اثرگذاری انقلاب اسلامی بر بیداری اسلامی از جهات مختلف تأیید می‌شود؛ برای مثال رشد تحولات اسلامی در دهه‌های اخیر و تأثیر انقلاب ایران بر جنبش‌های بیدارگری اسلامی هویداست. چنان‌که امام می‌فرماید:
نهضت ما دارد توسعه پیدا می‌کند و می‌رود توی ملت‌ها؛ ملت‌هایی که ببیند که ملت ایران در مقابل یک قدرت بزرگ ایستاده و ایستادگی کرده و پیش برده، سایر ملت‌ها هم گرفتارند، آن‌ها هم همین گرفتارهایی که ما داریم، آن‌ها دارند. مصر به دست سادات و جاهای دیگر هم به دست دیگران. همه‌ی ملت‌ها مبتلای به دولت‌هایشان هستند، آن‌ها هم می‌خواهند از زیر این بار بیرون بیایند. وقتی دیدند که ایران قیام کرد و پیش برد، ولو کشته داد، اما پیش برد، دیگران هم همین فکر در مغزشان پیدا می‌شود، ملت‌های دیگر هم همین معنا را می‌خواهند، آن‌ها هم همین کار خواهند کرد.[66]
انقلاب اسلامی بارها اعلام کرده است که هیچ تلاشی برای صدور انقلاب به‌معنای بهره‌گرفتن از جنگ نمی‌کند؛ بلکه براین باور است که پیام‌های انقلاب اسلامی، به جهت ارتباط با فطرت انسانی و وحی الهی، نیازی به صدور از طریق جنگ ندارد.[67] چنان‌که امام می‌فرماید:
مسئله‌ی دیگر صدور انقلاب است که بارها گفته‌ام، ما با کسی جنگی نداریم. امروز انقلاب ما صادر شده است. در همه جا اسم اسلام است و مستضعفین به اسلام چشم دوخته‌اند. باید با تبلیغات صحیح اسلام را آن گونه که هست به دنیا معرفی نمایید.[68]
همچنین، مقام معظم رهبری می‌فرماید:
ما انقلاب را امروز نمی‌خواهیم صادر کنیم، انقلاب یک بار صادر می‌شود و شد! اینکه می‌بینید امروز در سرتاسر دنیا گرایش و ایمان اسلامی زنده است، اینکه می‌بینید ملت‌ها در شمال آفریقا و در خاورمیانه و در شرق و در غرب کشورهای اسلامی بیدار شده‌اند،... همه حاکی از این است که انقلاب اسلامی در اول وقوع خود صادر شده است. یک بار انقلاب صادر می‌شود و آن هم شد.[69]
انقلاب اسلامی علاوه‌بر کمک به بیداری اسلامی و احیای ارزش‌های اخلاقی و معنوی، درس همراهی دین و سیاست را نیز به دنیا آموخت. سنگ بنای اندیشه‌ی امام خمینی رابطه‌ی دین و سیاست بود. امام خمینی با تعریفی که از سیاست و دین ارائه کردند، به‌شدت از ارتباط آن‌ها حمایت کردند و آن‌ها را مقوله‌ای واحد دانستند. به گفته‌ی سید حسن مدرس دیانت ما عین سیاست ماست؛ زیرا نخست هدف هر دو هدایت و سعادت جامعه است و دوم اینکه سیاست صحیح روش تحقق حکومت عدل است. برهمین‌اساس، امام خمینی اعتقاد داشتند همه‌ی پیامبران الهی برای تحقق حکومت عدل مبعوث شده‌اند و چنین حکومتی عین سیاست است.[70]
درواقع، انقلاب اسلامی ایران اعتمادبه‌نفس تازه‌ای به توده‌های مسلمان مستضعف بخشید، معیار جدیدی برای نهضت اسلامی ارائه کرد و نشان داد انقلاب تنها راه شکست دشمنان داخلی و خارجی اسلام است.[71] قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، قدرت دولت‌ها برپایه‌ی تعداد سلاح‌های استراتژیک و اتمی بود؛ اما انقلاب اسلامی دو عامل مهم دیگر را به عرصه‌ی بین‌المللی عرضه کرد: ایمان و ازجان‌گذشتگی.[72]
