مسجد، پایگاه مهّم عبادى و اجتماعى مسلمانان است. بنابراین، هم متولّیان آن باید صالح و پاک باشند و هم برنامه‏هایش سازنده و تربیت کننده، هم بودجه‏اش مشروع و حلال باشد و هم مسجدیان اهل تقوا و خداشناس و مورد تکریم. در غیر این صورت اگر سازندگان مساجد، جبّاران و سلاطین باشند و پیش­نمازان، افراد بى‏سواد و ترسو و خادمان نیز افرادی بی­انگیزه، طبعاً مساجد از هدف اصلى خود که آبادى معنوى است، دور خواهند ماند. (قرائتی، 1389ش، ج3، ص 392)

مسجد به عنوان خانه خدا و محفل ارتباط اهل زمین با آسمان، نیاز به اداره­کنندگانی دارد؛ تا مسائل مربوط به مسجد را رتق و فتق نموده و مؤمنین نیز به خوبی بتوانند از فضای معنوی مسجد استفاده کنند.

در قرآن کریم متولّیان مساجد، بهترین بندگان خدا هستند، کسانی چون حضرت ابراهیم، حضرت اسماعیل و حضرت زکریا علیهم السلام. با وجود این، متولّیان مسجد خود باید از کسانی باشند که همواره دغدغه­های فرهنگی داشته باشند. یکی از این دغدغه­ها به طور قطع چگونگی جذب و تداوم حضور کودکان و نونهالان به مسجد است.

ویژگی های متولّیان مسجد در قرآن

   خداوند متعال در آیه هجدهم سوره مبارکه توبه «إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسى‏ أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِین‏»(توبه/18)؛ ویژگی­های متولّیان مساجد را اینگونه بیان می­فرماید:

الف: از جهت اعتقادى، ایمان به مبدأ و معاد. «آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ»

ب: از نظر عملى، برپا داشتن نماز و پرداخت زکات. «أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّکاةَ»

ج: از جهت روحى، شجاعت و نفوذناپذیرى. «لَمْ یَخْشَ إِلَّا اللَّهَ» (اگر متولّى مسجد، شجاع باشد، مسجد نیز کانون حرکت‏هاى ضدّ ظلم خواهد بود)

2- وظیفه‏ى متولّیان مساجد و تعمیرکنندگان آنها، رسیدگى به محرومان است. «إِنَّما یَعْمُرُ ... آتَى الزَّکاةَ»

3- با وجود ایمان، عمل صالح، نماز، زکات و شجاعت، باز هم مغرور نشویم، هنوز خطر انحراف وجود دارد. «فَعَسى‏ أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ»

وظایف متولّیان مسجد برای حضور کودکان در مسجد

   از بدو تأسیس، مسجد همواره جایگاهی برای انجام امور عبادی و پیشبرد اهداف دین و محفلی برای اجتماع مؤمنین در کنار هم و رسیدگی به امور اسلام و مسلمانان بوده است. پس لازمه موفقیت مسلمانان، انسجام است و لازمه انسجام، داشتن اردوگاهی منظم و منسجم برای دور هم جمع شدن و تبادل نظر در امور اسلام و مسلمین است، بنابراین باید مسجد محیطی امن و آرام به همراه مدیریتی مدبّرانه باشد، تا در سایه این مدیریت، همه کارها در مسجد به خوبی پیش رود، تا اینکه هم به لحاظ عبادی مسلمانان بتوانند با خضوع و خشوع و فارغ از هر جنجالی به عبادت بپردازند و هم امور مسلمین به بهترین نحو در مسجد اداره شود.

   بنابراین همانطور که از بدو تأسیس مسجد، این عبادتگاه متولّی داشته، باید همواره مساجد متولّی یا متولّیانی داشته باشد، تا دغدغه پیشبرد اهداف اسلام، به شایسته­ترین شکل صورت پذیرد.

   از آنجا که دین اسلام، تأکید فراوانی به تربیت دینی کودکان دارد، در راستای تربیت و هدایت دینی نسل نو جامعه اسلامی، وظایفی را به عهده والدین و تک تک افراد جامعه گذارده است. همچنین راه روشنی را ترسیم کرده است تا کودک از طفولیت با مبانی دینی و محیط­های معنوی آشنا شود، تا به تدریج این محیط­ها در شکل­گیری شخصیت آنان ایفای نقش داشته باشد. از سوی دیگر، انس و الفتی خاص در این سن، که برهه­ای حسّاس از جهت شکل­گیری شخصیت کودکان است، با این اماکن و نیز اعمال عبادی برقرار گردد.

