بسم الله الرحمن الرحیم

در شرایطی که جذابیت و توجه به نیاز مخاطب حرف اول را می‌زند، و هر کسی سعی دارد که با ابزارهای جدید جوانان را به خود جذب نموده تا بتواند آنان را با تفکر و روش خود آشنا سازد، مسجد باید، با رقبای قدرتمندی مبارزه نماید و بتواند با برنامه‌های خود، جوانان را به سمت خود جذب نماید. لازمه‌ی این کار، پویایی و جذابیت مسجد است. تا بدینوسیله جوانان را متوجه خود نماید. پویایی مسجد را از چند زاویه می‌توان مورد بررسی قرار داد. چون مسجد یک مجموعه است. و هر کدام از اجزای این مجموعه نقش خود را در پویایی مسجد ایفا می‌نمایند، به عنوان نمونه بخش‌هایی مانند مکان قرار گرفتن مسجد، مثل حاشیه بودن، داخل کوچه بن بست و یا ... . و دیگری بافت منطقه به لحاظ افراد آن منطقه، مثل این‌که گاهی، مسجد در یک محیط بازاری است، گاه محله‌های قدیمی و گاه مجتمع مسکونی و یا ... . ما در این نوشتار به این جنبه از ویژگی‌های مسجد پویا نمی‌پردازیم، و آن‌را به مقالات مربوطه ارجاع می‌دهیم. و به مولفه‌هایی که به برنامه‌های مسجد و شخص روحانی محترم برمی‌گردد، می‌پردازیم. مقام معظم رهبری در سخنرانی‌های مختلف خودشان، به تبیین مطالب مورد نیاز برای پویایی یک مسجد، پرداخته‌اند، و ما در این نوشتار به رهنمودهای ایشان اشاره می‌نماییم:

1) حضور پرشور روحانی، عامل پویایی مسجد:

وقتی مسجد، بر محور و مدار روحانی و پیش‌نماز آن می‌چرخد، نمی‌شود از پویایی مسجد صحبت نمود و از تاثیر رفتار و عملکرد روحانی محترم غافل شد. مقام معظم رهبری در مورد نقش روحانی در مسجد  می‌فرمایند: «پیش‏نمازى، یعنى آدم مسجد را واقعاً محل کار خودش بداند؛ قبل از وقت، حتّى قبل از دیگران، به آنجا برود؛ اوضاع مسجد را ببیند؛ اگر اشکالاتى در وضع ظاهرى مسجد هست، برطرف کند؛ سجاده‏اش را پهن نماید؛ منتظر مردم بماند که بیایند؛ با یک‏یکِ افرادى که مى‏آیند، تا آنجایى که مى‏تواند، تماس بگیرد؛ به آن‏ها محبت بکند؛ از آن‏ها احوالپرسى نماید؛ اگر مشکلى دارند، در آن حدى که برایش میسور است، برطرف کند، نه اینکه پادوى کارهاى خدماتى مردم بشود در بعضى از مساجد، چنین چیزهایى وجود دارد که قطعاً غلط است در آنجا بنشیند، مردم به او مراجعه بکنند، دردِ دل بکنند، خودش را بر مردم عرضه کند، در معرض مراجعات مردم قرار بدهد؛ نماز را که تمام کرد، براى مردم مسئله و تفسیرى بگوید، حرفى بزند و بلند شود، بیرون برود؛ یعنى این‏طور، ساعتى از وقت خودش را در اینجا صرف بکند».( پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای،1369) و در جایی دیگر می‌فرمایند: «اگر ما مساجد را گرم نگه نداریم، در مساجد حضور نداشته باشیم و در حد توان و امکانِ یک روحانى و پیش‏نماز به مسجد نرسیم، چطور مى‏توانیم توقع کنیم که به هنگام اذان ظهر مردم دکان‏هاشان را ببندند و بیایند پشت سر ما نماز بخوانند؟! ما باید آنجا باشیم تا زمینه براى آمدن مردم فراهم بشود».( پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای،1370)

در مورد کلام ایشان مطالبی را باید مورد بررسی قرار دهیم:

الف) روحانی یک کارمند نیست:

