بسم الله الرحمن الرحیم

«قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى‏ شاکِلَتِهِ»(إسراء/84) یکی از اصول مهمی است، که در قرآن به آن اشاره شده و از اهمیت خاصی برخوردار است، به این معنی که هر کسی بر طبق همان شاکله و منشی که به بار نشسته عمل می‌کند؛اگر این شاکله خوب باشد، چیزی جز خوبی انجام نمی‌دهد، و اگر بد باشد، چیزی جز بدی بروز نمی‌‌دهد، «از کوزه همان برون تراود که در اوست»(عاملی،1352،ص.82) «الإناء یترشح بما فیه»(عاملی،1403ق،ج1،ص.110). این مهم، وظیفه مسجد را در شکل دهی چنین شاکله‌ای، سنگین‌تر نموده تا جوانان را در نیل به این هدف یاری دهند. برای شکل دهی به نظام باورهای دینی جوانان نیاز به برنامه‌ای منسجم است، تا به مدد آن بتوان به نتیجه‌ی دلخواه دست یافت. در ادامه به نکات کلیدی این برنامه اشاره می‌نماییم:

کمک گرفتن از تبلیغات دشمن برای شناخت باورهای مهم:

قبل از این‌که بخواهیم در مورد باورها‌ی دینی صحبت نماییم، لازم  است تا این باورها توسط روحانی محترم استخراج شود، تا مشخص شود که در مورد چه باورهایی باید کار نموده و  میزان توجه و تاکید نسبت به چه باورهایی باید بیشتر صورت گیرد، بهترین راه برای این کار توجه به تبلیغات دشمن است. دشمنان چون با یک کار منسجم به دنبال تضعیف باورهای جوانان ما هستند، و در این کار از تمام نیرو و فکر خود استفاده می‌کنند، می‌تواند برای ما کمک خوبی باشد تا از این طریق متوجه شویم که باید روی چه باورهایی بیشتر تاکید و توجه داشته باشیم. این همان توصیه‌ی مقام  معظم رهبری نیز هست، که می‌فرمایند: « عزیزان من! یکى از خدمت­ هایى که دشمنان ما به ما مى‏ کنند، همین است که به ما نشان مى‏د هند در تبلیغ روى چه نقاطى باید متمرکز شویم. امروز اگر شما نگاه کنید، مى‏ ینید که همه‏  دستگاه‏ هاى تبلیغى دشمن دست به دست هم داده‏ اند و تبلیغات خود را بر روى چند نقطه متمرکز کرده‏ اند».( اداره ارتباطات دبیرخانه شورای عالی حوزه‌های علمیه،1390،ص.841) روحانی محترم با این روش می‌توانند نیاز منطقه‌ی خود را استخراج نموده و بر روی همین باورها کار نمایند.

برگزاری حلقه‌های علمی:

اولین گامی که در شکل دهی باورهای دینی جوانان می‌توان انجام داد، این است که آنها را با باورهای دینی آشنا کنیم، وقتی جوان نسبت به ارزش‌های دینی آگاه نیست، نمی‌تواند نسبت به آ‌نها موضعی داشته باشد. متأسفانه در دهه‌های اخیر با تبلیغات گسترده، جای ارزش و غیر ارزش در نظام باورهای دینی جوانان ما عوض شده، به عنوان نمونه در ذهن خیلی از جوانان، پول، نهایت خوشبختی به حساب می‌آید، در پوشیدن لباس، در مورد ارزش‌هایی مانند: گذشت و ایثار و ...نگاه‌ها عوض شده است. اینجاست که نقش مسجد در شکل‌دهی به نظام باورهای دینی جوانان باید نقش خود را به خوبی انجام داده و با برگزاری حلقه‌های معرفتی در تبیین ارزش‌های دینی، به تشریح و شناساندن این باورها به جوانان برآید. اما نکته‌ی مهم در بیان این ارزش‌ها این است که، بیان این باورها به عنوان خطابی و کلیشه‌ای نباشد، به عنوان نمونه اگر در مورد حجاب گفته شود که حجاب واجب است و اگر حجاب رعایت نشود، عذاب الهی را در پی خواهد داشت. این نمونه سخن‌ها در بین جوانان امروز هیچ‌گاه پذیرفته  نمی‌شود. بلکه باید به صورت کاربردی به تبیین آن پرداخت، به نحوی که جوان بفهمد مزیت این باور نسبت به باورهای غلط غربی چیست، باید به صورت مقایسه‌ای به تبیین نقاط قوت این باورها پرداخته شود تا برای جوان قابل درک باشد. تا حد امکان مبانی و ارزش‌ها باید با فلسفه‌ی آن برای جوانان بیان شود، تا بتوانند با عقل خود به خوبی و کارآمدی آن پی ببرند و بهتر به آن اعتقاد پیدا کنند. به عنوان مثال شخصی از تنگدستی و فقر به امام صادق علیه السلام گلایه نمود، حضرت فرمود تو راست نمی‌گویی، تو فقیر نیستی، مرد باز تاکید نمود و گفت شما به فقر من آگاه نیستید، و حضرت باز انکار می‌نمود؛ حضرت رو به مرد کرد و فرمود: «لَوْ أُعْطِیتَ بِالْبَرَاءَةِ مِنَّا مِائَةَ دِینَارٍ کُنْتَ تَأْخُذُ قَالَ لَا إِلَى أَنْ ذَکَرَ أُلُوفَ دَنَانِیرَ وَ الرَّجُلُ یَحْلِفُ أَنَّهُ لَا یَفْعَلُ فَقَالَ لَهُ مَنْ مَعَهُ سِلْعَةٌ(بضاعۀ) یُعْطَى هَذَا الْمَالَ لَا یَبِیعُهَا هُوَ فَقِیرٌ؟.» (مجلسی،1403،ج64،ص.147) کسی که چیزی دارد که در مقابل هزار دینار هم  او را عوض نمی‌کند آیا او فقیر است؟. در این‌جا حضرت او را به این امر ارشاد نمود که ملاک فقر و نداری مال دنیا نیست، بلکه آنچه در منطق اهل بیت علیه السلام ارزش است ایمان و ولایت این عزیزان است.  نکته‌ی دیگر این که، تبیین این باورها فقط به برگزاری حلقه‌های علمی نباید خلاصه شود بلکه باید در بین نماز و  در منبر و ... نیز به بیان این مطالب پرداخته شود.

