پیامبراکرم(ص): بر شما
باد به جوانان که قلب آنان رقیق تر و آماده پذیرش خیرند
،وقتی خداوند مرا برای بشارت و انذار مردمان برانگیخت،
سالخوردگان با من مخالفت کردند، اما جوانان با من پیمان
بستند.علیکم بالشبّان خیراً فانّهم ارقّ افئدة انّ الله
بعثنى بشیراً و نذیراً فحالفنى الشبّان و خالفنى الشیوخ
فهرست عناوین
اصول نیاز های انسان
ویژگیهای جوان
محورهای تربیتی جوان در مسجد
امام جماعت و جوان
عوامل مسجد گریزی جوانان
آثار و برکات مسجد برای جوانان
مسجد و الگو پذیری جوان
راه کارهای پیشنهادی
معماری مسجد
مسجد نشانه زیبائی‌ها
امامت مسجد
نماز جماعت
مدیریت مسجد
کارکردهای فرهنگی مسجد
کارکردهای علمی و آموزشی مسجد
کارکردهای اجتماعی مسجد
کارکردهای سیاسی مسجد
کارکردهای نظامی مسجد
کارکردهای تاریخی مسجد
کارکردهای هنری مسجد
کارکردهای اقتصادی مسجد
منابع مالی مسجد
آداب مسجد
اولیای مسجد
مکان مسجد
وقف مسجد
مسجد و آیین شهرداری
مقدمه
جوان با انرژی فراوانی که خداوند در او به ودیعه گذاشته، می تواند استعدادهای خویش را به فعلیت رسانده و ارزشهای انسانی را در خود شکوفا نماید.
لازمه ی این مهم آشنایی و ارتباط هر چه بیشتر جوان با دین و معارف الهی است.
بهترین پایگاه برای رسیدن به این هدف مسجد است.
مکانی که هیچگونه انحصار منطقی و غیر منطقی نداشته و تمامی اقشار از هر رنگ و نژاد و سلیقه ای که باشند می توانند آزادانه با این مکان مقدس ارتباط برقرار کنند.
جوان در این مکان می تواند نیازهای فطری و ذاتی خود را تأمین کند.
اصول نیازهای انسان (که در جوان، شدیدتر و بالنده تر است) عبارتند از: کتاب شناسی
۱. نیازهای روانی و عاطفی مانند: محبت،صمیمیت، احترام، آرامش و امنیت.
۲. نیازهای معنوی مانند: عشق ورزیدن به معشوق کامل و پرستش و تعلق به او.
۳. نیازهای جسمی مانند: تغذیه، بهداشت و ورزش.
۴. نیازهای علمی و شناختی و کشف مجهولات.
۵. نیازهای اجتماعی مانند: حضور فعال در گروه و ایفای مسئولیت و نقش.
آفریدگار انسان که آگاهی کامل به نیازهای او و راه های تأمین آنها دارد اولین مؤسس و بانی مسجد است و اولین خانه را برای توده ی مردم بنا نهاده است (اول بیت وضع للناس).
اولین انسان ها (آدم و حوا (ص)) در خانه خدا به آرامش و امنیت(نیاز روانی و عاطفی)و سایر نیازها رسیدند.
حکمت خداوند اقتضا کرده که انسان ها در خانه خودشان به کمال و سعادت و آرامش برسند نه جاهای دیگر، لذا باید نقطه عطف سایر اماکن و برنامه های دیگر، خانه خدا (و مساجد) باشد. همانطور که مناسک حج از خانه خدا و طواف در آن شروع و به آنجا نیز ختم می شود، فرهنگسراها و مراکز و برنامه های فرهنگی دیگر نیز باید هماهنگ با برنامه های مساجد و در شعاع مرکزیت مسجد باشد.
اما متأسفانه در زمان ما چنین نیست و مساجد در مهجوریت و غربت بوده و یا لا اقل از استقبال شایسته ای برخوردار نبوده و جایگاه واقعی خود را در جامعه ما ندارند. جوانان درصد کمی از اهل مسجد را تشکیل می دهند و بسیاری از آنان هیچ ارتباطی با مسجد ندارند. دوری از مسجد، جوانان را در معرض انواع آسیب ها قرار داده است.
طرح پژوهشی کانون قبل از هر چیز پژوهشی در پیشینه ی موضوع مورد بحث خواهد داشت و در مجموع به آسیب شناسی دیدگاه ها و برخورد های متفاوت (بلکه متناقض) با نسل جوان و راه های جذب جوانان به مسجد خواهد پرداخت و در پایان راه کارهای مناسب و پیشنهادهای کارآمد را به برنامه ریزان فرهنگی ارایه خواهد داد.
اینک دورنما و شمایی فهرست گونه از مباحث پیشنهادی در طرح(۱):
ویژگی های جوان: کتاب شناسی
شناخت ویژگی های دوران جوانی قبل از هر اقدامی برای همه مسئولان و مدیران مراکز فرهنگی ضروری است. شناخت این ویژگی ها می تواند تهدیدهای این دوران را به فرصت های مناسبی برای رشد و تعالی این گروه سنی تبدیل کند.
برخی از این ویژگی ها عبارتند از:
۱. تفکر و تأمل درباره شخصیت «خود». و پرس و جوی مداوم از زندگی آینده خود.
۲. تمایل به حماسه و ماجراجویی.
۳. دوست داشتن تربیت، بیش از علم و مربی را بیش از معلم.
۴. اهل تذکر، توجه، هوشیاری و موشکافی است نه فراموشی، غفلت و تسامح.
۵. اهل تقیه و مصلحت اندیشی نیست.
۶. فکرش سریع و جسمش چابک است، لذا صبر و تحمل و تأمل کمتری دارد.
۷. آموزش ها و مطالب را خلاصه و مختصر می خواهد.
