مسجد، سجده گاه و عبادتگاه مسلمانان و پایگاه معنویت و معرفت برای دوستداران هدایت و بصیرت، خاصه جوانان جویای کمال و آگاهی است.

این مکان مقدس که از دیدگاه اسلام بسیار مورد توجه و تأکید قرار گرفته و خاستگاه بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی و سازندگی‌های فرهنگی است، قابلیت آن را دارد تا نیازهای گوناگون انسان، به‌ویژه نیازهای معنوی و دینی او را به شکل مناسب و شایسته‌ای سامان بخشیده در مسیر صراط مستقیم رهنمون باشد.

مفهوم‌شناسی مسجد، معنویت و جوان

مسجد واژه "مَسجد" اسم مکان است که از "سَجَدَ" اشتقاق یافته، به معنای سجده گاه و محل عبادت بوده و با کلماتی چون "سَجده" و "سُجود" هم‌خانواده است.

سَجده و سُجود، اصلش به معنای آرامش و فروتنی و اطاعت است و واژه عام و فراگیری است که همه موجودات را شامل می‌شود و بر دو نوع است: اوّل، سجده اختیاری که مخصوص انسان است و به سبب این طاعت، مستوجب پاداش می‌ شود و نوع دوم، قهری و طبیعی است که شامل همه موجودات از جمله انسان نیز هست : "وَلِلَّهِ یسْجُدُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَالْأَرْضِ طَوْعاً وَکَرْهاً وَظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَالْآصالِ‏؛ و هر که در آسمان‌ها و زمین است، خواه و ناخواه، با سایه‏هایشان، بامدادان و شامگاهان، براى خدا سجده مى‏کنند."

به طور خاص و در اصطلاح، مسجد به مکانی گفته می‌شود که مسلمانان در آن جمع آمده و در آن به اقامه نماز و اجرای فرامین دینی قیام می‌کنند و از آن‌جا که سجده در میان سایر اعمال عبادی، نزدیک‌ترین حالت بنده به پروردگار خویش است، این مکان، به نام "مسجد" نامگذاری شده است.

معنویت هم از ریشه "عَنَی" گرفته شده به مفهوم منسوب به معنا و خلاف مادی است. معنوی، یعنی حقیقی، باطنی، حالت نفس و باطن، غیر مادی و خلاف مادیات. پس مراد از معنویت، هر امر غیر مادی را گویند که انسان را به باطن و حقیقت وجود می‌رساند و به طور خاص.

آموزه‌ها و دستورالعمل‌های دین برای وصول به فلسفه خلقت و رسالت. در خصوص بحث حاضر نیز مسجد نردبانی بلند برای دستیابی به معنویت دینی و برآوردن نیازهای روحانی انسان است.

مسجد به سبب ویژگی‌هایی که دارد در واقع، تجلیگاه حق و اسما و صفات الهی و جایگاه تربیت معنوی و الهی آدمی به شمار می‌رود. بنابراین دین، مجموعه‌ای کامل از مناسک و عقاید است که هدف اصلی آن رسانیدن انسان به معنویت، تخلق به اخلاق الله و ارتباط و نزدیکی عمیق با پروردگار است: "دین انجام مناسک، هواداری از عقاید، و آمادگی برای خدمتگزاری است، امّا معنویت بیشتر، انجام اعمالی با انگیزه‌های عمیق‌ترِ زندگی، و ارتباط عاطفی با خدا است."

جوان هم در فرهنگ فارسی به معنای برنا، ضد پیر و نیز به مفهوم انسان، حیوان یا درختی که به میانه عمر خود رسیده باشد، آمده است. در عربی به جوان "فَتی" گفته می‌شود؛ چنانکه در خصوص حضرت ابراهیم(ع) این واژه به کار برده شده است: "قالُوا سَمِعْنا فَتًى یذْکُرُهُمْ یقالُ لَهُ إِبْراهیم‏؛ گفتند: شنیدیم جوانى، از آن‌ها (بت‌ها) [به بدى‏] یاد مى‏کرد که به او ابراهیم گفته مى‏شود." و یا قرآن کریم در مورد اصحاب کهف می‌فرماید: "نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیکَ نَبَأَهُمْ بِالْحَقِّ إِنَّهُمْ فِتْیةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْناهُمْ هُدًى‏؛

مسجد، پایگاه معنویت برای جوان

در جهان رو به رشد امروز، شاهد پیشرفت بشر در عرصه‌های مختلف علمی و مادی هستیم؛ تا آن‌جا که توسعه روزافزون فناوری و صنعت به شکل گیری جامعه اطلاعاتی و ارتباطاتی انجامیده و رفاه و مادیت، بر همه زوایای زندگی انسان سایه افکنده است.

