امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوارش روایت مى­کند که موسى بن عمران علیه السّلام گفت: بار خدایا آنهائى که در روز قیامت، روزى که سایبانى جز سایبان تو نیست؛ در سایه عرش تو قرار مى‏گیرند،چه افرادى هستند؟ خداوند متعال فرمود: کسانى که دلشان پاک باشد، کسانى که به مسجدها مى‏روند و در آنجا مأوا ­گیرند، همان گونه که عقاب‏ها به آشیانه‏هاى خود پناه مى‏برند. (برقی، ١٣٧١ق، ج١، ص:١٦(

 دو رکنِ والدین و محیط در تربیت از اهمیت فراوانی برخورداراند. وقتی والدین به عنوان مربیان اصلی فرزند، دغدغه‏ی تربیت سالم و دینی او را داشته باشند، طبیعی است که به دنبال محیطی سالم و نورانی برای رشد و تعالی فرزند خود باشند و با تلاش­هایی که خود آنان در راستای تربیت فرزندان انجام می­دهند، مکمّل خوبی برای تغذیه‏ی تربیتی او خواهند شد. در این میان چه محیطی را بهتر و نورانی­تر از مسجد میتوان یافت؟

مسجد مکان مقدّسی است که در ابتدا تداعی‌کنندۀ نماز جماعت و مراسم‌های دینی و مذهبی در ذهن می‌باشد، امّا اسلام مسجد را پایه‌گذاری نمود تا افزون بر دعا و نیایش و عبادت، کانون تعلیم و تربیت و فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی نیز باشد. یکی از کارکردهای مهمّ این نهاد مقدّس، کاربری آن در خصوص امور تربیتی و آموزشی است. این مکان با کارکردهای بسیار زیادی که دارد، می‌تواند والدین و تمامی دست‌اندرکاران تربیت را کمک نموده و راه‌گشای بسیاری از مشکلات تربیتی آنان به شمار رود و از این طریق می‌توانند استعدادهای فطری خداجویانه کودکان و نوجوانان خود را بیدار نگه‌داشته و باعث تقویت باورهای مذهبی و اعتقادی آنان شوند.

یکی از دست اندرکاران مهم در تربیت و شکوفا کردن استعدادهای فطری خداجویانه‏ی کودکان و نوجوانان در مسجد ، "بسیج" می باشد که طبق فرمایش مقام معظم رهبری، بسیج یعنی حرکت منطقی و عمیق .

بسیج یک حرکت بی­ریشه و سطحی و صرفاً از روی احساسات نیست، بسیج یک حرکت منطقی و عمیق و اسلامی و منطبق بر نیازهای دنیای اسلام – و به طریق اولی – جامعه اسلامی است. قرآن کریم می­فرماید: "هو الذی ایدک بنصره و بالمؤمنین" ای پیامبر، خدای متعال تو را، هم به وسیله نصرت خودش و هم از طریق مؤمنین مؤید قرار داد و کمک کرد. این خیل عظیم مؤمنینی که در اینجا مورد اشاره آیه قرآن قرار گرفته­اند، عبارت دیگری است از آنچه که امروز به نام بسیج در جامعه ما قرار دارد. (مقام معظم رهبری 08/09/74)

یکی از روش های مهم تربیتی، نیکی در رفتار بدون گفتار مکرّر است؛ هنگامیکه کودک انجام اعمال نیک را از بزرگتر ها می­بیند؛ ناخودآگاه در وجودش زیبایی آن عمل شکل گرفته و او هم قصد انجام آن کار را خواهد کرد. چرا که تأثیر عمل بیش از گفتار و موعظه است. امام صادق علیه­السلام فرمودند: «کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ‏ بِأَعْمَالِکُمْ‏ وَ لَا تَکُونُوا دُعَاةً بِأَلْسِنَتِکُم‏(حمیری، ١٤١٣ق، ص:٧٧) مردم را با اعمال و رفتارتان به خوبی­ها دعوت کنید، نه با زبانها ».

با توجه به اینکه بسیج و افراد بسیجی، نوک پیکان الگوبرداری کودکان و نوجوانان در مسجد می­باشند ، نسبت به این روش تربیتی، یعنی نیک رفتار کردن بدون گفتار، اهتمام بیشتری باید بورزند . در ادامه چند نمونه از رفتارهای بدون گفتار را متذکّر میشوم:

1.     انفاق :

وقتی کودک انفاق به فقرا و سخاوتمندی یک بسیجی را در مسجد برای یاری رساندن به دیگران و خدمات مسجد می­بیند، به قطع این رفتار در ذهن او به عنوان عملی نیک نقش می­بندد. او این روش را خواهد آموخت و خود از انفاق­کنندگان در راه خدا خواهد شد. در ماجرای نزول سوره انسان، پس از اینکه امیرمومنان و حضرت فاطمه سلام الله علیهما غذای خود را به مسکین، یتیم و اسیر دادند، کودکان خانه نیز به تبعیت از پدر و مادر این کار را آموختند و انجام دادند(کوفی، ١٤١٠ق، ص:٥١٩). همچنین انفاقِ در مسجد حین رکوعِ نمازِ امیرمومنان، که منجر به نزول آیه ولایت شد: "إِنَّما وَلِیُّکُمُ‏ اللَّهُ‏ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُون‏ " (مائده/٥٥)(قمی، ١٤٠٤ق، ج١،ص:١٧٠) خود نمونه­های بارزی  از  رفتارهای نیک در مسجد؛ برای کودکان است.

مشاهده این نوع اعمال توسط کودک، سبب می­شود تا این روش و فضایل در شاکله کودک تأثیرگذارده و شخصیت او با این نوع اخلاقیات شکل بگیرد.