۸. عاشق است و به دنبال عشق و معشوق پایدار و با کمال می باشد.
۹. اهل عاطفه و اظهار مهربانی و جانفشانی است و از بی تفاوتی و خنثی بودن متنفر است.
۱۰. ازدحام و حضور در جمع را بر خلوت و انزوا ترجیح می دهد.
۱۱. اهل شوخی و مزاح است.
۱۲. گاهی آنچنان انزوا طلب می شود که از همه چیز و همه کس فرار می کند.
۱۳. جستجو گر است و از مواجه شدن با موانع هراسی ندارد.
۱۴. اهل ابتکار و خلاقیت و شکوفایی است.
۱۵. از خلوص و صداقت استقبال می کند.
۱۶. از اجرای عدالت لذت می برد.
۱۷. از نفاق و ریا کاری متنفر است.
۱۸. اهل گزینش و انتخاب است ئ از تحکم و زور شنیدن بیزار است.
۱۹. جوان حساس،مغرور ،نکته بین و زود رنج است.
۲۰. دوست دارد به او توجه شود، سخنانش را دیگران بشنوند و او را درک کنند.
۲۱. دوست ندارد از او عیب جویی شود و عیبش را به رخش بکشند.
۲۲. استقلال طلب است و دوست ندارد همیشه نیروی شما باشد.
۲۳. اگر در انجام وظایف کاملا وابسته باشد، اعتماد به نفسش را از دست می دهد.
۲۴. جوان تنوع طلب است و زیبا گراست.
۲۵. جوان تناقض در گفتار و رفتار را نمی پسندد.
محورهای تربیتی جوان در مسجد - کتاب شناسی
۱. جوان را باید با سیره عملی انبیا و ائمه اطهار(ع) آشنا نمود. رفتار و عمل صحیح را باید در معرض جوان گذاشت. امام جماعت نقش انحصاری را در این رابطه ایفا می کند.
۲. جوان را باید از افراط و تفریط دور کرده و اعتدال را در او تقویت کرد و مسجد بهترین مکان برای رسیدن به این هدف است.
۳. ایجاد آرامش برای جوان، که مسجد بهترین مکان برای این مقصود است و سفارش شده به هنگام غم و اندوه به مسجد بروید.
۴. مسجد مناسب ترین مکان برای تقویت ایمان و اعتقادات جوان و دور داشتن او از موجبات نفاق و کفر و شرک و وسوسه است.
۵. پر کردن صحیح اوقات فراغت جوان (فإذا فرغت فانصب و إلى ربک فارغب) و خانه خدا محل توجه به خدا در اوقات فراغت است.
۶. در فضای روحانی و ملکوتی مسجد زمینه پذیرش ارزش های تربیتی وجود دارد.
۷. دور کردن جوان از خرافات و بدعت ها.
۸. ارایه معیار و ملاک به جوانان جهت مقابله با بحران های فکری، اخلاقی، اقتصادی و... و آموزش برخورد فعال و ترک برخوردهای انفعالی در برابر مشکلات.
۹. شناساندن دشمنان واقعی به جوانان: نفس، شیطان، جذابیت های دنیا، ظالمان و مستکبران.
۱۰. هدایت کردن جوانان به معشوق حقیقی و آزاد کردن آنان از معشوق های کاذب.
۱۱. برخوردی مرادی با جوانان نه مریدی، چرا که جوان می خواهد مرید باشد و عاشق نه مراد و معشوق.
۱۲. برخورد مرید داری با جوانان نه مرید پروری.
۱۳. دادن مسئولیت به جوانان.
۱۴. آموزش بهترین عبادت (تفکر) در مسجد (تفکر ساعه افضل من عبادة سبعین سنة).
۱۵. همزمانی و هم مکانی تزکیه و تعلیم جوانان در مسجد.
۱۶. روح جوان قشنگ و زیبا است و مسجد تجلی گاه زینت ها و زیبایی هاست (خذو زینتکم عند کل مسجد)
۱۷. تقویت روحیه انتخاب در جوانان، چرا که جوان ذاتاً انتخاب گر است.
۱۸. تقویت روحیه آزادی طلبی و حُریت در جوان، چرا که مسجد مکان سرسپردگی به خداوند و سرکشی در برابر غیر خدا است، جایی است که کسی حق وِتو و تسلط بر غیر ندارد.
۱۹. تقویت روحیه ظلم ستیزی و عدالت خواهی در جوان.
۲۰. و خلاصه تمام صفات حسنه و فضایل و کمالات را جوان می تواند در مسجد بیاموزد.
امام جماعت و جوان - کتاب شناسی
امام جماعت در ارتباط با جوانان باید از ویژگی های ذیل برخوردار باشد:
۱. جوان پسند باشد.
۲. نظافت و تمیزی را رعایت کرده و ظاهری آراسته داشته باشد.
۳. خوش اخلاق بوده و برخورد کریمانه داشته باشد.
۴. اهل مشورت و نظرخواهی باشد.
۵. جوانان را در کنار بزرگترها در مدیریت مسجد شرکت دهد.
۶. همه نمازگزاران از جمله جوانان را در حین سخن گفتن مورد خطاب توجه قرار دهد.
۷. نماز را طولانی و خسته کننده نکند.
۸. سخنرانی ها و مراسم را طولانی و ملال آور نکند. و سخنانش روان و شیوا باشد.
۹. با درخواست های منطقی جوانان مخالفت نکند.
۱۰. بین جوانان و والدین واسطه شود.
۱۱. سؤالات آنان را صمیمانه و صبورانه پاسخ دهد.
۱۲. در برخوردهای گفتاری و رفتاری عدالت را لحاظ کند.
۱۳. دارای نظم و انضباط باشد.
۱۴. با محبت و مهربانی با جوانان برخورد کند.
۱۵. با تساهل و تسامح و انعطاف با جوانان برخورد کند.
