همه­ی ما می­دانیم که حضور در محیطی همچون مسجد، یکی از عوامل تربیت اسلامی و باعث رشد و تعالی عقیدتی، فکری و اجتماعی کودکان است، رشدی که در شکل­گیری شخصیت او در آینده تأثیر بسزایی دارد. با وجود اینکه مسجد، ظرفیت عظیمی برای جذب کودکان داراست و این مکان مقدس، می­تواند نقش محوری در فعالیت‏های فرهنگی ایفا کند، امّا عواملی وجود دارد که مانع از حضور مستمر کودکان در مسجد بوده و موجبات طرد و دوری آنها از مسجد می­گردد؛ موانعی که با کمی همّت و تلاش و دقّت نظر والدین و مسئولان قابل برطرف شدن است. در زیل به آسیب­شناسی این موانع و راهکارهایی برای حلّ این مشکلات خواهیم پرداخت.

والدین کودکان

   اولین عاملی که موجب عدم رغبت کودکان به حضور در مسجد خواهد شد، خود والدین می­باشند . چه والدین متدّین و مذهبی و چه والدینی غیر مذهبی؛ هر دو گروه به نوعی تأثیرگذار خواهند بود. منظور از والدین تمام کسانی هستند که کودک اغلب با آنها زندگی کرده و یا بیشتر اوقات خود را با آنها می­گذراند. والدین نقش محوری در تشکیل شخصیت کودکان ایفا می­کنند. به اذعان بسیاری از کارشناسان مسائل تربیتی کودکان، اولین قهرمان زندگی کودک و برجسته­ترین الگوی زندگی آنها، پدر، مادر و برادر و خواهرهای بزرگ­تر او هستند. واضح است که عدم رغبت والدین به حضور در مسجد، طبیعتاً موجب عدم تمایل کودک به حضور در مسجد می­شود.

 اما والدین متدّین چگونه فرزندان خود را از مسجد فراری می­دهند ؟

   عدم شناخت و توجّه به روحیات یک کودک و تفاوت­های میان خواسته­ها و مطالبات و روحیات کودکان با افرد بالغ، از مهمترین عوامل عدم تمایل یک کودک به حضور در مسجد می­باشد. چه بسا والدینی که می خواهند ساعت­ها وقت خود را در مسجد به عبادت  بگذرانند، در حالی که این برای فرزند خردسال ایشان، بسیار ملال آور است. حال اگر اظهار خستگی از طرف کودک، با عکس العمل تندی روبرو شود، خاطره بسیار بدی را تا مدّت­ها در ذهن کودکان ثبت خواهد کرد.

   از دیگر رفتارهای والدین مذهبی که باعث دوری کودک از مسجد می­شود، عدم تناسب آموزه­های مسجد با رفتار و گفتار پدر و مادر است. همانگونه که اشاره شد، پدر و مادر الگوی فرزندان خود هستند. وقتی کودکی مشاهده می­کند که عملکرد والدین او مغایر با تعالیم اسلامی است، بنابراین دیگر رغبتی برای رفتن به مسجد نخواهد داشت.

مسئولین مسجد

   از دیگر موانع حضور کودکان در مسجد، برخی رفتارهای افراد مرتبط با مسجد است. منظور از مرتبطین با مسجد، تمامی افرادی هستند که در برنامه­های مسجد، به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم نقش ایفا می­کنند. امام جماعت، هیئت امنا و خادمین مسجد تا نمازگزاران، همگی از این جمله­اند. کودکان به جهت عدم درک صحیحی از موقعیت چنین افرادی، هر رفتار نادرست و ناهنجاری را که از این افراد مشاهده کنند، به حساب مسجد و دین خواهند گذاشت.

