"بسم الله الرحمن الرحیم"

مسجد از آغاز تأسیس آن در صدر اسلام تا به امروز تحت تأثیر عوامل اطراف خود بوده است؛ گاهی به عنوان مرکزیت سیاسی اسلام شکل یافت، مانند مسجد النبی"صلی الله علیه وآله" وگاهی مرکز سیاسی ضد اسلام بوده است مانند مسجد ضرار! از منظر اجتماعی و اقتصادی نیز مسجد مکانی برای تبادل آراء و جمع آوری و تقسیم خمس و زکات و... با هدف اجرای اقتصاد اسلامی  بوده است. با این اوصاف، می توان گفت مسجد مانند نهادهای دیگر اجتماعی هم می­تواند تأثیرگذار باشد و هم تأثیرپذیر که در این نوشتار به بُعد تأثیرپذیری مسجد از جنبه سیاسی و اقتصادی و پیامدهای آن می پردازیم.

نقش عوامل سیاسی 

مواجهه مسجد با عوامل سیاسی از زوایای زیرقابل بررسی است:

1- یکی از آسیب های سیاسی شدن مسجد، ظهور افکار مختلف سیاسی است این امر، فی نفسه پیامد منفی ندارد اما اگر این امر موجب چند دستگی و کدورت بین مسلمین گردد بدون شک مشکل ساز خواهد بود. حال، جوانی که می بایست مسجد را کانون تفاهمات اجتماعی  بداند آیا چنین فضای نامطلوبی را تحمل خواهدکرد؟

در این میان، باید نقش روحانی مسجد به عنوان شخص اولِ مسجد بیشتر جلوه کند. وی می تواند با تشکیل جلساتی صمیمی با اهل مسجد به ویژه جوانان مسجد و اجازه اظهار نظر به آنان و احترام به سلایق مختلف سیاسیِ آنها مانع از ایجاد تفرقه گردد و این امر مستلزم آن است که شخص روحانی مسجد در رفتار و گفتار خود مراقبت نماید تا خود، عامل تفرقه نگردد!

2- مسجدی که درآن تنها به اقامه نماز و روضه بسنده شده است نه تنها مطلوب مسجد اسلامی نیست بلکه مطلوب جوان امروزی نیز نیست. لذا علاوه بر اینکه وجود کانون های فرهنگی و... در مسجد ضروریست، ایجاد تشکل های سالم سیاسی در مساجد هم جای بررسی دارد. البته ایجاد و استمرار چنین تشکیلاتی دقت و رعایت ویژه ای را می طلبد که نیازمند زکاوت و مدیریت روحانی مسجد می­ باشد. یکی از نیازهای طبیعی جوانان حضور در فعالیت های اجتماعی است روحانی مسجد نیز با درک این نیاز می تواند آنان را در فعالیت های سیاسی مسجد مشارکت دهد. فعالیت هایی چون مدیریت و برگزاری بحث­های آزاد سیاسی و اجتماعی و تشکیل اتاق مطبوعات در مسجد و... قابل اجرا هستند.

3- برخی از احزاب و افکار سیاسی که باورهای دینی را در پیشرفت جامعه معتبر نمی دانند موجب شده اند تا عده ای از جوانان  به حضور در مکان های دینی مانند مساجد، مشکوک و بی رغبت شده و در نتیجه مسجد را مکانی برای انسان­های عقب مانده از پیشرفت بدانند. در این گونه موارد روحانی مسجد می تواند برای آشنایی جوانان با اندیشه های مختلف سیاسی کلاس های جریان شناسی سیاسی  را در مسجد تشکیل دهد تا تشخیص حقیقت به انتخاب خودِجوان باشد. البته برپایی این جلسات نیازمند دعوت از صاحب نظران سیاسی ِمنصف است که اگر روحانی مسجد اهل مطالعه و نقد منصفانه باشد و خود، برگزارکننده این جلسات باشد کارکرد بهتری خواهد داشت.

4- تبلیغات رسانه ای دشمنان اسلام  برای مسموم کردن فکرپاک جوانان امری است ثابت شده و دورکردن جوانان از نمادهای دینی مانند مسجد یکی ازبرنامه های رسانه ای آنان است. هوشیاری روحانیون مساجد در این زمینه نیازمند ارتباطی قوی، صمیمی و پایدار با جوانان و روشنگری های سیاسی است.

