بسم الله الرحمن الرحیم

انگیزه سازی

روزی امام علی(علیه السلام) رو به سوی مردم کرده و فرمود:

«به نظر شما امیدبخش‌ترین آیه قرآن کدام آیه است؟».

بعضی گفتند: این آیه از سوره مبارکه «نساء» که می‌فرماید: «إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاء»[1] «همانا خدا این [گناه] را که به او شرک ورزیده شود نمی‌آمرزد و غیر از آن را برای هر که بخواهد می‌آمرزد». امام علی (علیه السلام) فرمودند: «خوب است، ولی آنچه من می‌خواهم نیست».

بعضی به آیه ۱۱۰ سوره مبارکه «نساء» اشاره کردند و گفتند: امیدبخش‌ترین آیه قرآن این آیه است «وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحیماً» «و هر که کار بدی کند یا به خود ستم کند، سپس از خدا آمرزش طلبد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت»؛ امام علی (علیه السلام) فرمود: «خوب است، ولی آنچه را می‌خواهم نیست».

بعضی دیگر گفتند: آیه ۵۳ سوره مبارکه «زمر» که می‌فرماید: «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» «بگو ای بندگان من که در اثر گناه، بر خویشتن زیاده‌روی کرده‌اید، از رحمت خدا مأیوس نشوید، در حقیقت خدا همه گناهان را می‌آمرزد که او خود آمرزنده مهربان است». حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) فرمود: «خوب است، اما آنچه می‌خواهم نیست!»

بعضی دیگر گفتند که آیه «و الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ»[2] «پرهیزکاران کسانی هستند که هنگامی که کار زشتی انجام می‌دهند یا به خود ستم می‌کنند به یاد خدا می‌افتند، از گناهان خویش آمرزش می‌طلبند و چه کسی است جز خدا که گناهان را بیامرزد.» امیدبخش‌ترین آیه قرآن است، اما امام علی (علیه السلام) فرمودند: «خوب است، ولی آنچه می‌خواهم نیست.»

در این هنگام مردم از هر طرف به سوی امام متوجه شدند و همهمه کردند که ایشان فرمودند: «چه خبر است ای مسلمانان؟»، آن‌ها گفتند: «به خدا سوگند ما آیه دیگری در این زمینه سراغ نداریم».

در این هنگام امام علی (علیه السلام) فرمودند: «از حبیب خودم رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمود: امیدبخش‌ترین آیه قرآن این آیه است: «و أقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْری لِلذَّاکِرِینَ»[3] «در دو طرف روز و اوایل شب، نماز را برپا دار؛ چرا که حسنات، سیئات و آثار آن‌ها را از بین می‌برند؛ این تذکری است برای کسانی که اهل تذکرند.» و فرمود: ای علی! آن خدایی که مرا به حق مبعوث کرده و بشیر و نذیرم قرار داده، زمانی که یکی از شما برمی‌خیزد برای وضو گرفتن، گناهانش از جوارحش می‌ریزد، و وقتی با روی خود و با قلب خود متوجه خدا می‌شود، از نمازش کنار نمی‌رود مگر آنکه از گناهانش چیزی نمی‌ماند و مانند روزی که متولد شده پاک می‌شود و اگر بین هر دو نماز گناهی بکند، نماز بعدی پاکش می‌کند.

آن‌گاه نمازهای پنج‌گانه را شمرد و بعد فرمود: یا علی! جز این نیست که نمازهای پنج‌گانه برای امت من، حکم نهر جاری را دارد که در خانه آن‌ها واقع باشد. حال چگونه است وضع کسی که بدنش آلودگی داشته باشد و خود را روزی پنج نوبت در آن آب بشوید؟ نمازهای پنج‌گانه هم به خدا سوگند برای امت من همین حکم را دارد.»[4]

البته در حدیث دیگری امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) محبوب‌ترین آیه قرآن در نزدشان را آیه ۴۸ سوره مبارکه «نساء» اعلام می‌کنند، آن‌جا که خداوند متعال فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ» «همانا خداوند هرگز شرک را نمی‌بخشد و پایین‌تر از آن را برای هر کس که بخواهد می‌بخشد».