مهم‌ترین عاملی که باعث کم رونق شدن مسجد می‌شود، این است که مردم حس کنند که روحانی مسجدشان نگاهش به مسجد، نگاه دنیایی و مادی است، به عبارت دیگر، این که روحانی را مانند یک کارمند بدانند که به خاطر پولی که گرفته دارد کار می‌کند، روحانی محترم باید با حضور فعال خود این فضا را بشکند. روحانی محترم باید طوری رفتار نماید که جوانان متوجه شوند که ایشان دغدغه‌ی دین داشته و دلسوز آنان است. همانطور که در مورد پیامبر عظیم الشان اسلام صلی الله علیه و آله داریم که خداوند فرمود:«قَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ‏ عَلَیْکُم‏»(توبه/128) نه این‌که چون از طرف امور مساجد مامور شده باید در این زمان در مسجد حضور پیدا کند، برای رسیدن به این هدف می‌توان دست به اقداماتی بزند مانند این‌که گعده‌های دوستانه با جوانان داشته باشد، و یا در فعالیت‌های ورزشی جوانان شرکت کند، پیاده روی، کوهنوردی و ... این رفتار باعث جلب اعتماد جوانان و پویایی مسجد می‌شود. چون جوان با نشاط و طراوتی که دارد خود حضور او یکی از شاخصه‌های پویایی مسجد است.

ب) مسجد صرفا یک مکان عبادی نیست:

مسجد یک پایگاه و یک مأمن برای مردم و جوانان باید باشد، به طوری که اگر کسی مشکلی داشت حس کند در مسجد کسی هست که به او کمک کند، یا جوانی که به لحاظ روحی دچار مشکل است دوای خود را در مسجد بیابد، بالاتر از این، حتی برای این‌که سرگرم و شاد شود به مسجد بیاید. همه این‌ها به این برمی‌گردد که روحانی محترم با حضور خود این فضا را آماده کند، اگر یک روحانی بعد از نماز بدون توجه به مردم و جوانان مسجد را ترک نماید نمی‌توان توقع داشت که آن مسجد یک مسجد پویایی باشد، هرچند دیگر مسئولین مسجد کار خود را به خوبی انجام دهند. نبی مکرم اسلام صلی الله علیه و آله در مسجد برای جوانان همسر انتخاب می‌نمود و آن‌ها را به عقد هم  در می‌آورد.

2) متنوع بودن روش‌ها و ابزارهاى تبلیغ‏:

پویایی این است که مسجد خود را با شرایط زمانه هم‌تراز نماید و  در هر زمان نیاز متناسب آن دوره را برای مخاطبان خود فراهم نماید، لازمه‌ی این پویایی، استفاده از ابزارها و شیوه‌های هر زمان است که روحانی محترم باید به آن توجه داشته باشند مقام معظم رهبری می‌فرمایند«تبلیغ، یعنى رساندن. ابزار رساندن، به حسب شرایط متفاوت است. یک‏ وقت هست که شما مى‌‏خواهید چیزى را به اتاق بغلى برسانید؛ مى‌‏شود آن را در مشت گرفت و به آنجا برد؛ اما گاهى یک فرسخ فاصله هست؛ گاهى تا آن طرف دنیا باید بروید؛ گاهى حجاب‌ها و دیوارها هست؛ گاهى از کوه‌ها و گردنه‌‏ها باید عبور کنید؛ گاهى آنچه را که بردید، طرف طوعاً و رغبتاً مى‌‏پذیرد؛ گاهى باید با لطایف الحیل آن را به او بدهید؛ گاهى دیگرى آنجا ایستاده و نمى‌‏گذارد آن چیزى که شما بُرده‏‌اید، به او برسد؛ بنابراین، تبلیغ انواع و اقسامى دارد. در هر شرایطى، نحوه‌‏ى رساندن به گونه‌‏یى است. آن چیست که تشخیص مى‌‏دهد ابزار و نحوه‌‏ى رساندن کدام است؟ آن، ابتکار و ذوق و سلیقه و فهم و سرعت انتقال شماست»( اداره ارتباطات دبیرخانه شورای عالی حوزه‌های علمیه،1390،ص442).

در مورد ابتکار، ذوق و سلیقه‌ای که مقام معظم رهبری فرمودند نکاتی قابل ذکر می‌باشد:

الف) در جامعه‌ای که اغلب جوانان بخشی از اوقات خود (اگر نگوییم همه) را در فضای مجازی به سر می‌برند، مسجد اگر بخواهد پویا باشد نمی‌تواند نسبت به این فضا بی‌تفاوت باشد و از ظرفیت‌های آن استفاده نکند؛ به عنوان نمونه روحانی محترم می‌تواند با کمک گرفتن از جوانانی که در این زمینه تخصص دارند برای مسجد سایت یا وبلاگی طراحی کنند و فعالیت‌های خود را در آن منعکس نمایند، مشکلات مسجد، محله و... را در آن پی‌گیری نمایند. روحانی محترم می‌تواند حتی از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی نیز بهره برده و به پویایی برنامه‌های مسجد کمک نماید.