۱۶. با نماز گزاران (و جوانان) برخورد جناحی نکند.
۱۷. برخورد پدرانه و دلسوزانه با نماز گزاران داشته باشد.
۱۸. با عمل و رفتار پسندیده جوانان را تربیت کند.
۱۹. انتخاب موضوع سخنرانی ها متناسب با نیازهای جامعه (و جوانان) باشد.
۲۰. در انتقال آموزه های دینی اعتدال داشته باشد.
۲۱. امر به معروف و نهی از منکر را در جوانان رواج دهد، و از تعریف و شناساندن معروف و منکر شروع کند.
۲۲. از دانش گسترده ای برخوردار باشد.
۲۳. مطالعه مستمر و کافی داشته باشد.
۲۴. موقعیت و شرایط جوانان را درک کند.
۲۵. به جوانان مشاوره دهد.
۲۶. التزام عملی به باورهای دینی (احکام،اخلاق و...) داشته باشد.
۲۷. زیرک و باهوش و موقعیت شناس باشد.
۲۸. با جوانان ارتباط چهره به چهره داشته باشد.
۲۹. جلساتی مخصوص گفتمان و درد دل جوانان داشته باشد.
۳۰. توانایی جسمی داشته باشد و ترجیحأ جوان باشد.
عوامل مسجد گریزی جوانان - کتاب شناسی
۱. عدم ارتباط ارگان های مرتبط با جوانان با مسجد، مانند: سازمان ملی جوانان، مدارس و...
۲. هماهنگ نبودن ارگانهای مرتبط با مسجد، مانند: اداره ارشاد، سازمان تبلیغات، امور مساجد.
۳. بی اعتنایی مسئولین به دینداران و اهل مسجد.
۴. عدم تبیین جایگاه و کاربردهای مسجد در رسانه ها و کتابهای درسی.
۵. خنثی نکردن تبلیغات سوء دشمن علیه مسجد و امام جماعت.
۶. انتشار ضرب المثل ها و پیام های فاسد، مانند: چراغی که به خانه رواست به مسجد حرام است، می بخور منبر بسوزان مردم آزاری نکن، مدرسه سازی بهتر از مسجد سازی است.
۷. تغییر دادن جهت وقف و نام مسجد بدون مجوز شرعی، مثلاً از مسجد حاج حسن به مسجد شهید...
۸. تبلیغ و حمایت دولتمردان از فرهنگسراها و مراکز فرهنگی موازی با مسجد.
۹. توجیه ضعف های سیاسی و اقتصادی با اهرم دین در مسجد.
۱۰. استفاده های سیاسی کردن از دین مردم (فقط در انتخابات و بحران ها).
۱۱. ناهماهنگی سیستم اداری و آموزشی و تجاری با وقت نماز و آمدن به مسجد.
۱۲. مشکلات اقتصادی.
۱۳. مفاسد اخلاقی و سخت شدن ازدواج جوانان.
۱۴. سخت گیری های مسئولین و شهرداری ها و بی توجهی آنان در ساخت و تجهیز و تعمیر مساجد.
۱۵. عدم همکاری و بازرسی مراکز و نهادهای مربوطه از وضعیت بهداشت، امنیت و عمران مساجد.
۱۶. عدم تلاش در جهت ترمیم خرابی های مسجد توسط مردم.
۱۷. عدم حضور و مشارکت علما و مراجع و مسئولین شهری به عنوان یک شهروند در مسجد.
۱۸. عدم تبلیغ از مسجد و اهل مسجد به اندازه ی ورزش و ورزشکاران.
۱۹. معرفی نکردن الگوهای مسجدی در رسانه ها، و در مقابل ارضای حس الگو پذیری جوانان با الگوهای ورزشی، هنرپیشه ای و... .
۲۰. محزون بودن برنامه های مسجد و سخت نشان دادن احکام دین.
۲۱. عدم اطلاع جوانان از برکات و آثار مثبت مسجد.
۲۲. بی توجهی بزرگان مسجد به جوانان.
۲۳. عدم تربیت صحیح خانوادگی و برخوردهای منفی خانواده ها با مسجد و اهل مسجد.
۲۴. خاطرات بد در ذهن جوانان از برخوردهای تند با کودکی آنان در مسجد.
۲۵. نارضایتی جوانان از مدیریت مسجد و برخی از رفتارهای بسیج مستقر در مساجد.
۲۶. سرخوردگی جوانان در مسائل اقتصادی، فرهنگی و جنسی.
۲۷. رشد اعتیادهای گوناگون در جوانان.
۲۸. نشناختن شیوه های دشمن در جذب جوانان و مقابله با آنها.
۲۹. عدم صمیمیت و برخوردهای محبت آمیز شخصی با جوانان.
۳۰. نفاق و دورویی دینداران.
۳۱. برخوردهای جناحی امام جماعت و جناح بندی های سیاسی در مسجد.
۳۲. تحقیر مسجدی ها در جامعه.
آثار و برکات مسجد برای جوانان - کتاب شناسی
تبیین و ارائه ی آثار و برکات مسجد برای جوانان در جذب آنان به مسجد بسیار مؤثر است. این آثار عبارتند از:
آثار آموزشی و علمی
۱. بهترین روش آموزش با کمترین و ارزانترین وسایل کمک آموزشی.
۲. جهت دار بودن علم و آموزش در مسجد.
۳. تحصیل علم در مسجد ثمره علمی هم دارد.
۴. مسجد کلاسی است که کنکورش: خواستن (علاقه) طهارت و نجابت است.
۵. مسجد کلاسی است که حضور و غیاب نداشته و افراد با علاقه و اشتیاق در آن حاضر
می شوند.
۶. تحصیل در مسجد فارغ التحصیل ندارد (اطلبوا العلم من المهد إلى اللحد).
