در مقاله قبلی به جایگاه مسجد در الگوگیری کودک اشاره شد. در ادامه مباحث قبلی اشاره به این مباحث نیز لازم به نظر می آید:

1.      اخلاق

مطمئناً یکی از آثار مسجد، به عنوان مکانی مقدس، اخلاق حاکم بر کودکان است؛ این که کودکان در چه شرایط و محیطی، بزرگ شده و چه اموری را مشاهده می­کنند؛ این امر خود یکی از مهمترین آثار اخلاق است. فضایل اخلاقی از جمله ارزش­های مستولی بر مسجد است.

حفظ حرمت و احترام، سرلوحة افراد مسجدی است و همیشه، بزرگان و ریش سفیدان را بر خود مقدم می­دارند. در خوشی­ها و ناخوشی­های هم شریکند. در انجام نیکی­ها همدیگر را تشویق و در انجام بدی­ها، همدیگر را ممانعت می­کنند. از غفلت­ها و لغزش­های دیگران در حق خودشان چشم پوشی می­کنند. در خیلی از فعالیت­های لازم برای مسجد، خود شرکت کرده و دیگران را در انجام آن کمک می­کنند. مثل نظافت، پذیرایی، آشپزی، تزئین و... .

کودکانی که در یک چنین شرایطی رشد می­کنند، در تقابل با سایرکودکان که چنین فضاهایی را تجربه نکرده­اند، با مفاهیم و مصادیق اخلاقی آشناتر هستند. این چنین کودکانی معمولاً یاد می­گیرند که نسبت به هم مهربان باشند، احترام همدیگر را حفظ کنند، در کارها به هم کمک کنند، در نیکی­ها همدیگر را تشویق و در بدی­ها همدیگر را ممانعت نمایند.

2.      اتّحاد و تعاون و همبستگی

   امیرمومنان علی(ع) می­فرماید: «یدالله مع الجماعه».(بحار الانوار، ج 33، چاپ بیروت، نهج البلاغه فیض، ص383، خطبه 127) دست خداوند همراه و پشتیبان جماعت است و به مدد خداوند، می­توانند امور را به خوبی انجام دهند.

   یکی از معیوبات کار ما ایرانی ها که حضرت آقا نیز در بیان سبک زندگی به آن اشاره کردند؛ عدم موفقیت در کارهای جمعی است.(در سخنرانی با جوانان خراسان شمالی) یکی از مکانهایی که می­تواند برای کارهای جمعی الگو قرار گیرد، مسجد است. اکثر کارهای مسجد بصورت دسته جمعی انجام می­گیرد. حتی نماز و دعا و قرآن و... .  

کودکان با حضور در چنین مکان­هایی، خود درخواهند یافت که کارها با چه سرعت و قدرت بیشتری انجام می­گیرد. می­بینند که در چنین کارهایی نشاط و همدلی وجود دارد و افراد به خاطر اهداف بزرگتر، اختلاف های کوچکتر را رها می­کنند. دوستان خوبی پیدا خواهند کرد و رابطه دوستی­شان تقویت خواهد شد. ایجاد خاطره­های خوب از حضور کودکان در کارهای دسته جمعی، روحیه جمع­گرایی و اجتماع­پذیری نیز در فرد تقویت خواهد یافت و این انگیزه را به او خواهد داد که کارهای گروهی، همواره مفیدتر از کارهای فردی خواهد بود.

3.      نظم و نظافت

یکی از کارهایی که در تربیت کودک نقش دارد، دیدن الگوهایی است که در پیرامون او وجود دارد. اگر این الگوها، منفی باشد، کودک مسیر منفی را طی خواهد کرد و اگر مثبت باشد، کودک را در رشد خود یاری خواهد داد. کودکی که در خانوادة بی­نظم و بی­سلیقه زندگی می­کند و در چنین مدرسه­ای درس می­خواند با کودکی که در شرایط مثبت­تری زندگی می­کند، تفاوت­های فراوانی دارد.

دین اسلام به این نیازها توجه داشته و از جمله توصیه­ها و تأکیدات دین اسلام، بر رعایت نظم و نظافت و پاکیزگی است. آنچنان که در تمامی ادیان و آیین­های مذهبی به آن سفارش شده است. یکی از مهم­ترین کارکردها و آثار و پیام­های مسجد برای مسلمانان، وقت شناسی و آموختن نظم و انضباط است.

نظم و انضباط از اصول مسجد است و نظافت از سرلوحه­های آن. کارهای مسجد، اعم از اقامه نماز و  دعا خوانی و... اوقات خاصی دارد. در مورد رعایت نظافت نیز تاکیدات فراوانی وارد شده حتی در مورد مسواک کردن و شانه زدن و ... .

   اگر پدر و مادر خود عامل به این اعمال باشند و کودک در مسجد نیز از نزدیک شاهد این موارد در عموم مردم باشد، او نیز نا خود آگاه با نظم و انضباط و پاکی و نظافت رابطه ی خوبی برقرار خواهد کرد. خیلی از مسائل را در مورد رعایت نظم و نظافت می­فهمد در حالی که دیگر کودکان از آن خبر ندارند.

4.      آرامش روحی و روانی

   شاید این گونه تصور کنیم  نیاز به مقوله­ دین­داری و معنویت، در دوران کودکی کمتر احساس می­شود، اما واقعیت این است که هر چقدر در این دوران، انس کودک با معنویت بیشتر باشد، در رشد و تکامل کودک نیز تأثیر بیشتری خواهد داشت.

مسجد از دو نظر می­تواند برای کودک آرامش بخش باشد. یکی از این لحاظ که در فضایی سرشار از نور و معنویت بزرگ می­شود. در فضایی مملو از آیات و روایات، در مکانی پر از عبادالله، با صحنه هایی مملو از یاد خداوند متعال، حتی معماریی که یاد خدا را در منظر انسان به یاد می آورد. وجود این نماد ها تأثیری خاص بر افکار و ذهنیات می­گذارد که طبیعتاً کودک نیز از این تأثیر جدا نیست.

اما مسئله دوم شرکت در همین برنامه­ها و دعاها و قرآن خوانی­هاست که به کودک محتوای ذهنی و قلبی می­دهد و او را در انتخاب درست­ها و حقیقت­ها یاری می­کند. نکتة دیگر نیز اینکه مشمول دعای خیلی از مؤمنین مسجد می شود که این در زندگی و سعادت او تأثیر خوبی دارد.

   عوامل نام­برده، از جمله اموری است که کودک را در رشد و تربیت و تعالی یاری خواهد کرد و اگر مساجد به عنوان یکی از مهم­ترین مراکز تعلیمی- تربیتی جامعه مسلمانان بتوانند این زمینه­ها را به بهترین نحو و شایسته­ترین صورت ممکن، فراهم کنند،‌ به بهترین الگوی رفتاری برای همة مردم  تبدیل خواهد شد.