بسم الله الرحمن الرحیم

مسجد، مکانی برای تربیت قرآنی کودک

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: « إِنَّ الْوَلَدَ الصّالِحَ رَیْحانهُ مِنْ رَیاحینِ الْجَنَّةِ» فرزند شایسته، گُلى از گل‏هاى بهشت است». (کافى، ج 6، ص 3، ح 10(

تفسیر الدرّ المنثور ذیل آیه شریفه «قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ‏ ناراً» اینگونه بیان می‌کند: وقتی پیامبر خدا، این آیه را تلاوت فرمود، اصحاب گفتند: ای پیامبر خدا ! چگونه خانواده‌مان را از آتش، نگه داریم؟ ایشان فرمود: آنان را به ‌آنچه خدا دوست دارد، امر کنید و از آنچه خداوند ناخوش دارد، نهی کنید (سیوطی، ٦/٢٤٤). و چه چیزی بهتر از رفتن به مسجد و مسجدی شدن، همراه با آموختن راه و روش صالحان، که همان قرار گرفتن در مسیر عبودیت و بندگی است و پیامد آن، تقرّب به خدا و ایمن یافتن اعضاء و جوارح فرد از معصیت است. (مصباح الشریعه، ١٢٠).

   در حقیقت همه ادیان برای آنکه بتوانند نقش تربیتی خود را به خوبی ایفا کرده و با پیروان خود به آسانی رابطه برقرار کنند، همواره مکانی را برای نشر و تبلیغ معارف خود بنا کرده­اند. بنابراین در هر آیینی، مکانی تعریف شده و مشخص برای رجوع و فراگیری معارف الهی وجود  دارد. در دین مبین اسلام، « مسجد» مکانی برای این امر است، که در رابطه با حضور و آباد سازی آن، سفارش بسیاری شده است. دعوت به این جایگاه عبادی، به گروه سنّی خاصی تعلّق ندارد. در حقیقت اسلام همه اقشار مردم را به این به مکان مقدس دعوت می‌کند. در این میان، کودکان و نوجوانان یکی از این گروه‌هایی هستند که تأکید و سفارش بسیاری در مورد آنها شده است؛ تا ایشان با حضور در مساجد با منش و مسلک صالحان آشنا شده و به درستی تعلیم یابند.

   به بیان روشن­تر، تربیت دینی صحیح کودکان، وظیفه­ای است که بر عهده­ی والدین قرار داده شده است و ایشان در برابر این مهم، باید پاسخگو باشند. اگر پدر و مادری بتوانند با تعلیم و تعلّم اسلامی، یک مسلمان معتقد به جامعه تحویل دهند، همچنین اگر معلم و یا عالمی بتواند انسان مومن و معتقدی را تربیت کند، ثواب و پاداشش همانند این است که جهان را زنده کرده باشد... .

   در این رابطه مساجد در تربیت دینی و تبلیغ احکام دین و پرورش انسان‌های مسلمان و معتقد به شریعت اسلام نقشی‌ کلیدی برعهده دارند. بنابراین نمی‌‌توان به این مهم دست یافت، مگر با تکیه بر جایگاه مساجد و کانون‌های مذهبی. امام علی علیه السلام در این رابطه می­فرمایند:

«حَقُّ الوَلَدِ عَلَی الوالِدِ اَن یُحَسِّنَ اسمَهُ وَ یُحَسِّنَ اَدَبَهُ وَ یُعَلِّمَهُ القُرآنَ» .