۷. تحصیل در مسجد تجدیدی و مردودی ندارد.
آثار تربیتی
۱. جوان در مسجد هویت می یابد.
۲. قداست مسجد، روح جوان را صفا می دهد.
۳. جوان مسجدی تحت تأثیر تهاجم فرهنگی قرار نمی گیرد.
۴. خود سازی و تقوا نتیجه حضور جوان در مسجد است.
۵. جوان در مسجد از افراط و تفریط دور می ماند.
۶. جوان مسجدی از شر شیاطین و وسوسه ها در امان است.
۷. حضور در مسجد ایمان را تقویت و نفاق را دور می کند (المنافق فی المسجد کالطیر فی القفس).
۸. تقویت روحیه و زدودن غم و اندوه در مسجد (تفرجوا فی المساجد)
آثار سیاسی
۱. دور نمودن جوان از افراط و تفریط های سیاسی و جناحی فکر کردن.
۲. تقویت نظام اسلامی و التزام عملی جوان به ولایت فقیه.
۳. دور شدن جوان در مسجد از مخالفان و بدخواهان سیاسی.
۴. ساماندهی و در اختیار داشتن جوانان متدین (بدون هزینه) برای مقابله با حوادث و بحران ها.
۵. تقویت و تکمیل آگاهی و تحلیل سیاسی جوانان.
مسجد و الگو پذیری جوان - کتاب شناسی
یکی از نیازهای طبیعی جوانان، الگوپذیری و همانند سازی است. جوان جویای الگوهای مطلوب و محبوب است. شخصیت هایی فعال، مهربان و دارای صفات برجسته و جذاب.
دشمن نیز از این ویژگی جوانان بهره برده و سعی دارد الگوهای کاذب را جایگزین الگوهای مفید کند.
مسجد و امام جماعت نقش تعیین کننده ای در ارایه ی الگوی سالم و مفید دارند.
راه کارهای پیشنهادی - کتاب شناس
پیامبر اکرم (ص) می فرماید: در سمت راست عرش الهی نوشته شده: إن الحسین مصباح الهدى و سفینة النجاة؛ همانا حسین (ع) چراغ هدایت است و کشتی نجات.
به اعتقاد ما اصلی ترین و کارآمدترین راه برای جذب تمامی اقشار جامعه بخصوص جوانان به فرهنگ مسجد و معارف اسلامی، بهره بردن از چراغ هدایت و کشتی نجات سرور جوانان بهشت امام حسین (ع) است. خیلی پیش از این می بایست در مضمون و پیام حدیث مذکور مداقه و تأمل صورت می گرفت و راه کارهای مناسب را با محوریت امام حسین (ع) به کار می بستیم تا در جبهه های مختلف پیروز شویم.
گزافه نیست اگر بگوییم: کامل ترین و کارآمدترین راه هدایت کردن همه انسان ها (از جمله جوانان) در تمامی مراحل هدایت، بهره گیری از برنامه های حسینی است، برنامه هایی که هم بُعد عقلانیت و هم بعد احساسات و عواطف انسان ها را تأمین می کند. تنها برنامه فرهنگی شناخته شده ای است که این دو بعد را همزمان با هم به صورت کامل پاسخ می دهد.
به ودیعه گذاشتن احساسات و عواطف در کنار تعقل و تفکر از جانب پروردگار این واقعیت است که باید از این دو نعمت الهی که دو بال پرواز انسان برای رسیدن به کمالات اخلاقیست بهره برد.
هیچ موضوع عقلی و منطقی وجود ندارد که بدون بهره بردن از احساسات مرتبط و مناسب به مقدار لازم محرک انسان در جهت انجام وظاایف و سعی و تلاش او برای رسیدن به هدف باشد.
حال با توجه به ناکافی بودن و ضعیف بودن عقول بشری و وجود ظواهر فریبنده ی شیطانی در جوامع،نباید شور و احساسات پاک و آسمانی را از برنامه های حسینی حذف و یا کمرنگ کرد . قویترین برهان ها و دلایل منطقی در برابر وسوسه های داخلی و خارجی متزلزل و بی اثر خواهند بود.
باید ابتدا نیازهای مخاطب را شناسایی کرد و سپس بر اساس آنها از جلوه های آموزنده کربلا بهره جست : مثلا برای ترویج حجاب ، نماز ، دعا ، قراءت قرآن ، غیرت ، جوانمردی ، وفاداری ، شجاعت و ... از صحنه های واقعه ی کربلا با استفاده از بستر و زمینه های معنوی و احساسی (روضه ، مداحی ، سینه زنی و مانند آن) پیام های مورد نظر را به صورت غیر مستقیم به مخاطب منتقل کنیم.
و یا مثلا در مجامع انقلابی و در جمع افراد مبارز ، از پیام های انقلابی و مبارزه با ظلم و استکبار عاشورا (مانند:هیهات منا الذله) استفاده کنیم.
و یا در میان گرایش های عرفانی و معنوی از عرفان و معرفت والای امام حسین (ع) و یارانش در عاشورا استفاده کنیم.
در میان کودکان از صحنه های زیبای کودکان عاشورایی بهره ببریم. و نیز سایر شاخصه های افراد و گروها را پس از شناسایی به صورتهایی زیبا و هنری با پیام های عاشورایی پیوند بدهیم.
میتوان شخص هدف را با مشارکت دادن در برنامه های اجرایی مراسم و سپردن مسئولیت به او ، به تدریج رهنمون به نتیجه کنیم.
البته نباید غفلت کرد که مهم ترین وظیفه ی مومنان و دلسوزان فرهنگ جوامع ، ترویج و تقویت عزاداری و مجالس حسینیست ، چرا که خود این مجالس و مراسم اگر باشکوه و شور لازم برگذار شود آثار مثبت و سازنده خود را خواهد داشت.