ب) گاهی اوقات یک، کار کوچک اثر بسیار بزرگی را به همراه دارد، اگر با یک ذوق و سلیقه‌ای همراه شود، به عنوان نمونه خیلی وقت‌ها نصب یک تابلوی کوچک در مسجد برای جوانان، می‌تواند یک هیجانی به مسجد بدهد. به این عنوان که جوانان می‌توانند مطالبی را که فکر می‌کنند مورد نیاز دیگران است در اختیار مسئول تابلو گذاشته تا بعد از تایید در آن نصب شود. مانند مطلب علمی، اخلاقی، سوال، خاطره و.... روحانی محترم می‌تواند از این نوع برنامه‌ها نهایت استفاده را کرده و مسجد را از یکنواختی خارج کند. در یکی از شهرهای خراسان رضوی یکی از روحانیونی که برای پیش نماز به مسجدی رفته بود، برای تک تک خانواده‌های آن محله، به اسم یک یک اعضای خانواده‌شان دعوتنامه نوشته، و برای آن‌ها برده بود. که این کار باعث چندین برابر شدن جمعیت شرکت کنندگان نماز در مسجد شده بود.

3) توجه به سوالات و شبهات جوانان:

مسجد پویا نمی‌تواند نسبت به افکار جوانی که به آن مسجد می‌آید، بی‌تفاوت باشد یا آن را سرکوب نماید. بلکه پاسخ مبرهن و مستدل روحانی محترم مسجد، خود نو بودن و پویایی مسجد را نشان می‌دهد و موجب جلب اعتماد جوانان به مسجد می‌شود، مقام معظم رهبری در این زمینه می‌فرمایند: «(نمی‌شود) تا یک جوان سؤالى کرد، بگوییم: «آقا، ساکت!» گویا دارد کفر مى‌‏گوید! جوان است. ذهن جوان، سیّال است. افکار غلط و استدلال‌هاى نادرست، امروز در همه جاى دنیا با توجه به روابط صوتى و بصرى‏اى که وجود دارد، گسترده است. جوان ما، برایش سؤال به وجود مى‌‏آید. چه کسى باید این را برطرف کند؟ من و شما باید برطرف کنیم. اگر شما نروید و آن خلأ فکرى را به شکل درست پُر نکنید، یا آن سؤال و اشکال را برطرف نکنید، کس دیگرى مى‏‌رود و به شکل غلط، جواب او را مى‏گوید. روحانى‏ باید با اندیشه‏‌ى ناب اسلامى از بهترینش، مستدل‏‌ترینش و قوى‌‏ترینش مجهّز باشد. ما این طور اندیشه‏‌ها و حرف‌ها، بسیار داریم.(پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای،1372)

چون در این زمینه در مقاله‌ی «مسجد و پاسخگویی به سوالات جوانان» مفصل بحث شده عزیزان را به آن مقاله ارجاع می‌دهیم.

4) گسترش فعالیت‌ها به بیرون از مسجد:

روحانی محترم اگر بخواهد مسجدی پویا داشته باشد لازمه‌اش بسط دادن فعالیت‌های مسجد به بیرون از آن و در بین جوانان است، مقام معظم رهبری در این باره می‌فرمایند:« یکى از چیزهائى که به نظر من به شما کمک مى‏کند، این چیزى است که در مورد نبى مکرم، امیر المؤمنین فرمود: « طَبِیبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ قَدْ أَحْکَمَ مَرَاهِمَهُ وَ أَحْمَى مَوَاسِمَه‏» (شریف رضی،1414،ص.156) نباید پشت میز و توى اتاق حبس شد. شکل ادارى پیدا کردنِ ما مجموعه‏‌ى روحانى‏ و مجموعه‌‏ى آخوند، به نفع ما نیست. هر مسئولیتى هم در هرجا داریم، این حالت طلبگى خودمان، حالت آخوندى خودمان، حالت روحانى‏ خودمان را- که انس با مردم، رفتن میان مردم، گفتن به زبان مردم، شنیدن درددل مردم است- باید از دست ندهیم».( پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای،1389).

فهرست منابع

1.پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای، بیانات در دیدار اعضا دفاتر نمایندگى رهبرى در دانشگاهها،1389.

2.پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی سید علی خامنه‌ای، بیانات در دیدار با اعضاى شوراى مرکزى نمایندگان ولى فقیه در دانشگاههاى کشور و مسئولان دفاتر نمایندگى،1369.