اقناع اندیشه

خداوند متعال در قرآن کریم بارها به رحمت و غفران خویش اذعان می‌کند و بندگانش را به سوی مسیر رحمت خود می‌خواند. در آیات متعددی خداوند به انسان امیدواری می‌بخشد تا انسانِ خطاکار از رحمت بی‌پایان خداوند ناامید نشود و با وسوسه‌های شیاطین مسیر خویش را از صراط مستقیم تغییر ندهد چه اینکه شیطان سعی در ناامید نمودن انسان خطاکار دارد تا او را از درگاه خداوند دور کند و با ناامید کردن انسان قَسَم خود را عملی سازد که گفت:

قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنىِ لَأَقْعُدَنَّ لهَُمْ صرَِاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ * ثُمَّ لاََتِیَنَّهُم مِّن بَینْ‏ِ أَیْدِیهِمْ وَ مِنْ خَلْفِهِمْ وَ عَنْ أَیْمَانهِِمْ وَ عَن شَمَائلِهِمْ وَ لَا تجَِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ.[5]

گفت: به سبب اینکه مرا به بیراهه و گمراهى انداختى، یقیناً بر سر راه راستِ تو [که رهروانش را به سعادت ابدى مى‏رساند] در کمین آنان خواهم نشست * سپس از پیش رو و پشت سر و از طرف راست و از جانب چپشان بر آنان مى‏تازم و [تا جایى آنان را دچار وسوسه و اغواگرى مى‏کنم که‏] بیشترشان را سپاس‏گزار نخواهى یافت.

از امام باقر (علیه السلام) روایت شده که شیطان گفت: منظور از حمله پیش رو این است که آخرت را در نظرشان بى‌ارزش مى‏کنم و منظور از حمله پشت‌سر این است که آن‌ها را به جمع مال و بخل از اداى حقوق واجب تشویق مى‏کنم تا مال براى ورثه باقى بماند و مقصود از حمله سمت راست این است که دین آن‌ها را فاسد مى‏کنم و گمراهى را در نظرشان نیکو جلوه مى‏دهم و منظور از حمله سمت چپ این است که لذت‌ها و شهوات را بر دل‌هاى ایشان غالب مى‏کنم.

در حالی که خداوند متعال با صدای رسا می‌فرماید:

نَبِّئْ عِبادی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحیم.[6]

به بندگان من خبر ده که منم آمرزنده مهربان.

آری! رحمت الهی شامل همه موجودات است مگر کسی که خودش را از رحمت خداوند محروم ‌کند و رحمت الهی را پس بزند. این‌گونه افراد همان افرادی هستند که ولایت خداوند و اولیاء او را نپذیرفته‌اند و در نتیجه تحت ولایت شیطان قرار گرفته‌اند، چنانچه خداوند این مطلب را در سوره مبارکه بقره می‌فرماید:

اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُون.[7]

خداوند ولیّ و سرپرست کسانى است که ایمان آورده‏اند. آنان را از تاریکی‌ها به سوى روشنایى به در مى‏برد. ولی کسانى که کفر ورزیده‏اند، سرورانشان [همان عصیانگران‏] طاغوتند، که آنان را از روشنایى به سوى تاریکی‌ها به در مى‏برند. آنان اهل آتشند که خود، در آن جاودانند.

آری! کسی که اهل تقوا باشد و ولایت خداوند و انبیاء و اوصیاء (علیهم السلام) را پذیرفته باشد، حتماً رحمت خداوند را جلب می‌نمایند، همان‌طور که خداوند در پاسخ حضرت موسی (علیه السلام) می‌فرماید:

قالَ عَذابی‏ أُصیبُ بِهِ مَنْ أَشاءُ وَ رَحْمَتی‏ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْ‏ءٍ فَسَأَکْتُبُها لِلَّذینَ یَتَّقُونَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ الَّذینَ هُمْ بِآیاتِنا یُؤْمِنُونَ.[8]

«عذاب خود را به هر کس بخواهم مى‏رسانم، و رحمتم همه چیز را فرا گرفته است و به زودى آن را براى کسانى که پرهیزگارى مى‏کنند و زکات مى‏دهند و آنان که به آیات ما ایمان مى‏آورند، مقرر مى‏دارم.»