نمونه های فراوانی را دیده و شنیده ایم که چگونه غیر مسلمانی با حضور در مجالس سیدالشهدا (ع) مسلمان شده و یا جوان مسلمانی که با حضور در این مجالس اهل عبادت و تقوا و پرهیز از گناه شده است.
چگونه می توان از این راه، غیر مسلمانی را به اسلام و مسلمان پیرو دیگران را به پیروی از اهل بیت ' و مسلمان شیعی لاابالی را به اصول اخلاقی و رعایت ضوابط و احکام هدایت و رهنمون کرد؟ پرسشی است که به تفصیل در طرح پیشنهادی پاسخ آن داده خواهد شد إن شاءالله.
در شعاع و پرتو نور حسینی می توان به راه های دیگر نیز اشاره کرد:
۱. گزینش و انتخاب نیروی کار ادارات و نهادهای مختلف شهری (با مکانیزم تعریف شده) از اهل مسجد.
۲. دادن اعتبار مالی حساب شده و منضبط به امام جماعت و هیأت امنا از طرف نهادهای ذی ربط جهت پوشش دادن خانواده های نیازمند محل.
۳. حضور فعال مسئولین شهری و کشوری و شخصیتهای بزرگ علمی و فرهنگی در نمازهای جماعت مساجد.
۴. انتقال مراسم ملی و مذهبی سالم نهادها و ارگانها به مساجد با حفظ شئونات و قداست مسجد.
*****************
طرح در دست اجرا علاوه بر موضوع جوان و مسجد به سایر موضوعات مرتبط با مسجد از قبیل: آداب مسجد، اولیای مسجد، منابع مالی مسجد، امامت مسجد، معماری مسجد، کارکردهای هنری مسجد، کارکردهای اقتصادی مسجد، کارکردهای علمی و آموزشی مسجد، کارکردهای اجتماعی مسجد، کارکردهای فرهنگی مسجد، مباحث فقهی مسجد (در دو بخش احکام و مباحث اجتهادی) می‌پردازد که فهرست جامعی از موضوعات یاد شده را ملاحظه می‌نمایید.
۱) معماری مسجد - کتاب شناسی
الف) نمای کلی مسجد
مکان مسجد (جایگاه مسجد در شهر یا روستا)
نقشه مسجد
وسعت مسجد
مسجد چند منظوره
مسجد چند طبقه
ارتفاع مسجد
ب) نمای داخلی مسجد
دربهای ورودی و خروجی
کفشداری مسجد
جهت قبله و محراب مسجد
منبر و محل خطابه
تهویه مسجد
نور مسجد
جایگاه بانوان
تزیین و نقاشی مسجد
اتاق برق
اتاق کنترل
ج) نمای بیرون مسجد
سردر ورودی
گلدسته‌ها
وضوخانه و سرویس بهداشتی
پارکینگ
فضای سبز
خانه عالم - خانه خادم
آبدارخانه
آشپزخانه
کتابخانه و مراکز فرهنگی
سایر متعلقات مسجد (مغازه، اتاق بسیج، نگهبانی، انبار و ...)
۲) مسجد نشانه زیبائی‌ها - کتاب شناسی
الف) نشانه آبادانی
ب) نشانه خداپرستی
ج) نشانه مدنیت و تمدن
د) نشانه وحدت امت اسلامی
ه) نشانه عظمت و استواری
و) نشانه سربلندی
ز) نشانه تولّی و تبرّی
ح) نشانه ارادت مردم به خوبی‌ها
۳) امامت مسجد - کتاب شناسی
الف) امام جماعت و امام مسجد
ب) امامت روحانی
ج)امام راتب و موقت
د) امام مسجد و مدیریت فرهنگی
ه) شرایط امام جماعت (امام مسجد)
عدالت (درستکاری)
اعتدال (نه تندرو و نه کندرو)
سلامت (نداشتن برخی از بیماریها و نقص عضوها)
صحت و زیبائی قرائت
نظافت و آراستگی ظاهر
معلومات سیاسی، مذهبی، اجتماعی و....
قدرت و توانایی انجام این مسئولیت (نشسته نماز نخواند و....)
فصاحت و بلاغت
مدیریت
عزت نفس
مقبولیت مردمی
سیادت (از مرحجات است)
جمال (از مرحجات است)
و)وظایف امام جماعت (امام مسجد)
امامت نماز- وظایفی که در نماز باید رعایت کند
رعایت وقت و نظم در برگزاری نماز
مسجد داری
مردم داری
رعایت شئون روحانیت و امامت (زی طلبگی، ساده زیستی، پرهیز از مواضع تهمت و...)
ز) امام موفق (نمونه)
عوامل موفقیت امام مسجد
عوامل شکست یا عدم موفقیت امام مسجد
قدرشناسی از امام موفق
ح) جایگاه امام مسجد
جایگاه اجتماعی
جایگاه سیاسی
جایگاه عبادی (از نظر مکانی در نماز جلوتر ولی نه بالاتر)
ط) امام مسجد و رهبری منطقه (استاندار، فرماندار، شورای شهر و...)
ی) مدت امامت امام مسجد
ک) تغییر امام مسجد
ل) منابع تأمیین مالی امام جماعت مسجد
م)محل سکونت امام مسجد:فاصله تا مسجد زیاد نباشد،خیلی نزدیک هم نباشد و...
ن) بستگان امام مسجد (همسر، فرندان و ....)