بازتاب انقلاب اسلامی ایران «دیروز و امروز»
قبل از انقلاب اسلامی، جریان‌های اسلام‌گرای بسیاری وجود داشته؛ اما انقلاب اسلامی به آن‌ها امید و تحرک بخشید و آن‌ها را به‌سمت سازماندهی و مبارزه سوق داد. فعال‌ترین جنبش‌های اسلامی کنونی جهان اسلام بعد از انقلاب اسلامی شکل گرفت. انقلاب اسلامی باعث شکل‌گیری و رشد جنبش‌های اسلامی زیادی شد؛ نظیر النهضه در تونس، جبهه‌ی نجات اسلامی الجزایر، نهضت اسلامی تاجیکستان و گروهای متعدد جهادی در افغانستان، ازجمله حزب وحدت اسلامی و حرکت انقلاب اسلامی افغانستان. در عراق مجلس اعلای انقلاب اسلامی تشکیل و حزب الدعوه عراق وارد فاز مسلحانه شد. در لبنان حزب الله و در فلسطین نیز حماس و جهاد اسلامی و چند گروه کوچک دیگر تأسیس شد.[73]
شهید فتحی شقاقی معتقد است: «جهاد اسلامی فلسطین همزمان با قیام و پیروزی انقلاب اسلامی با الهام از اندیشه‌های امام فقید امت در سال 1980 تأسیس شد و به دنبال جهاد مسلحانه علیه رژیم صهیونیستی است».[74]
شهید دکتر الرنتیسی، که در سال 1987 به همراه شیخ احمد یاسین حماس را بنیان نهاد، می‌گوید: «به نظر ما انقلاب اسلامی ایران در کشورهای عربی و اسلامی تأثیر مثبتی داشته و مردم این کشورها را بیدار کرده است. به اعتقاد من این بیداری موجب نوعی خیزش شد که به علت تأثیر از انقلاب اسلامی بود».[75]
همچنین، صفت گل دراین‌زمینه می‌نویسد:
انتفاضه در دسامبر 1987 هنگامی‌که حرارت آتش نهضت فلسطینیان کمتر شده بود و آمریکا و اسرائیل می‌رفتند که این نهضت را به سازش بکشانند و بسیاری از رهبران نهضت فلسطین و سران عرب نیز با آنان در این راه همگام بودند، تحت تأثیر عوامل چندی پدید آمد که مهم‌ترین آن تحولات انقلاب اسلامی ایران بود... انقلابیون ایران آتش مبارزه با اسرائیل و آمریکا را در خاورمیانه شعله‌ورتر کردند و این مسئله به بیداری وجدان فلسطینیان کمک کرد . مقاومت اسلامی لبنان نیز که در سال 1982 تحت تأثیر انقلاب اسلامی ایران پدید آمده بود یکی دیگر از عوامل منطقه ای بود که در پیدایش انتفاضه مؤثر واقع شد.[76]
دکتر فتحی شقاقی، رهبر شهید جهاد اسلامی فلسطین، درباره‌ی الهام‌بخشی انقلاب اسلامی ایران می‌گوید:
تأثیر انقلاب اسلامی به رهبری امام فقید در فلسطین قوی‌تر از هر مکان دیگر بود؛ زیرا مسلمانان فلسطین تحت اشغال وحشیانه‌ی صهیونست‌ها ناامیدتر و فروپاشیده‌تر از تمامی ملل مسلمان بودند. امام آمد تا به آن‌ها امید بدهد و تأکید کند که دگربار امت می‌تواند با الهام‌گیری به پاخیزد. اسلام می‌تواند پیروز شود و حکومت خود را برقرار سازد.[77]
زیاد ابو عمرو، استاد دانشگاه اسلامی غزه، نیز در خصوص تأثیرگذاری انقلاب اسلامی در دانشگاه‌های فلسطینی می‌نویسد :
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، در سال‌های 1980، بزرگان و فعالان گرایش‌های دینی در این دانشگاه‌ها حضور می‌یافتند و جوانان را به شرکت و اهتمام در مسائل سیاسی دعوت می‌کردند. چنین دعوت‌هایی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به‌وضوح دیده نمی‌شود.[78]