همچنین خداوند کسانی را که در زیر سایه رحمت الهی هستند و خود را از محدوده رحمت خداوند خارج ننموده‌اند، معرفی می‌نماید و می‌فرماید:

فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیُدْخِلُهُمْ رَبُّهُمْ فی‏ رَحْمَتِهِ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْمُبینُ.[9]

«و امّا کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏اند، پس پروردگارشان آنان را در جوار رحمت خویش داخل مى‏گرداند. این همان کامیابى آشکار است.»

آری! شرط خارج نشدن از رحمت الهی، پذیرش ولایت خداوند و پیامبران و اهل‌بیت عصمت (علیهم السلام) است و بدون پذیرش ولایت، فرد خود را از دایره رحمت خداوند خارج می‌نماید؛ چنانچه در روایات وارد شده است:

ابن ابى یعفور گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: من با مردم رفت و آمد می‌کنم و بسیار شگفتم از مردمانى که پیرو و دوست شما نباشند و به دنبال فلان و فلان افتند، با این که خود امانت‌دار و راستگو و باوفا هستند و در شگفتم از مردمى که پیرو و دوست شمایند و آن درجه از امانت و راستى و وفادارى را ندارند، گوید: امام آماده نشست و به من رو کرد، مانند مردی خشم آلود و سپس فرمود: کسى که به وسیله پیروىِ امام جائر که از طرف خدا نیست، براى خدا دین‌دارى کند، اصلًا دین ندارد و کسى که پیرو و دوست امام عادل از طرف خدا باشد بر او ملامتی نیست.

من گفتم: نه آنان دین دارند و نه اینان سرزنش شوند؟ امام (علیه السلام) فرمود: آرى نه آنان دین دارند و نه اینان سرزنش شوند. سپس فرمود: مگر نشنیده‌ای قول خدای عز و جل را: «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّور[10]؛ خدا ولیّ آن کسانى است که ایمان آورده و گرویدند؛ از تیرگی‌ها آن‌ها را برآورد و در روشنى وارد کند.» یعنى از تیرگى گناهان به روشنى توبه و بازگشت و آمرزش براى پیرویشان از هر امام عادل منصوب از طرف خدا.

و فرمود: «وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ[11]؛ و آن کسانى که کافرند، دوستانشان شیاطین سرکش هستند و از روشنى برآرندشان و در تیرگی‌ها واردشان کنند.» همانا مقصود این است که در پرتو نور اسلام بودند و چون به امامان جائر و ستمکار گرائیدند که از طرف خدای (عز و جل) نبودند، لذا به وسیله پیروى آنان از نور مسلمانى بیرون شدند و به درون تیرگی‌هاىِ کفر افتادند و خدا آن‌ها را مستحق دوزخ ساخت به همراه کفّار و «آنان یارانِ دوزخند و هم در آن جاوید بمانند.»[12]

لذا کسی که ولایت امامان معصوم (علیهم السلام) را نپذیرد، خود را از دایره رحمت خداوند خارج نموده است. البته این نکته بسیار مهم است که انسان، تشیّع را با اعمال و رفتارش بپذیرد و روز به روز سعی در نزدیک‌تر شدن به اولیاء خداوند و قرب الهی داشته باشد و اعتقادات و اعمالش را بر همین اساس تنظیم نماید.

رفتارسازی

ابوالیسر عمرو بن غزیة الانصارى مردى بود خرما فروش. روزى زنى نزد وى آمد که از او خرما بخرد. ابوالیسر به آن زن گفت: خرماى بهتر از این در خانه خود دارم، اگر می‌خواهى بیا و ببین سپس اگر خواستى خریدارى کن. زن قبول کرد و به خانه ابوالیسر درآمد. پس از داخل شدنِ زن در خانه، ابوالیسر او را بغل کرد و بوسید. زن گفت: اى ابوالیسر، از خدا بترس و از من دور شو. ابوالیسر از تذکّر آن زن به خود آمد و به کنار رفت، در حالى که از فعل بد خود سخت نادم و پشیمان بود. نزد رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلم) آمد و گفت: یا رسول اللّه! اگر مردى با زنى مراوده و معاشرتى پیدا کند و او را بغل بنماید و خود را به او بچسباند ولى با وى نزدیکى و جماع نکند، درباره چنین مردى چه قضاوت خواهى نمود؟ یکی از اصحاب که در آن میان حضور داشت، به ابوالیسر گفت: اگر این رفتار را مستور و پوشیده می‌داشتى و به رسول خدا نمى‏گفتى بهتر بود، زیرا خداوند این عیوب را مى‏پوشاند. پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم) به ابوالیسر فرمود: منتظر دستور خداوند باش. سپس پیامبر براى اداى نماز عصر به مسجد رفت. پس از فراغ از نماز، جبرئیل آمد و این آیه را[13] نازل نمود. پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم) فرمود: ابوالیسر کجاست؟ ابوالیسر که در نماز جماعت حاضر بود نزدیک رسول خدا آمد. پیامبر به او فرمود: آیا نماز عصر را با ما به جاى آورده‏اى یا نه؟ گفت: بلى یا رسول اللّه. پیامبر به او فرمود: برو، همین نماز کفّاره‌ی رفتار بدى بود که انجام داده‏اى. آن صحابی گفت: یا رسول‌اللّه! این کفّاره مخصوص ابوالیسر است یا از براى همه ما به طور عموم است؟ پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم) فرمود: براى همه به طور عموم است.[14]