۴) نماز جماعت - کتاب شناسی
الف) مسجد و جماعت
ب) فضیلت جماعت
ج) شرایط
اتصال صفوف (و صفوف بانوان)
هموار بودن مکان
هماهنگی در نماز
زمان شروع جماعت و تأخیر آن
د) آداب جماعت
فشردگی صفوف
صف اول
ه) بهترین جماعت
و) نماز جمعه
۵) مدیریت مسجد - کتاب شناسی
الف) مسجد و مدیریت اسلامی
ب) اصول مدیریت در مسجد
مدیریت امام مسجد
مدیریت هیئت امناء
برای خداست
ج)سازمان مدیریت مسجد
د) اوصاف و ویژگی های مدیر مسجد
ه) مدیریت عظمای مسجد (ولی فقیه)
و) نحوه انتخاب مدیر
ز) وظایف مدیر مسجد
ح) مشارکت زنان در مدیریت مسجد
ط) مشارکت جوانان در مدیریت مسجد
ی) شیوه های مدیریت صحیح
ک) مدیر موفق (نمونه)
ل) مدیریت بخش های مختلف مسجد
م) مدیریت اداره اوقاف
ن) مدیریت سازمان میراث فرهنگی
س)اختیارات واقف و بانی در مدیریت مسجد
کارکردهای مسجد
۶) کارکردهای فرهنگی مسجد - کتاب شناسی
الف) تأثیر مسجد در فرهنگ عمومی
مسجد پایگاه توحید و تقوی
مسجد نماد دینداری مردم
عامل نگهداری جو فرهنگی صحیح جامعه
مسجد گویای فرهنگ شهر و روستا
فریادگر توحید و نبوت (اذان)
دعوت کننده به نماز و عبادت (اذان)
مرکز تکامل و شادابی فرهنگ عمومی جامعه
مرکز اطلاع رسانی صحیح به افراد جامعه
مرکز مشاوره فردی و خانوادگی
سنگر جلوگیری از نفوذ فرهنگ بیگانه
سنگر مبارزه با فرهنگ ابتذال و بیگانه
مسجد و توسعه فرهنگی
مقاومت در مسجد در برابر تهاجم فرهنگی بیگانه
مسجد و بحران ها فرهنگی
جدایی از مسجد، سبب ضربه خوردن به فرهنگ اصیل و ارزشی جامعه
عامل وحدت فرهنگی جامعه
عامل بازدارنده از گناه
ب) تأثیر مسجد در فرهنگ نمازگزاران (مسجدی ها)
میعادگاه وحدت نمازگزاران
تجلیگاه معنویت و حماسه
مرکز اشتغال به معنویت و عبادت و دوری از بطالت
مرکز تکامل فکری و فرهنگی
مرکز رایزنی فرهنگی
مرکز دین آموزی (دین=فرهنگ برتر)
مرکز تعامل و تعاون فرهنگی
عامل ایجاد زبان مشترک
عامل دینداری مردم
حضور زنان در مسجد و نگهداری آنان از ضربه پذیری فرهنگی
آمد و شد جوانان در مسجد و بیمه شدن در مقابل فرهنگ فاسد
ج) مقایسه کارکردهای فرهنگی مسجد با سایر مراکز و مجتمع های فرهنگی
۷) کارکردهای علمی و آموزشی مسجد - کتاب شناسی
الف) کارکردهای مرکز آموزش (مسجد)
مسجد مرکز نماز آموزی
مرکز دین آموزی و معارف صحیح
بهترین مکان آموزش (تعلیم و تعلم) - نخستین مدرسه اسلامی مسجد بوده
بهترین مکان تفکر
آموزش آرامش (نماز سبب آرامش)
محل مذاکره علمی (حلقه های علمی)
ب) ویژگی های آموزشی مسجد
تقدس مکان
تقدس کتاب آموزشی (قرآن)
تقدس زمان آموزش (اوقات نماز، روز جمعه ، مناسبت های مذهبی)
تقدس ابزار آموزش (منبر ، محراب و...)
آموزش دهنده محترم است (عالم دینی)
مکان ، کتاب و ابزار ملک کسی نسیت ، از آن خداست
معلم، فارغ التحصیل همان کلاس است (عالم دینی)
اختیاری است و اجباری نیست
ج) ویژگی های علوم مسجدی
مبتنی بر ایمان
با انگیزه (قصد قربت) جهت دار است (برای خدا)
کاربردی است (همراه عمل است)
با اجر و ثواب است
مورد نیاز است
موجب نجات و سرافرازی
تنها برای دنیا نیست (برای دنیا و آخرت است)
۸) کارکردهای اجتماعی مسجد - کتاب شناسی
الف) کارکرد های واداری (ایجادی)
مرکز مراسم جمعی
مکان ارتباط اجتماعی
میعاد گاه وحدت مسلمین و ارائه قدرت و عظمت آنان
محل تساوی و ادالت بین اقشار مردم
ایجاد رقابت های صحیح اجتماعی
ایجاد اجتماع بی تفاوت و تبعیض
کانون مشاوره اجتماعی و تبادل افکار
احیاء مناسبت های اجتماعی
مسجد و نشاط اجتماعی
مسجد و نظم و انضباط اجتماعی
مسجد و احقاق حقوق اجتماعی - از طریق آگاهی های اجتماعی
مسجد و نظارت همگانی
مسجد و امر به معروف و نهی از منکر
برنامه ریزی به منظور ساماندهی اجتماعی
شناخت و معرفی مسئولین (رئیس جمهور، نمایندگان مجلس و...)
کاریابی و اشتقال
پایگاه کمک های مردمی و کمک به مستمندان
پایانه مسافرت های زیارتی
وساطت در امور خیر(خواستگاری، ازدواج و...)
اصلاح ذات البین
شناخت نیاز های مختلف اجتماعی و اقدام برای آنها
آگاهی و برنامه ریزی برای فعالیت های اجتماعی
پر کردن اوقات فراغت به طور صحیح
شناخت مقتضیات و ظرورت های اجتماع
شناخت دشمن و برنامه ریزی برای مقابله با او
شناخت آداب معاشرت اجتماعی
ب) کارکرد های بازداری (جلوگیری)
مبارزه با تخریب گرایی و تشکل های مضر
شناخت آسیب های اجتماعی و برنامه ریزی
برای برطرف کردن آنها
جلوگیری از سرگرمی های خنثی و بی ثمر
از بین بردن مراکز موازی
جلوگیری از سرگرمی های خنثی و بی ثمر
از بین بردن مراکز موازی
جلوگیری از احساس حقارت
جلوگیری از تجمع های بیهوده و مضر(سر خیابان، پارک ها و...)