نقش عوامل اجتماعی

1- مشکلات مالی

یکی ازمهمترین ریشه های ناهنجاری های دینی و اجتماعی را می توان درفقر و بیکاری جست؛ جوانی که به دلیل فقر و بیکاری قادر به اجرای خواسته های خود مانند ازدواج و... نیست دین و وجود مسجد را برای رسیدن به خواسته هایش امری ناکارآمد می داندکه یکی از نتایج چنین برداشتی از دین، عدم حضور در مساجد است این در حالی است که یکی از معیارهای مسجد نمونه، رسیدگی به اوضاع معیشتی مسلمین است. در این میان روحانی مسجد باید فضای مسجد را به سویی هدایت نمایدکه مردم و جوانان، مسجد را پشتیبان خود بدانند نه مکانی بی فایده! دراین راستا به چند طرح تجربه شده اشاره می شود:

الف) جذب مشارکت های مردمی

روحانی مسجد می تواند مشکلات جوانان را با متمولین مسجدی و معتمدین شهر و محل در میان گذاشته و با معرفی جوانان لایق  به آنان زمینه اعتماد جوانان به مسجد را فراهم آورد.

ب) برانگیختن حس مسئولیت های اجتماعیِ اهل مسجد

روحانی مسجد از باب امر به معروف و نهی ازمنکر، می تواند با یادآوری حقوق مسلمین به یکدیگر، اهل مسجد را به کمک جوانان مستعد و نیازمند تحریک نماید.

ج) تشکیل صندوق های قرض الحسنه و خیریه

د) آموزش حرفه های مختلف درمسجد باهدف کسب مهارت های شغلی

مساجدی که مکان های اضافی دارند برای این مورد مناسب تر هستند البته روحانی مسجد می تواند به واسطه جذب همکاری های مردمی مانند در اختیار قراردادن مکان هایی در خارج از مسجد به این امر یاری رساند.

2- رسانه های اجتماعی

گویا رسانه های پیشرفته ارتباطی یکی از اعضای خانواده جوانِ امروز شده و افکار و رفتارهای او را به کنترل خود درآورده اند. نتیجه چنین فضایی، خلأ معنویت است. جوانی که ارتباط مداوم با شبکه های مجازی و رسانه های مکتوب مانند کتاب ها و نشریات بی محتوا دارد فرصتی برای تفکر در معنای زندگی پیدا نخواهد کرد. از سوی دیگر فقدان برنامه های کاربردی از جانب نهادهای فرهنگی، مسئله را پیچیده ترمی کند. با این حال یکی از نهادهای مردمی که می تواند در این زمینه تأثیرگذار باشد «مسجد» است.

روحانی مسجد برای مقابله با اثرات منفی رسانه های جمعی می تواند از روش های ذیل و روش های ابداعی خود بهره گیرد:

الف) افزایش ارتباط با جوانان

ب) تشکیل کلاس های نویسندگی در مسجد با هدف آشنایی جوانان با کتاب های سالم و پرمحتوا و نیز تربیت نویسندگان دین محور

بدیهی است که تشکیل چنین کلاس هایی باید توسط نویسندگان و اهل قلمی صورت گیرد که متعهد به فرهنگ اسلام باشند.

ج) تشکیل جلسات مهارت های زندگی با هدف آموزش جوانان به هنگام مقابله با مشکلات زندگی

د) تشکیل کلاس های آموزش نرم افزاری و سخت افزاری رایانه  در مسجد با هدف استفاده هدفمند از آنها توسط جوانان

هـ) آشنا نمودن جوانان با جریانات مختلف رسانه ای و اجتماعی با هدف تشخیص جریانات دینی و غیر دینی

3- تحقیر اهل مسجد توسط برخی افراد جامعه

کسانی که منزلت اجتماعی خود را برتر از شأن مسجد می دانند حضور دیگران در مسجد را مورد تحقیر و تمسخر قرار می دهند و جوانی که همواره از تحقیرشدن بیزار است برای فرار از تحقیر آنان از حضور در مسجد دوری می کند. در این مورد نیز اولین تلاش روحانی مسجد ابتدا بر جذب  و ارتباط گیری استوار است و سپس سعی در تغییر نگرش جوان نسبت به کارکردهای مسجد در عرصه های سیاسی اقتصادی و اجتماعی و... نیز می تواند راه گشا باشد.

سرانجام این نوشتار

راهکارهای مختصری که به آنها اشاره شد تنها درمسجدی محقق می گردندکه اولاً: آن مسجد معیارهای یک مسجد پویا مانند هماهنگی امام جماعت و هیأت امناء و درک صحیح آنها ازخواسته های جوان امروز را داشته باشد و ثانیاً: به نتیجه رسیدن این راهکارهای پیشنهادی و هر راهکار دیگری نیازمند آن است تا روحانی مسجد، شاخصه هایی چون روابط عمومی بالا، مطالعه زیاد، تسلط نسبی به امور سیاسی اقتصادی اجتماعی و...، بهره گیری ازاهل نظر، میانه روی در فعالیت های مذکور، افزایش اطلاعات به روز و قدرت هماهنگی و تأثیرگذاری بر اهل مسجد و... را دارا باشد.