پیاده سازی این باورها، در رفتار و عمل:

بعد از تبیین باورها در حلقه‌های علمی، نوبت پیاده‌سازی این باورها،‌ در رفتار و عملکرد روحانی و دیگر مسئولین مسجد است. اگر جوان رفتاری خلاف آن باورهایی را که آموخته مشاهده نماید، باعث فروریختن تمام باورها و آموزه‌هایی است که به آنها گرایش پیدا نموده است. زیرا جوان، نمی‌تواند چیزی را بپذیرد که خود گویندگان این مطالب به آن ایمان نداشته و در زندگی به آن عمل نمی‌کنند. خصوصا با تبلیغات گسترده در مورد روحانیت که آنها سخنانشان فقط برای مردم است و خود عمل نمی‌کنند؛ «واعظان کاین جلوه در محراب و منبر ...»(حافظ شیرازی،1327،ص136). اما اگر خود روحانی و دیگر دست‌اندر کاران کار فرهنگی خود به این باورها عمل نموده و در رفتارشان این اعتقادات حاکم باشد، خود به عنوان یک نمونه کامل و  پیاده شده است، و جوان می‌تواند از این الگو استفاده نماید. خیلی وقت‌ها اثر یک رفتار در شکل دهی یک باور در بین جوانان، از هر نوع توضیح و تبیین علمی  تاثیرگزارتر است. به همین دلیل باید این فضا در بین مسجد و دیگر مسئولین حاکم باشد که وقتی کسی ار بیرون به آنها نگاه می‌کند، اثر این باورها را مشاهده نماید، به عنوان مثال روحیه‌ی گذشت، فداکاری و محبت بین افراد مسجد، قابل حس، و مثال زدنی باشد. در چنین فضایی تربیت و تقویت باورهای دینی بهتر شکل می‌گیرد و این جز به عمل گویندگان این باورها میسر نیست.

تمرین و ممارست بر روی باورها:

با انجام دو مرحله‌ی قبل، جوان  نسبت به باورهای دینی شناخت و گرایش پیدا نموده است، اماگرایش تنها برای شکل‌دهی به باورها کافی نیست بلکه مسجد، خصوصا روحانی محترم باید با ارتباط عاطفی و صمیمی با جوانان،برنامه‌ای ترتیب دهد تا، این شناخت و گرایش تبدیل به باور شده و در جان و دل جوان نشیند. زیرا باور غیر از دانستن است، و وقتی یک علم و آگاهی، تبدیل به باور می‌شود که به صورت یک ملکه در آید . شاکله‌ی شخص را تشکیل دهد. فرض کنیم که یکی از باورهای ما، رضایت خداوند در همه‌ی کارهای ماست. این نیاز به تمرین دارد و باید این به عنوان یک برنامه درآمده و جوان در طی یک زمان مشخص مدام این را با خود داشته باشد، و سعی نماید این را برای خود تبدیل به باور نماید. روحانی محترم می‌تواند با یادآوری آن باور، جوان را در شکل گیری باورها یاری دهد. ماننند آیه قرآن که در مورد پیامبران می‌فرماید: «فَذَکِّرْ إِنَّما أَنْتَ مُذَکِّر»(غاشیه/21).توجه و یادآوری نقش اساسی در شکل‌گیری باورها دارد به همین دلیل روحانی محترم می‌تواند از این روش استفاده نموده و از جوان تکلیف بخواهد تا او این تمرین را انجام داده و گزارش کارش را برای او  ارایه دهد، تا او بتواند به پشتوانه روحانی این کار را انجام دهد. مانند همان نقشی که اساتید اخلاق در پرورش شاگردان خود دارند و آنان را در سیر و سلوک دستگیری می‌نمایند.

فهرست منابع

1.بهاءالدین محمد، عاملی(بهایی)، الکشکول‏، ششم، بیروت، اعلمى‏، 1403 ق‏، ج1، ص.110.

2.بهاءالدین محمد، عاملی(بهایی)، کلیات اشعار و آثار فارسى شیخ بهائى،‏ اول،  تهران، محمودى‏، 1352 ش‏، ص.82.

3.حافظ شیرازی، شمس الدین محمد، کلیات دیوان حافظ شیرازی، تهران،کتابفروشی اسلامیه، 1327، ص.136.

4.حوزه و روحانیت در نگاه رهبری، گردآوری و تدوین: حمید آقانوری، دوم، قم، اداره ارتباطات دبیرخانه شورای عالی حوزه‌های علمیه، 1390، ص.841..

5.محمد باقر، مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، دوم، تهران، اسلامیة، 1363، ج44، ص.329.