جلوگیری از صرف بودجه های اضافی (سازمان ملی جوانان، دانش آموزان و...)
۹) کارکرد های سیاسی مسجد - کتاب شناسی
الف) تاثیر گذاری مسجد در مسائل سیاسی
مسجد عامل تشکل صحیح سیاسی
مکان دعوت به وحدت
مرکز تجمع های سیاسی جهت دار
خاستگاه خواسته های سیاسی مردم و قیام علیه ظلم و ستم
مکان بیداری سیاسی مسلمین
مرکز نشر افکار صحیح سیاسی در جامعه
مرکز جلوگیری از افکار انحرافی و انحراف سیاسی
مرکز مشارکت عمومی
مرکز سیاست و سیاستگذاری اسلامی
مهمترین نهاد سیاسی مذهبی
مرکز مذاکره و تبادل افکار سیاسی
مرکز سیاست بدون نفاق (مسجد جای منافق نیست)
مرکز سیاست بدون نفوذ اجانب (مشرکان را حق ورود به مساجد نیست)
نقش مسجد در ایجاد و حفظ و تداوم نهضت های انقلاب اسلامی
ب) مسجد و تاریخ
مسجد،مرکز سیاست و سیاست گذاری در اسلام
خاستگاه قیام های مذهبی و شیعی
مرکز حرکت های ضد استکباری در طول تاریخ
مسجد ضرار و مبارزه با نفاقمرکز دفاع از قیام های صحیح مردمی
تإثیر مسجد در تحولات سیاسی در طول تاریخ
قبل از انقلاب
در دوران انقلاب
پس از انقلاب
نقش مسجد در پیدایش انقلاب اسلامی ایران
- روشنگری های سیاسی
- آغاز حرکت ها و تظاهرات
- افشاگری علیه حکومت طاغوت و تخریب آن
نقش مساجد در دفاع مقدس- (مسجد جامع خرمشهر، مساجد شهرها)
مسجد مدینه و مسجد کوفه - مرکز حکومت اسلامی
ج) مسجد و حکومت
رابطه رهبری با مسجد (مدیریت عام ولی فقیه)
وظایف متقابل حکومت و مسجد
دیدار با مسئولان
دفاع از حاکمیت صحیح و انتقاد از حاکمیت طاغوتی
دفاع از رفتارهای صحیح حاکمان و انتقاد از رفتارهای نادرست آنان
مسجد، مرکز حکومت و قضاوت
مسجد، مرکز پی ریزی حکومت صحیح
- تإسیس مساجد
- سیاستگذاری جامع و کاربردی برای مسجد سازی، مسجد داری و بازسازی مسجد
- تإمین هزینه های مسجد
- نظارت بر حفظ مسجد
- پیش بینی مساجد در نقشه جامع شهرها
- حفظ امنیت مساجد
- دفاع از مساجد و اهل مساجد
- تدوین و اجرای طرح جامع مسجد سازی برای مناطق مختلف
۱۰) کارکردهای نظامی مسجد - کتاب شناسی
الف) بسیج و آمادگی نظامی
مسجد، مرکز آموزش دشمن شناسی
بالا بردن روحیه جهادی و شهادت طلبی
مرکز سیاستگذاری و اتاق فکر
بسیج نیرو
تهییج و ترغیب افراد به شرکت در جبهه
نماز جماعت و آموزش آرایش نظامی
پرورش نیروهای معتقد و مقاوم
عبادت در مسجد و تجدید قوا برای دفاع
ب) اعزام نیرو
ج)پشتیبانی از رزمندگان
محل اعلان نیازهای رزمندگان
محل جمع آوری کمک های مردمی
دعا برای رزمندگان
د) همگامی با رزمندگان
مرکز خبر رسانی صحیح از جبهه
مرکز اطلاع رسانی به رزمندگان
مقر فرماندهی
حلقه وصل مردم با رزمندگان
محل افشای توطئه های دشمن
جلوگیری از نشر و تإثیر تبلیغات سوء دشمن
نماز جمعه در مسجد و آموزش توطئه ها و تاکتیک های دشمن و راه کارهای مبارزه با آن
محکمترین سنگر
آخرین سنگر و پناهگاه رزمندگان در شهرهای مورد حمله (مسجد جامع خرمشهر)
مرکز تشکیل شورای امنیت شهرها و مرزها
ه) با آسیب دیدگان و شهیدان
زنده نگاه داشتن یاد شهیدان
تجلیل از رزمندگان و جانبازان
تجلیل از خاندان شهدا
رسیدگی به آسیب دیدگان و بازماندگان شهیدان
عیادت مجروحان
و)حفظ حرمت مسجد و مسائل نظامی
مسجد محل آمادگی برای رزم است نه محل جنگ و نزاع
شمشیر برهنه کردن در مسجد
محل آموزش فنون نظامی که با سر و صدا و مزاحمت است نمی باشد
اسلحه خانه نیست
۱۱) کارکردهای تاریخی مسجد - کتاب شناسی
الف) نقل تاریخ گذشته
مسجد تاریخی ترین مکان
کتاب تاریخ گذشته
میراث تاریخ و فرهنگ پیشینیان
زیباترین آثار تاریخی
ماندگار ترین آثار تاریخی
سیر تاریخی بناهای مذهبی
آثار تاریخی مساجد (زمزم، مقام ابراهیم و....)