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تحول بزرگ آن در منطقه موشه دایان، وزیر دفاع وقت رژیم صهیونیستی، اعلام کرد انقلاب اسلامی ایران زلزله‌ای بود که منطقه‌ی خاورمیانه را سخت تکان داد و اسرائیل را با خطری جدی روبه‌رو کرد. شکی نیست که تغییر چهره‌ها در ایران اسرائیل را وحشت‌زده نکرد؛ بلکه تغییر فکر مهم‌ترین نگرانی اسرائیل بود.[79] مقام معظم رهبری فرموده‌اند:
آن روزی که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید، رژیم صهیونیستی از نظر دولت‌های مسلمان و ملت‌های مسلمان، به‌خصوص ملت‌های عرب، یک رژیم شکست‌ناپذیر به حساب می‌آمد. این موجب شد که رژیم صهیونیستی عجالتاً شعار از نیل تا فرات را کنار بگذارد و به دست فراموشی بسپرد. ملت‌های مسلمان – از آفریقا تا شرق آسیا- به فکر ایجاد نظام اسلامی و حکومت اسلامی افتادند با فرمول‌های گوناگون؛ نه لزوماً با همان فرمول نظام جمهوری اسلامی ما؛ اما به فکر حاکمیت اسلام بر کشورشان افتادند. بعضی کشورها موفق نشدند، بعضی هم آینده‌ی نویدبخشی در انتظارشان هست از حرکت‌های اسلامی.[80]
مهم‌ترین علت نگرانی اسرائیل این بود که انقلاب اسلامی ایران حرکتی مردمی بود و می‌توانست الگوی جدید سیاسی جوامع همگون اسلامی منطقه باشد. اسرائیل و آمریکا در اولین واکنش برای محدودکردن تأثیر انقلاب اسلامی کوشیدند، با کمک برخی کشورهای عربی، الگویی از اسلام سلفی سنی ارائه کنند تا ارتباط انقلاب را با محیط طبیعی اسلامی خود محدود کنند. این تجربه در اولین کارکرد خود اختلاف‌های مذهبی شیعیان و سنی‌ها را فعال کرد؛ ولی انقلاب اسلامی ایران با حمایت گسترده از آرمان فلسطین و جامعه‌ی سنی فلسطینیان این توطئه را خنثی و این شکاف را پر کرد.[81]
بیداری اسلامی
همگام با آغاز موج بیداری اسلامی در کشورهای منطقه، که از تونس آغاز شد و همچنان زنجیروار در سایر کشورهای اسلامی ادامه دارد، مردم بحرین نیز برای رهایی از دیکتاتور دست‌نشانده به جرگه‌ی این قیام‌ها پیوستند.[82] مقام معظم رهبری با فراست و زیرکی این حوادث را بیداری اسلامی خواندند و رابطه‌ی این انقلاب با انقلاب ایران اسلامی را تشریح کردند.
و اما مسائل منطقه، حوادثی که اخیراً در منطقه اتفاق افتاده است - حوادث مصر، تونس، لیبی، بحرین - حوادث بسیار مهمی است. یک تحول بنیانی دارد در این منطقه‌ی اسلامی و عربی انجام می‌گیرد؛ این نشانه‌ی بیداری امت اسلام است. همین چیزی که ده‌ها سال است شعار آن در جمهوری اسلامی داده می‌شود، امروز در متن زندگی این کشورها دارد خود را نشان می‌دهد. دو خصوصیت در این تحولات وجود دارد: یکی عبارت است از حضور مردم و دیگری عبارت است از سمت و سوی دینی در این حرکت‌ها. این دو عنصر اساسی است. حضور مردم با جسم خودشان؛ همان اتفاقی که در انقلاب اسلامی افتاد. احزاب، پشت‌میزنشین‌ها، برج عاج‌نشین‌ها و تحلیلگرهای ذهنی هیچ کاری نتوانستند انجام دهند.