حق فرزند بر پدر این است که او را نام نیکو نهد، به خوبی تربیت کند و به او قرآن بیاموزد.                                                             (نهج البلاغه حکمة 399 )

بنابراین یکی از مهم‌ترین اصول تربیت‌ کودکان، تربیت قرآنی و آشنایی کودکان با قرآن در مساجد است. مقام معظم رهبری درباره این مهم می­فرمایند:

« واقعیت تلخ این است که قرآن هنوز در جامعه‌ی ما، یک امر عمومی نشده است. همه به قرآن عشق می‌ورزند و احترام می­کنند؛ اما عدّه‌ی کمی همواره آن را تلاوت و عدّه‌ی کمتری در آن تدبّر می‌کنند .برای رفع این نقیصه که کاری ممکن و روان است، در گام اول باید جوانان و نوجوانان را با متن و ترجمه‌ی قرآن آشنا کرد و از شربت گوارا و حیاتبخش قرآن، به ذایقه‌ی آنان چیزی چشانید.»

آشنایی کودک با قرآن در مسجد

   مولا امیرمومنان علی (علیه السلام ) در نامه 31 نهج البلاغه، -که به قطعیّت می‌توان گفت سند تربیتی و آموزشی مهمی برای تربیت کودکان و نوجوانان است،- به فرزند بزرگوارشان امام حسن مجتبی (علیه السلام) می‌فرمایند:

« پسرم هنگامى که دیدم سالیانى از من گذشت و توانایى‌ام رو به کاستى رفت، به نوشتن وصیّت براى تو شتاب کردم و ارزش‌‏‌هاى اخلاقى را براى تو بر شمردم، پیش از آن‌که أجل فرا رسد و رازهاى درونم را به تو منتقل نکرده باشم و در نظرم کاهشى پدید آید، چنان‌که در جسمم پدید آمد و پیش از آن‌که خواهش‌ها و دگرگونى‌‏هاى دنیا به تو هجوم آورند و پذیرش و اطاعت مشکل گردد؛ زیرا قلب نوجوان چونان زمین کاشته نشده، آماده پذیرش هر بذرى است که در آن پاشیده شود. پس در تربیت تو شتاب کردم، پیش از آن‌که دلت سخت شود و عقل تو به چیز دیگرى مشغول گردد، تا به استقبال کارهایى بروى که صاحبان تجربه، زحمت آزمون آن‌ را کشیده‌‏اند و تو را از تلاش و یافتن بى‌‏نیاز ساخته‌‏اند و آنچه از تجربیّات آنها نصیب ما شد، به تو هم رسیده و برخى از تجربیّاتى که بر ما پنهان مانده بود، براى شما روشن گردد. پس در آغاز تربیت، تصمیم گرفتم تا کتاب خداى توانا و بزرگ را همراه با تفسیر آیات، به تو بیاموزم و شریعت اسلام و احکام آن را از حلال و حرام، به تو تعلیم دهم و به چیز دیگرى نپردازم.»

   طبق فرموده امیرمومنان باید آموختن قرآن در رأس اهداف و مقاصد والدین و اولیای فرزندان باشد. مهمتر آنکه، باید فراگیری آداب اسلامی در فضایی معنوی و سالم صورت گیرد؛ از این رو حضور کودک در مسجد اهمیت پیدا می­کند. چراکه مسجد محیطی کاملاً سالم و معنوی در فضای امروز جامعه داشته و نیز امن­ترین مکان برای رشد و تعالی ایشان است. حضرت پیامبر (ص) چه زیبا می‌فرمایند: «کُلُّ مُولودِ یولَدُ عَلی الفِطرۀِ حتّی یکونَ اَبَواهُ یُهَوِّدانِهِ و یُنَصِّرانِهِ؛ (۲) هر کودکی با فطرت توحید متولّد می‌شود، امّا این والدین او هستند که کودک را یهودی و یا مسیحی تربیت می‌کنند.» (الحدیث، ج ۲، ص ۳۷۷)

در مجموع ازاحادیث، چنین برمی‌آید که اولین چیزی که باید به کودکان و نوجوانان آموخت، فراگیری و انس با قرآن کریم است و مسجد به عنوان مهمترین محفل عبادی- تعلیمی مسلمانان، در این مورد نقش اساسی و کلیدی خواهد داشت.