ب) حفظ تاریخ فعلی
تاریخ ماندگار
ماندگاری تاریخ در سایه مسجد
مانع تحریف تاریخ
حفظ جاذبه های تاریخی
بانک اطلاع تاریخی
ج) تأثیر تاریخ مساجد یا مساجد تاریخی
مرکز تحولات تاریخی
حوادث تاریخی مساجد
جهت دادن به تاریخ
حفظ سایر ابنیه در سایه مسجد
۱۲) کارکردهای هنری مسجد - کتاب شناسی
الف) مسجد موزه هنری تاریخی و معاصر
خط تذهیب
نقاشی و رنگ آمیزی
منبت کاری
سفال گری
گچ بری
خطبه خوانی، قرائت و صوت
صحافی-گرافیک-قلمزنی در سایه مسجد
کاشیکاری
ب) محل هنرنمایی
ج) جهت یابی هنر (برای خدا و تزیین خانه خدا)
عبادت هنری (اذان)
تعامل هنری
رشد هنری
تشویق هنرمندان
اجر و پاداش کارهای هنری در سایه مسجد
۱۳) کارکردهای اقتصادی - کتاب شناسی
الف) مرکز آموزش فقه کسب و تجارت
ب) ایجاد روحیه تلاش، تولید، قرض و....
ج) ایجاد روحیه تعاون و اعتماد اقتصادی
د) صرفه جویی (قناعت)
ه) رسیدگی به مستمندان
و) مسجد و امنیت اقتصادی
ز) شکر نعمت
ح) اشتغال زایی
ط) رشد و فعالیت بیشتر مراکز اقتصادی اطراف مسجد
ی) صندوق های قرض الحسنه وابسته به مسجد
ک) ایجاد روحیه سخاوت و ایثار (وقف برای مسجد)
۱۴) منابع مالی مسجد - کتاب شناسی
الف) موقوفات
ب) نذورات
ج) وصایای مالی
د) زکات
ه) هدایا
و) درآمدهای املاک و اموال مسجد
۱۵) آداب مسجد - کتاب شناسی
الف) آداب پیش از رفتن به مسجد
طهارات
نگاه در اینه
رسیدگی به وضع سر و صورت
پوشیدن لباس تمیز
معطر کردن خود
ب) آداب در راه مسجد
به قصد عبادت رفتن
با طهارت رفتن
در شب بهتر از روز
قبل از اذان رفتن
پیش از همه رفتن
ج) آداب حضور در مسجد
پای راست را اول بگذارد
پیش از نشستن نماز تحیت بخواند
حفظ سکوت و آرامش
انتظار نماز داشته باشد
به اهل مسجد احترام بگذارد
د) آداب جلوس در مسجد
به انتظار نماز بنشیند
رو به قبله
هر جا مناسب است
در جای دیگران ننشیند
اگر جا کم است جمع تر بنشیند
منظم و مؤدب
ساکت و آرام مگر مشغول ذکر یا نماز
ه) آداب ورود به مسجد
زودتر برود
اول پای راست را داخل مسجد بگذارد
دعای ورود به مسجد را بخواند
و) آداب خروج از مسجد
دیرتر برود
پای چپ را اول بیرون بگذارد
هنگام بیرون رفتن صلوات بفرستد
دعای هروج از مسجد را بخواند
به قصد بازگشت بیرون رود
۱۶) اولیای مسجد - کتاب شناسی
ولایت عظمی - حاکم شرع
واقف، بانی
امام مسجد
هیئت امناء
مدیریت داخلی
مدیریت مالی
مدیریت حفظ و نگهداری
مدیریت خدمات
مدیریت تبلیغات
خادم
مؤذن
مکبر
مکان مسجد - کتاب شناسی
۱. مساجد سر کوچه
۲. مساجد محلی
۳. مساجد منطقه ای
۴. مساجد قشری یا فامیلی
۵. مساجد ملی
۶. مسجد جامع
۷. مسجد بین راهی
۸. مسجد روستایی
۹. مسجد نمادین
۱۰. مسجد دانشگاه یا کارخانه یا امثال آن
۱۱.مساجد فضایی و متحرک
۱۲. مساجد بالاسر مساجد خاطره ای
۱۳. مسجد قبیله
۱۴. مساجد مرزی
۱۵. مسجد بازار
۱۶. مساجد چهار سوق(بازار)
۱۷. احتمالات مسجد جامع
وقف مسجد - کتاب شناسی
احکام وقف مسجد
اختیارات واقف
مسجد و آیین شهرداری - کتاب شناسی
الف) مرکز انتخابات شهردار
ب) مسجد و خدمات شهری
ج) مرکز اصلی اداره شهر
د) نقش مسجد در حل معضلات شهری
ه) مسجد الگوی نظافت تمام شهر
کتابشناسی دین و جوان:
۱- جوانی فصل شکفتن
-دکتر پناهی
-موسسه امام خمینی (ره)
۲- جوان موفق
-عباس رحیمی
-انتشارات جمال
۳- هویت ملی مذهبی جوانان
-محمد باقر آخوندی
-بوستان کتاب
۴- راز یک فریب
-یوسف غلامی
-بوستان کتاب
۵- جلوه نماییه زنان و نگاه مردان
-یوسف غلامی
۶- راه بردهای روانشناسیه طبلیغ با مخاطبان جوان
-دکتر عبد العظیم کریمی
-ستاد اقامه نماز
۷- شخصیت و رفتار
-دکتر علی اصغر احمدی
-نشر رضایی
۸- بیست اصل در تربیت (اصول برقراریه ارتباط با کودکان و نوجوانان)
-علی محمد رفیعی محمدی
-نشر رسول اعظم
۹- موضوعات و شیوه های گفت و گو با نسل جوان
-احمد لقمانی
-نشر بهشت بینش
۱۰-دنیایی جوان
-دکتر شرفی