   در این میان امام جماعت، هیئت امنا و خادمین مسجد نقش مهم­تری دارند. برخورد ناشایست این گروه، بیشتر از افراد دیگر موجب دوری کودکان از مسجد می­شود. طولانی بودن مراسم مذهبی و نماز جماعت، جلوگیری از مشارکت کودکان در برنامه­های مسجد از قبیل اذان و اقامه، به صورتی که کودکان احساس کنند از این مکان طرد شده­اند، عدم برگزاری برنامه­هایی ویژه کودکان و برخورد نامناسب و تبعیض­آمیز با آنها و همچنین تحکّم و امر و نهی­های بی­مورد، از جمله عواملی است که کودکان را نسبت به حضور در   مسجد بی­رغبت خواهد کرد.  

   البته افرادی که به مسجد رفت و آمد می­کنند، به ویژه نمازگزاران نیز، در این بین بی­تأثیر نیستند. بسیاری از نمازگزاران به خصوص افراد کهنسال با برخوردهای ناشایستی که با کودکان دارند، موجب دوری آنها از مسجد می­شوند. برخی از آنها در توجیه رفتارهای خود به روایاتی تمسّک می­کنند که کودکان و دیوانگان را باید از رفتن به مسجد نهی کرد!! با وجود این، روایات متعدّدی موجود است که پیامبر اکرم (ص) در بسیاری از موارد به خاطر گریه حسنین، نماز خود را کوتاه کرده و یا به خاطر آسایش این کودکان، منبر خود را قطع می­نمود.

عوامل محیطی

   سومین عاملی که می­توان از آن یاد کرد، عوامل محیطی است. اعم از افرادی که با کودک برخورد دارند، مانند اقوام و آشنایان و یا عوامل پیرامونی کودک از قبیل رسانه­ها و مواردی از این دست، انتقال مفاهیم و افکار نامطلوب نسبت به مسجد و تمسخر اهل مسجد، نقش بسزایی در نگرش منفی کودکان نسبت به مسجد دارد. چه بسا، که یکی از دلایل تأکید دین مبین اسلام به رفت و آمد با مؤمنین همین مسئله باشد. این نگرش اشتباه آنگاه دامن زده شده و موجب خطرات بیشتری خواهد شد، که این افراد مورد تأیید والدین خود قرار بگیرند و کودک نیز، آنها را بهترین الگو و افرادی مقبول بدانند.

   گاهی خود محیط مسجد می­تواند یکی از عوامل دوری کودکان از مسجد ­باشد. محیط کثیف و نامطلوب،  با روحیات شاد و لطیف یک کودک همخوانی ندارد. از سوی دیگر، عدم  اجرای برنامه­های ویژه کودکان و نبود مکان­هایی برای سرگرمی آنها، موجب بی­تفاوتی و عدم توجّه آنها به مسجد می­شود.

   در کنار موارد فوق، بی تردید در عصر حاضر، رسانه­های جمعی نقش بسیار تعیین­کننده­ای در شکل­گیری شخصیت کودکان دارند، آنچنانکه این ابزارها همچون یکی از اعضا خانواده و شاید به یکی از تأثیرگذارترین عوامل در نزد آنها تبدیل شده است. چه بسیارند کودکانی که بیشتر از دیدار خانواده خود، به تماشای برنامه­های تلویزیون می­پردازند. بسیاری از کودکان و نوجوانان سرگرم بودن به بازی­های رایانه­ای را به حضور در جمع خانواده، ترجیح می­دهند.

   در چنین شرایطی غفلت است اگر تأثیر این مسائل و ابزارها را در روحیه یک کودک ناچیز بشماریم. برکسی پوشیده نیست که بسیاری از این شبکه­های ماهواره­ای، نه تنها با فرهنگ و سنّت­های دینی ما سازگاری ندارند، بلکه در جهت تخریب و از بین بردن آنها از هیچ امری دریغ نمی­کنند. براین اساس، برنامه های کانال­های ماهواره­ای و همچنین  مفاهیم انتقالی بازی­های رایانه­ای، بیشترین تأثیر را در تخریب جایگاه مسجد و نقش دین در ذهن یک کودک ایفا می­کند .