پرورش احساس

سعید بن مسیب نقل می‌کند که ابن عباس و عبدالله بن عمر با هم قرار گذاشته بودند که در مکانی همدیگر را ملاقات کنند و ما در آن زمان جوان بودیم. پس یکی از آن دو به دیگری گفت: کدام آیه در کتاب خدا برای این امت امیدبخش‌تر است؟ پس عبدالله بن عمر گفت: آیه «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ».[15] «بگو: اى بندگان من که بر خویشتن زیاده‏روى روا داشته‏اید، از رحمت خدا نومید مشوید. در حقیقت، خدا همه گناهان را مى‏آمرزد، که او خود آمرزنده مهربان است.»

پس ابن عباس گفت: تو این آیه را می‌گویی در حالی که امیدبخش‌تر از این آیه برای این امت، گفتار ابراهیم (علیه السلام) است که گفت: «رَبِّ أَرِنی‏ کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتى‏ قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى‏ وَ لکِنْ لِیَطْمَئِنَّ قَلْبی.»[16] ابن عباس ادامه داد: در قلب ابراهیم آنچه که در قلب مردم می‌آید آمده است. پس گفت: «رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتى‏ قالَ أَ وَ لَمْ تُؤْمِنْ قالَ بَلى‏ ... قالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَیْکَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلى‏ کُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءاً ثُمَّ ادْعُهُنَّ یَأْتینَکَ سَعْیاً وَ اعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیم.»[17]

این گفتار کسانی است که تبعیت از ولایت ننمودند و امامان خویش را تنها گذاشتند، در حالی که نظر امامان بزرگوار ما غیر از این است. همان‌گونه که در روایت دیگری می‌بینیم:

در تفسیر «فرات کوفی» از «حرب بن شریح بصری» نیز نقل شده که می‌گوید: «روزی از امام باقر (علیه السلام) پرسیدم که امیدبخش‌ترین آیه قرآن کدام آیه است؟ حضرت فرمودند: «اطرافیان شما در این باره چه نظری دارند؟» گفتم: آن‌ها معتقدند آیه ۵۳ سوره مبارکه «زمر» یعنی «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ» «بگو ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید، از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.» امیدوارکننده‌ترین آیه قرآن است.

حضرت فرمود: «اما ما اهل بیت چنین نظری نداریم». پرسیدم: پس نظر شما در این مورد چیست؟ فرمودند: آیه ۵ سوره مبارکه «ضحی» یعنی: «وَ لَسَوْفَ یُعْطِیکَ رَبُّکَ فَتَرْضَی» «و به زودی پروردگارت آن‌قدر به تو عطا خواهد کرد که خشنود شوی.» امیدبخش ترین آیه قرآن است و منظور از آن، شفاعت است. به خدا شفاعت است. به خدا شفاعت است.

مناجات

باید دری برای مناجات وا شود

تا درد بی دوای گناهم دوا شود

باید کسی که نزد خدا دارد آبرو

وقت سحر به یاد دلم در دعا شود

باید ز آبروی خودش خرجِ من کند

تا واسطه میان من و کبریا شود

بی‌واسطه خدا، به خدا رد کند مرا

بی‌واسطه، دعای سحر بی‌بها شود