   بنابراین اینجاست که یکی از وظایف مهم متولّیان مسجد، مشخص می­شود. متولّیان مسجد موظّف­اند تا برای حضور کودکان در مسجد، تسهیلاتی را فراهم سازند؛ چرا که اگر متولّیان مساجد با تدبیر و برنامه­ریزی، بتوانند حضور کودکان و نوجوانان را در مسجد تسهیل کنند، به قطع در سال­های بعد شاهد حضور نسلی مؤمن در مسجد خواهیم بود.

شاید بتوان گفت که سرمایه گذاری در جذب و حضور مستمر کودکان و نوجوانان در مسجد، پراهمیت­ترین وظیفه متولّیان مسجد است. ایشان برای حضور کودکان در مسجد، وظایفی بر عهده دارند که به گوشه­ای از آن اشاره می­کنیم:

1.      در ساخت مسجد و معماری آن، لازم است که متولّیان مسجد دقّت لازم را به عمل آورند و از آن هنگام، به فکر حضور کودکان در مسجد باشند.

2.      طراحی و ساخت حیاتی زیبا و سرسبز برای مسجد و لوازم بازی محدود برای کودکان حاضر در مسجد اهمیت بسزایی در اجرای این سیاست دارد.

3.      ساخت کانون فرهنگی در کنار مسجد نیز درخور اهمیت است.

4.      اسلام دین نظافت است، بنابراین باید مسجد همواره نظیف­ترین مکان باشد. لذا متولّیان مسجد، باید تدابیری بیاندیشند که همیشه مسجد تمیز و پاکیزه باشد و سرویس­های بهداشتی که محلّ اجتماع انواع آلودگی­هاست، به نحو خاصی و به بهترین وجه تمیز گردد. همچنین محیطی را برای وضوی کودکان و نوجوانان فراهم سازند.

5.      تدارک جامهری­های کوتاه­تر و مهرهای تمیز و سنگی برای کودکان، یکی دیگر از وظایف متولّیان مسجد است.

6.       محوّل کردن برخی از کارهای آسان در مسجد به کودکان؛ همانند تکبیر گفتن، پخش مهر و تسبیح، توزیع قرآن و مفاتیح، پهن کردن سجّاده امام جماعت و .... . این مسئولیت­دهی هم سبب حضور مداوم کودکان در مسجد خواهد شد و هم حسّ مسئولیت­پذیری کودکان را تقویت می­کند.

7.      تدارک برنامه­های تفریحی و اردویی برای کودکان و نوجوانان مسجد، با حضور متولّیان و امام جماعت مسجد.

8.      آماده سازی اتاقی برای بازی کودکان زیر 5 سال که همراه والدین به مسجد آورده می­شوند و نیز استخدام مربّی دینی مهربانی برای نگهداری آنان.

9.      برگزاری جشن­ها و اعیاد دینی به طور جذّاب و مفصّل و برگزاری مسابقات، به همراه جوایز برای کودکان و نوجوانان؛ تا به این سبب ایشان با مسجد انس و الفت بیشتری برقرار سازند.

10.  دعوت از مربیان قرآن و احکام به مسجد مذکور، تا اینکه ایشان با جذّابیت­های خاص بتوانند کلاس­های مفید و بانشاطی را برای این قشر تدارک ببینند.

11.  برنامه­ریزی برای شناسایی و جذب کودکان محل و ساکن در اطراف مسجد و دعوت به شیوه­های مختلف از آنان.

12.  برقراری ارتباط مناسب با مدارس محل و دعوت از آنان برای حضور هفتگی یا روزانه در مسجد.

13.  پشتیبانی مالی و فرهنگی از کانون فرهنگی مسجد و بسیج، برای جذب و سازماندهی نونهالان مسجدی و برگزاری برنامه­های متنوّع برای آنان.

14.  ایجاد کتابخانه و سالن مطالعه برای نونهالان مسجد.

15.  اهداء هدایایی به کودکانی که برای اولین بار حضور در مسجد را تجربه می­کنند.

16.  تأمین جوایزی برای امام جماعت، تا در اوقات مختلف به کودکان تقدیم شود.

17.  مهربانی کردن و احترام گذاشتن به کودکان در مسجد و توصیه و توجیه اهل مسجد بر این امر.

18.  استفاده از کودکان و نوجوانان در تزئینات مسجد و چراغانی برای مراسم­های مختلف و سیاهپوش کردن مسجد در ایام عزاداری.

19.  تعبیه تابلوهای اعلانات، ویژه کوچک­ترهای مسجد؛ تا به سلیقه خود در آن مطالب و یا روزنامه دیواری­هایی را الصاق کنند.

کتابنامه:

1.      قرائتی، محسن، تفسیر نور( 10 جلدى)، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن،تهران، 1389ش، چاپ:چهارم.