با وجود این‌که انسان عصر حاضر از نظر مادی و اقتصادی و رفاه دنیوی در نقطه‌های اوج قرار گرفته، اما هنوز به آرامش روحی و غنای روانی دست نیافته و خویشتن را نیازمند چیزی می‌داند که باطن او را سلامت و کمال بخشد و به امنیت درونی و آرامش قلبی برساند.

همین نیاز معنوی است که باعث شکل‌گیری ادیان جدید و جنبش‌های متکثر نو پدید دینی شده و هر گروهی به شکلی در صدد پاسخگویی به این خواسته روحی برآمده است.

در این میان، دین اسلام که به زیور اکمال و اتمام آراسته شده، با توجه به ابعاد ظاهری و باطنی انسان می‌کوشد تا به نیازهای دنیوی و اخروی یا جسمی و روحی او پاسخ گوید؛ آیین اسلام نه محصور به مادیات است و نه محدود به معنویات؛ بلکه از افراط و تفریط مبرا است و به هر دو بُعد وجودی انسان توجه کرده، هر دو نیاز آدمی را به بهترین شکل ممکن برآورده می‌سازد.

مساجد همواره نقطه آغاز هر گونه حرکت و اصلاحی بوده اند؛ چنانکه یکی از مراکز و اماکنی که در شکل‌گیری و پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، بیشترین نقش‌ها را ایفا کرد، همین مساجد بودند و در حال حاضر نیز کشور ما با داشتن حدود ۷۰ هزار مسجد، می‌تواند از این گسترده‌ترین شبکه اجتماعی و دینی بهترین استفاده‌ها را برده و به پیشبرد فرهنگ و معنویت در سطح جامعه توفیق یابد. حضرت امام خمینی(س) در این باره فرموده: "مسجد، وقتی نماز در آن برپا می‌شده است، تکلیف معین می‌کرده‌اند... تدبیر ممالک از آن‌جا، از مسجد، شالوده‌اش ریخته می‌شده است. 

جوان، پذیرای حقایق

فطرت پاک و سالم و قلب حقیقت‏طلب و کمال‏خواه جوانان، مصداقی روشن از فراز قرآنی "یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا" بوده، مهم‏ترین عامل توجه و تمایل آنان به مسجد است و باید از این نعمت خدادادی بهترین استفاده را در راستای شکوفایی معنوی و بروز استعدادهای جوانان بُرد.

از این رو، اگر مسجد با تمام روح زیبا و ظرفیت کاملش در معرض دید جوانان قرار گیرد، مطمئناً باعث استقبال و تمایل هر چه بیشتر آنان به این کانون نورانیت و معنویت است. قلب جوان، همچون زمین خالی یا لوح سفیدی است که به‏آسانی حقایق را می‏پذیرد و در آن نقش می‏بندد. به همین جهت، جوانان، بهترین مخاطبان دین و پذیرنده‏ترین کسانی‏اند که آموزه‏های معنوی اسلام را با جان و دل دریافت می‏کنند.

امام علی(ع) در معرفی شخصیت جوان می‏فرماید: "إِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ کَالْأَرْضِ الْخَالِیةِ مَا أُلْقِی فِیهَا مِنْ شَی‏ء قَبِلَتْه‏؛ همانا قلب جوان، مانند زمین خالی است که هر چه در آن افکنده شود، می‏پذیرد." اگر متولیان امر هدایت و تربیت جوانان نسبت به بذرافشانی سالم در این زمین مهیا و حاصل‏خیز غفلت بورزند، خس و خاشاک دنیاپرستان، قلوب مستعد جوانان را فرا می‏گیرد و آنان را از مسیر کمال و سلامت منحرف می‏سازد.

منابع: انگیزش و شخصیت، ابراهام مازلو، ترجمه احمد رضوانی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۶۵ش، أنوار النبی (ص) أسرارها و أنواعها، عبد الحق بن سبعین مرسى‏، قاهره، انتشارات دار الآفاق العربیة، چاپ اوّل، ۱۴۲۸ق، پاداش نیکى‏ها و کیفر گناهان، ترجمه ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، محمد علی مجاهدی و پایگاه اطلاع رسانی باشگاه اندیشه.