هنر بزرگ امام بزرگوار ما این بود که توانست مردم را وارد صحنه کند. وقتی مردم به عرصه آمدند، جسم خودشان را، دل خودشان را، نیت و همت خودشان را وارد عرصه کردند. گره‌های کور باز شد، راه‌های بن‌بست گشوده شد. امروز همین اتفاق دارد در کشورهای دیگر می‌افتد؛ لذا مردم هم آمدند توی صحنه. این خصوصیت این قضیه است. چرا آمدند؟ آن چیزی که آن‌ها را کشاند، به‌صورت واضحی مسئله‌ی عزت و کرامت انسانی آن‌ها بود. در مصر، در تونس و همچنین در کشورهای دیگر، غرور مردم به دست این حاکمان ظالم جریحه‌دار شده بود... ما بین غزه و فلسطین و تونس و لیبی و مصر و بحرین و یمن تفاوتی نمی‌گذاریم. در همه جا ظلم به ملت‌ها محکوم است. حرکت ملت‌ها با شعار اسلام و در جهت آزادی مورد تأیید ماست.
آنچه که من به‌طورقاطع عرض می‌کنم این است که به توفیق پروردگار یک حرکت جدیدی در این منطقه آغاز شده است. این حرکت، حرکت ملت‌هاست؛ حرکت امت اسلامی است؛ حرکت با شعار اسلام است؛ حرکت به‌سمت اهداف اسلامی است؛ نشان‌دهنده‌ی بیداری عمومی ملت‌هاست و طبق وعده‌ی الهی، این حرکت قطعاً و یقیناً به پیروزی خواهد رسید.[83]
نقش انقلاب اسلامی در تحولات منطقه و الگوگیری معترضان این کشورها از انقلاب ایران باعث شد تا غربی‌ها به‌طورجدی تحولات منطقه را رصد کنند و دولتمردان آمریکایی با وسواس زیاد و صرف هزینه برای حفظ منافع و حامیان خود در صحنه حاضر شوند. لذا تلاش برای مهار کشورهایی چون بحرین درمقایسه‌با سایر کشورها در اولویت قرار گرفت؛ زیرا بیشتر جمعیت آن به لحاظ فکری به اندیشه‌های انقلاب اسلامی نزدیک است. بنابراین، رسانه‌های غربی و عربی اخبار و رویدادهای کشوری چون بحرین را سانسور کردند؛ زیرا ادامه‌ی تحولات آن می‌تواند به انقلابی از جنس انقلاب اسلامی یا نزدیک به آن منجر شود. [84]
خلاصه‌ی سخن
جهان اسلام طی قرون گذشته شاهد ظهور جریان‌های مختلف فکری و سیاسی بوده است که عمدتاً در پاسخ به اوضاع بحرانی جهان اسلام شکل گرفته‌اند. پس از گسترش نفوذ غرب بر جوامع اسلامی، نوعی آگاهی میان مسلمانان شکل گرفت برای کسب استقلال. دراین‌راستا، انقلاب اسلامی ایران در تاریخ تحولات سیاسی- اجتماعی دنیای معاصر الگویی بود که تغییرهای زیادی به همراه آورد. این انقلاب در اوضاعی به وقوع پیوست که کمتر کسی آن را اوضاع انقلابی تصور می‌کرد.[85]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به‌تدریج ایده‌ی اسلام سیاسی، به‌دلیل داشتن افکار آرمانگرایانه و طرح ارزش‌های جدید در عرصه‌ی بین‌الملل، در تقابل با غرب و شرق قرار گرفت و منافع بیشتر کشورها را به خطر انداخت.[86] انقلاب اسلامی ضمن تلاش برای ایفای نقش انقلابی در عرصه‌ی روابط بین‌الملل، از رهگذر زیرسؤال‌بردن مشروعیت هنجارها و قواعد حاکم بر نظام بین‌الملل، رویکردی تعاملی برگزید و با تأکید بر برون‌گرایی توسعه‌محور (نه انزواطلبی ایدئولوژیک و نه عمل‌گرایی محض) رهیافتی گشاینده انتخاب کرد. این رویکرد که بر عالمگیرشدن دین در عرصه‌ی گیتی و تلاش برای جهانی‌شدن اسلام یا ادیان توحیدی استوار بود، حامل پیام صلح‌طلبی نیز بود؛ زیرا ادیان با یکدیگر نمی‌جنگند، بلکه با یکدیگر گفت‌وگو و هم‌اندیشی می‌کنند.[87]