2.    بخشش :

طبق فرمایش قرآن کریم، یکی از علامات مؤمن، بخشندگی در هنگام عصبانیت است. " وَ إِذا ما غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ " (شورى/ ٣٧) مؤمنین کسانی­اندکه چون خشم و غضب کنند، مى‏بخشند. طبق روایت شریف امام باقر علیه السلام به نقل از رسول اکرم صلی الله علیه و آله بهترین بندگان خدا کسانی­اند که هنگامیکه خشمگین می­شوند، ببخشند(کلینی، ١٤٢٩ق، ج٣، ص:٦٠٩). الگوی ما حضرت یوسف علیه السلام است؛ که پس از سال­ها سختی، نشان داد مؤمن وقتی عصبانی می­شود، گذشت می­کند و می­بخشد. " قالَ لا تَثْرِیبَ‏ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ یَغْفِرُ اللَّهُ لَکُمْ وَ هُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ " (یوسف/٩٢) (یوسف) به برادرانش گفت: امروز بر شما توبیخ و ملامتى نیست، خداوند شما را مى‏بخشد و او مهربان‏ترین مهربانان است. اقتضای سنّ کودک بازی و تحرّک است، شاید با حضور کودک در مسجد از او حرکاتی سربزند که تنها با گذشت و بخشش می­توان به راحتی از کنار آن عبور کرد. پس باید به جای توبیخ، لبخند و موعظه شیرین را جایگزین ساخت.

روزی کنیزی روی دستان امام سجاد که قصد وضو داشتند، آب می­ریخت. ناگهان ظرف آب از دست کنیزک رها شد و روی امام زین العابدین افتاد و آن حضرت مجروح شد. امام به جانب او سر بلند کرد ، در همان حال کنیز گفت: خدا می­فرماید: " وَ الْکاظِمینَ الْغَیْظَ " حضرت فرمود: خشم خود را فرو خوردم. باز کنیزک گفت: " وَ الْعافینَ عَنِ النَّاسِ " حضرت فرمود: خدا از تو بگذرد. عرض کرد: " وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ "  (آل‏عمران/ ١٣٤). سید الساجدین فرمود: برو که تو از این پس آزادى‏(صدوق، ١٣٧٦ش، ص:٢٠١)

3.   احترام کودک :

هر انسانی نیاز به احترام و تکریم دارد و کودک نیز ارزشمند واقع شدن را دوست می­دارد. این احساس ارزشمندی سبب رضایت و خشنودی او از طرف مقابل خواهد شد. فرد بسیجی­ای که به کودکان در مسجد احترام می­گذارد و وجودشان را در مسجد گرامی می­دارد، هم به حفظ شخصیت کودک کمک می­کند و او را بزرگوار و باشخصیت بار می آورد و هم علاقه او را به مسجد و مسجدی دوچندان خواهند کرد. همچنین با این احترام، کودک تا میزانی خودنگهدار می­شود و از او کمتر حرکات بچّه­گانه در مسجد سر خواهد زد. حضرت علی علیه السلام درباره کودکی خود که در دامان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رشد یافته بودند، اینگونه فرمود:

"وَ قَدْ عَلِمْتُمْ مَوْضِعِی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) بِالْقَرَابَةِ الْقَرِیبَةِ وَ الْمَنْزِلَةِ الْخَصِیصَةِ وَضَعَنِی فِی حِجْرِهِ وَ أَنَا وَلَدٌ یَضُمُّنِی إِلَی صَدْرِهِ وَ یَکْنُفُنِی فِی فِرَاشِهِ وَ یُمِسُّنِی جَسَدَهُ وَ یُشِمُّنِی عَرْفَه " (رضی، ١٤١٤ق، ص:٣٠٠، خطبه:١٩٢)، آن گاه که من کودک بودم؛ مرا در کنار خود نهاد و بر سینه خویشم جا داد و مرا در بستر خود مى‏خوابانید، چنانکه تنم را به تن خویش مى‏سود و بوى خوش خود را به من مى‏بویانید.

همچنین رسول مهربانی­ها فرمود: من پنج چیز را تا مرگ رها نمی­کنم که یکی از آنها سلام کردن بر کودکان است و دوست دارم این کار به عنوان سنّت میان مسلمانان، باقی بماند(صدوق، ١٣٦٢ش، ج١، ص:٢٧٢). احترام به کودک در مقابل دیگران سبب ارتقای اعتماد به نفس او خواهد شد و در شکل گیری شخصیت اجتماعی او نقش بسزایی خواهد داشت. روزی برای پیامبراکرم صلی الله علیه وآله شربتی آوردند، پیامبر از آن نوشید. در سمت راستش کودکی بود و در سمت چپش اصحاب. پیامبر از کودک پرسید آیا اجازه می­دهی شربت را به اصحاب بدهم؟ و چون کودک موافقت نکرد، آن را به او داد (مالک بن انس، ١٤٠٦ق، ج٢، ص٩٢٦(

یکی از عوامل ماندگاری کودکان ونوجوانان در محیط مسجد، میدان دادن به کودکان و تعیین نقش برای کودکان در مسجد است، این امر سبب می­شود تا با این فضای معنوی آشنایی بیشتری پیدا کنند. بر این اساس اهل مسجد بویژه بسیجیان می­توانند برای سرگرم کردن کودکان؛ با اعطاء نمودن نقش­هایی چون مکبّری، پهن کردن سجاده نماز، پخش مهر و تسبیح، توزیع مصحف­های شریف بین نمازگزاران، چکاندن گلاب بر دستان نمازگزاران، و...آنان را به مسجد دلبسته کنند و در ضمن این وابستگی، به آنان آموزه های دینی را آموزش داده تا آنان نیز یکی از اهل مسجد شوند.