توانایی دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند، ولی داشتن اسلحه باید با اجازه مقامات رسمی باشد.» (قانون اساسی: اصل 151)

شورای انقلاب در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ یعنی چند ماه پس از سخنان امام،  لایحۀ قانونی تشکیل سازمان بسیج ملی را تصویب و برای اجرا به وزارت کشور ارسال کرد و این‌چنین بود که مقدمات تشکیل بسیجِ همگانی فراهم شد.

امام خمینی با دید وسیع و آینده‌بین خود، پیش از یک‌ساله شدن انقلاب بهمن 57، با درایت تمام، نقشه‌ای را طرح‌ریزی کردند که ضامن بقای انقلاب در آینده شد. ایشان تک‌تک اعضای جامعه را به آمادگی برای مواجهه با حملات احتمالی دشمن، دعوت کردند. این آمادگی در اوایل شکل‌گیری انقلاب، بیشتر معطوف به کسب مهارت‌های نظامی بود، چرا که ضربات پی‌درپی انقلاب به برخی قدرت‌ها، باعث شده بود، آن‌ها برای رسیدن فرصت مناسب جهت اقدامات تلافی‌جویانه و براندازنده، انتظار بکشند. وقوع جنگ تحمیلی در فاصلۀ کمتر از دو سال پس از پیروی انقلاب، شاهد روشنی بر این امر است.

اساساً فراگیر شدن آمادگی‌های لازم برای مقابله با دشمن دو فایدۀ بسیار مهم دارد. یکی این‌که در صورت وقوع جنگ سخت و حمله به مرزهای کشور، دفاعی مناسب شکل می‌گیرد و نیروهای یک کشور می‌توانند با اتّخاذ تدابیر لازم، مدیریت بحران را به دست بگیرند. چرا که تا حدودی با مهارت‌های مورد نیاز آشنا شده‌اند و می‌توانند نقش خود را در دفاع از کشور خویش ایفا کنند و در نتیجه در چنین وضعیتی، مدیریت دفاع به دست جبهۀ خودی خواهد بود.

امّا فایدۀ مهمّ دیگری که تشکیل ارتش فراگیر دارد و امام خمینی به واسطۀ تسلّط بالا بر منابع دینی، خصوصاً قرآن کریم، توجّه ویژه‌ای به این فایده داشتند، ایجاد ترس در جان دشمن است. خدای متعال در سورۀ انفال به این اصل اساسی اشاره کرده و می‌فرماید آمادگی همه‌جانبۀ نیروهای اسلام به جهت آن است که دشمنان خدا و دشمنان خودتان را به ترس بیندازید «ترهبون به عدوّالله و عدوّکم (انفال: 60)» و آنها بدانند که با رقیبی سخت مواجه هستند. این اصل مهمّ نظامی از اهمّیت بسیار بالایی برخوردار است.

یکی از فواید این حضور وسیع و فراگیر، پیش‌گیری از وقوع جنگ‌های احتمالی است. هر دولتی برای حملۀ نظامی به رقیب خود و برای اتّخاذ تصمیم‌های لازم در مورد کیفیت شروع و ادامۀ جنگ، توجّه جدّی به میزان آمادگی نظامی جبهۀ مقابل خود دارد و وجود یک بسیج همگانی، به طور قطع، هر رقیبی را برای تصمیم بر حمله، دچار تزلزل می‌کند. تعداد بالای نیروهای آمادۀ دفاع، جدا از این‌که عرصه را برای یکّه‌تازی دشمن محدود می‌کند، سبب ایجاد نوعی هیمنه و تفوّق می‌شود که به لحاظ روانی تأثیر مخرّبی در روحیۀ دشمن می‌گذارد. در این زمینه کمّیت نیروها، تا حدودی جبران‌کنندۀ کیفیت آمادگی آنها می‌شود و حتّی با وجود در اختیار نداشتن امکانات مناسب جنگی، احتمال شکست را کاهش می‌دهد. این موضوع، چیزی است که به وضوح، در دفاع 8 ساله، شاهد آن بودیم. حضور نیروهای مردمی در مرزهای کشور، بلافاصله پس از شنیدن سخن امام که فرمود جبهه‌ها را خالی نگذارید، به قدری در روند دفاعی ما مؤثّر بود که علیرغم تحریم‌های وسیع جهانی در زمینۀ سلاح و مهمات و ابزارآلات جنگی از جمله موشک و هواپیما و ...، و با وجود حمایت‌های گستردۀ بین‌المللی از دولت عراق در عرصۀ نظامی و سیاسی، این کشور متجاوز حتّی نتوانست ذرّه‌ای از خاک کشور را تصرف کند. رهبر انقلاب در این زمینه چنین می‌گوید:

«بسیج در میدان دفاع مقدّس از خود حرکتی نشان داد که برای دنیا شگفت‌آفرین بود. حضور بسیج در میدان‌های جنگ و دفاع مقدس، هم به عنوان یک عمل نظامی، و هم به عنوان روحیه‌دهی به رزمندگان مستقر در سازمان های نظامی -یعنی ارتش و سپاه- تأثیرات معجزآسایی داشته است. آنجایی که بسیج بود، روحیه و معنویت هم بود؛ طبعاً ایستادگی و مقاومت هم بود و بر اثر آن همه، پیروزی هم نصیب می‌شد. برای همین است که ملّت ایران در کمتر از دو سال - یعنی تا فتح خرمشهر - بر قوای اهریمنی عراق فائق شد..... و ما پیروز شدیم و توانستیم بر دشمنی که شوروىِ سابق و ناتو و امریکا از او حمایت می‌کردند، به او تجهیزات می‌دادند‌، به او سلاح شیمیایی می‌دادند، به او کمکهای مؤثّر اطلاعاتی می‌د‌ادند، فائق بیاییم؛ این به برکت حضور مردم بود؛ یعنی حضور بسیج؛ یعنی جوانان با اخلاص» (خامنه‌ای: 1384)