بررسی تأثیرگذاری این انقلاب در سطح جهان اسلام حاکی از آن است که با وجود مخالفت بسیاری از دولت‌های اقتدارگرای اسلامی، جمهوری اسلامی ایران با سعی و تلاش فراوان توانست مسلمانان جهان را در مسیر بازیابی هویت اسلامی قرار دهد. بررسی‌های موجود دراین‌زمینه بیانگر آن است که انقلاب اسلامی ایران تأثیرهای متفاوتی در سطح جهان اسلام داشت؛ تعدادی از این تأثیرها عبارتند از: بازتاب ملموس و چشمگیر، تقویت و شتاب‌بخشیدن به جریان‌های سیاسی اسلامی، برانگیختن ایدئولوژی و تفکر سیاسی اسلامی و فراهم‌آمدن بهانه برای برخی از حکومت‌ها در سرکوب جنبش‌های اسلامی مخالف.[88]
منابع
1.آبراهامیان، یراوند، ایران بین دو انقلاب، احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی، 1377.
2.ابو عمرو، زیاد، جنبش‌های اسلامی در فلسطین، ترجمه‌ی هادی صبا، تهران، نشر سفیر، 1371.
3. ابو عمرو، زیاد، جنبش‌های اسلامی در کرانه‌ی باختری و نوار غزه، ترجمه‌ی حسن خامه یار، بی‌جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1373.
4.احمدپور، محمدتقی، آغاز بیداری (ویژه نامه قیام 15خرداد ) قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، 1382.
5.استمپل، جان.دی، درون انقلاب ایران، منوچهر شجاعی، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1377.
6.امیری، کیومرث و معصومه خالقی، چکیده‌ی نامه‌های دکتری و کارشناسی ارشد دانشگاه‌های جهان درباره‌ی امام خمینی(رحمة‌الله‌علیه) و انقلاب اسلامی، بی‌جا، مرکز باز شناسی اسلام و ایران، 1378.
7.بازخوانی تأثیرات انقلاب اسلامی ایران بر بیداری مسلمانان (مجموعه مقالات)، به اهتمام سید مهدی طاهری، قم، پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی، 1388.
8.بیانات در بیستمین سالگرد رحلت امام خمینی، 4/3/ 1382.
9.بیانات در حرم مطهر رضوی، در آغاز سال 90.
10.پیام ولی امر مسلمین به حجاج بیت الله الحرام، 24/ 8/ 1386.
11.پارسونز، سرآنتونی، غرور و سقوط، دکتر منوچهر راستین، بی‌جا، انتشارات هفته، 1363.
12.تاریخ سیاسی معاصر ایران، بی جا، زمزمه هدایت، 1383.
13.حسن زاده، رسول آذرخشی بر تاریکی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381.
14.حسینیان، روح الله، یک سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1385.
15.خطبه های عید فطر، 4/1/1372 .