امّا امروز که قالب حملۀ دشمن تغییر یافته و بیش از آن که سخن از تهاجم به مرزها باشد، مسئلۀ هجمه‌های نرم و بدون حضور مستقیم نیروهای غیرخودی، مطرح است، باید مشی کلی «بسیج» و «بسیجی‌بودن» را به خوبی بشناسیم و به آن جامۀ عمل بپوشانیم.

مسئله این است که حضور نیروهای مردمی در عرصۀ اجتماع و آمادگی آنها برای حراست از آرمان‌ها و ارزش‌های جامعه، از چنان اهمیتی برخوردار است که همواره یکی از مهم‌ترین حربه‌های دشمنان یک کشور برای نفوذ، ایجاد بی‌انگیزگی و بی‌خیالی در مردم نسبت به نظام حاکم بوده است. دشمنان خارجی همیشه درصدد بوده‌اند که به شیوه‌های متنوع و متعدّد، نگاه مردم را به کشور خود و به نظام حاکم، سرد و بی‌تفاوت کنند و از طریق راه را برای نفوذ خود باز نگه دارند. این دقیقاً نقطۀ مقابل بسیج و روحیۀ بسیجی است. بسیج یعنی حرکت عظیم یک ملت، همراه با آگاهی، احساس آمیخته با عقلانیت، حرکت و عمل آمیخته‌ با مبنای فکری، عمل‌گرایی همراه با آرمان‌گرایی و دیدن افق‌های دوردست.

ممکن است افراد جامعه به صورت رسمی عضو یکی از پایگاه‌های بسیج نباشند، که البته این عضویت افتخاری است که کسانی مانند امام و رهبر انقلاب همیشه به آن بالیده‌اند، امّا آنچه مهم است داشتن روحیۀ بسیجی است. اینکه نسبت به اتفاقاتی که در کشور می‌افتد، بی تفاوت نبوده و همواره خود را برای حضور در عرصه‌های حساس و سرنوشت‌ساز، آماده نگه داریم. نهاد بسیج در نظام جمهوری اسلامی بستری برای این حضور است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در تفسیر نقش بسیج در جامعه چنین می‌گویند: «بسیج در واقع یک حرکت گسترده‌ی مردمی است. خیلی‌ها ممکن است داخل در نیروهای بسیج و گردان‌های مقاومت و نیروی مقاومت سپاه هم نباشند، اما در دل، بسیجی باشند. در نظرخواهی‌هایی که از جوان‌های ما کردند، بیش از ۹۰ درصد جوان‌های کشور در این نظرخواهی اعلام کردند که آمادۀ دفاع از ملت‌اند. این معنای بسیج است.» (خامنه ای: 1384) ایشان در سخنرانی دیگری در جمع اعضای بسیج دانشجویی، ضمن نقل خاطره‌ای از زمان ریاست جمهوری، تأکید می‌کنند که بسیجی یعنی این که هرجا و در هر زمانی به شما نیاز هست، آن‌جا حاضر باشید. (خامنه‌ای: 1386)

بسیج در ساختار نظام جمهوری اسلامی، نهادی است که علی‌رغم هجمه‌های مداوم دشمن در بی‌‌اعتبار ساختن و از چشم مردم انداختن آن، هم‌چنان به فعّالیت‌های خود ادامه می‌دهد و این روند خیلی بهتر و پرثمرتر خواهد بود اگر آسیب‌هایی که متوجّه تفکر بسیجی شده، شناخته و زدوده شود. برخی اشکالاتی که در منتسبان به این نهاد مقدّس دیده می‌شود، نباید منجرّ به تعمیم آن به سایر بسیجیان و به اصل نهاد شود. بستر مردم‌نهاد بسیج، همواره در جهت خدمت به نظام حرکت کرده و توانسته نظم مناسبی به حرکت‌های مردمی بدهد. حضور در عرصه‌های سازندگی، علم و فناوری، فرهنگ، ورزش و ... از ویژگی‌های ممتاز بسیج است. این حضور هرجند در برخی موارد، به صورت جدی و سازنده نباشد، اما به واسطۀ مردمی بودن آن، همواره قابل توجّه بوده است.

منابع:

- قرآن کریم

1. خامنه‌ای، سید علی (1386)، بیانات در دیدار اعضای بسیج دانشجویی دانشگاه‌ها، http://farsi.khamenei.ir، تاریخ 31/2/86 (دست‌رسی در 1/9/94).

2. خامنه‌ای، سید علی (1384)، بیانات در مراسم صبح‌گاه رده‌های مختلف نیروی مقاومت بسیج‌، http://farsi.khamenei.ir، تاریخ 2/6/84 (دست‌رسی در 1/9/94).

3. خمینی، سید روح الله (1361)، صحیفه نور، تهران: سازمان چاپ و انتشارات، ج 11.

4. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1358).