16.درس‌هایی از تاریخ سیاسی ایران (استاد شهید سیدحسن آیت)، بی جا، انتشارات مجلس شورای اسلامی، 1363.
17.دهشیری، محمدرضا، بازتاب مفهومی و نظری انقلاب اسلامی ایران در روابط بین الملل، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1388.
18.زهیری، علیرضا، عصر پهلوی به روایت اسناد، تهران، معارف، 1379.
19.زیبا کلام، صادق، مقدمه‌ای بر انقلاب اسلامی، بی جا، انتشارات روزنه، 1372.
20.سعیدی رضوانی، عباس، بینش اسلامی و پدیده‌های جغرافیایی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1372 .
21.سیک، گری، همه چیز فرو می‌ریزد، علی بختیار زاده، تهران مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384.
22.شریف پور، رضا، مسجد و انقلاب اسلامی، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1377.
23. صحیفه‌ی امام، ج 7.
24. صحیفه‌ی امام، ج 8.
25. صحیفه‌ی امام، ج 11.
26. صحیفه‌ی امام، ج 15.
27. صحیفه‌ی امام، ج 16.
28.صدیقی، کلیم، نهضت‌های اسلامی و انقلاب اسلامی ایران، ترجمه سید هادی خسرو شاهی، تهران، اطلاعات، 1375.
29.عمید زنجانی، عباسعلی، انقلاب اسلامی و ریشه‌های آن، تهران، طوبی، 1376.
30.فوران، جان، مقاومت شکننده، احمد تدین، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1377.
31. فوزی، یحیی، اندیشه سیاسی امام خمینی، قم، نشر معارف، 1386 .
32.کدی، نیکی آر، ریشه‌های انقلاب ایران، دکترعبدالرحیم گواهی، تهران، انتشارات قلم، 1369.
33. کدیور، جمیله، انتفاضه: حماسه مقاومت فلسطین، تهران، اطلاعات، 1372.
34.گلی زواره، غلامرضا، باران بیداری(تأملی در جنبه های معنوی، فکری، تاریخی و سیاسی انقلاب اسلامی)، قم، انتشارات نورالسجاد، 1387.
35.گنجی ارجنکی،عبدالله، موج سوم بیداری، تهران، اندیشه سازان نور، 1388 .
36.مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات، فروغ مسجد، قم، مؤسسه فرهنگی ثقلین، 1384.
37.مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات، کالبدشکافی یک واقعه (17شهریور57)،تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1384.
38.محمدی، منوچهر، بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385.
39.مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 2، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1361.
40.ملایی پور، جواد، آذرخشی انقلاب (ویژه‌نامه قیام19دی)، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، 1383.
41.منصوری، جواد، قیام 15 خرداد 42، هران، دفترادبیات انقلاب اسلامی، 1376.
42. نعمتی زرگران، مرتضی، شهید دکتر محمد جواد باهنر، مواضع و دیدگاه‌ها، تهران، مرکز اسناد و انقلاب اسلامی، 1384.
43.نوربخش، سیدحسن، یادواره نهضت اسلامی تا 22 بهمن 57، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1360.
مقالات
44.شیرودی، مرتضی، انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی: تأثیرگذاری و نمونه‌ها، مجله‌ی مربیان، 1386، شماره‌ی 26، صفحات 91 تا 113.
45.صفت گل، تاج محمد، تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر منطقه خاورمیانه، مجله علوم سیاسی، بی‌تا، پیش‌شماره‌ی 1، صفحات 97 تا 108.
46.نوروزی، محمد جواد، نقش اسلام در تکوین و پیروزی انقلاب اسلامی، مجله‌ی معرفت، 1376، شماره‌ی 21، صفحات 28 تا 34.
47. آثار پیروزی انقلاب اسلامی ایران بر تحولات خاورمیانه، 30 خرداد 1390، http://noorpotal. Net .
48.روزنامه‌ی کیهان، شماره‌ی 19956، اول تیر 1390.
منبع: مرکز رسیدگی به امورمساجد