نقش پدر در تربیت:

لازمه اینکه کودکی اهل نماز و مسجد شود تربیت صحیحی است که بر او صورت می گیرد و به تدریج با آن تربیت آموزه های دینی را یاد می گیرد.

از نظر روانشناسان، کودک 6 ـ 3 ساله مخصوصا پسر بچه ها؛ پدر را الگوی خود قرار می دهند. پدر از نظر کودک سمبل قدرت است. ضامن خانواده است و همه آرزوی کودک این است که مثل پدر باشد.از این رو اهمیت نقش پدر در روند شکل گیری شاکله فرزند مشخص می­گردد.

پدردلسوز خود را مسئول تربیت فرزندان می­داند و تمام تلاش و همت خود را به کار می­گیرد. پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:ألا کُلُّکُم راع وَ کُلُّکُم مَسئولٌ عَن رَعیتهِ،... وَ الرَّجُلُ راع عَلى اَهلِ بَیتِه وَ هُوَ مَسئولٌ عَنهُم (ورّام، 1410ق،ج1،ص:6) بدانید همه شما نگهبانید، و همه در برابر کسانى که مأمور نگهبانى آنها هستید مسئولید. مرد نگهبان خانواده و فرزندان خویش است و در مقابل آنها مسئول و بازخواست خواهد شد(قشیری نیشابوری، 1424ق، ج3، ص:1459، ح20)و نیز فرمود: هیچ پدری، هدیه­ای برتر از تربیت نیک به فرزندش نبخشیده است (ترمزی، بی تا، ص:328، ح:1952).

پدری که برای موفقیت در تربیت فرزند دست به دعا بر می­دارد و در این مسیر از خدای متعال یاری می­جوید. امام سجاد(علیه السلام) در تربیت فرزند در دعای " 25 صحیفه سجادیه " از خداوند استمداد مى­طلبد و عرض مى­کند:

الّلهمَّ اَعِّنِى عَلَى تَرْبیتِهِم وَ تَأدیبِهِم وَ بِرِّهِم (امام سجاد، 1376ق، ص:122) خدایا! مرا در تربیت و ادب آموزى و نیکوکارى فرزندانم یارى و مدد فرما.

حتی پیش از تولد و قبل از انعقاد نطفه­ی کودک، پدر موظف است در تربیت فرزندی که قرار است بوجود آید، کوشا باشد و جسم و روح خویش را به بالاترین آمادگی برساند، در روایات شریف ما حتی به نوع خوراک پدر قبل از انعقاد نطفه تاکید شده است، در روایتی شریف امام صادق علیه السلام فرمودند: هر کس ناشتا میوه به بخورد، نطفه­اش پاکیزه می شود و فرزندش نیکو می­گردد (کلینی، 1429ق، ج6،ص:124) و  نیز فرمود: خوردن انار شیرین، منی مرد را افزایش می دهد و فرزند را زیبا می گرداند(همان، ص:355) این روایات حاکی از اثرات جسم و روح پدر بر فرزند است.

پدر مومنی که از هنگامه ازدواج در پی ساختن نسلی مومن و پاک است، با تضرع و خضوع از درگاه خدای متعال درخواست فرزندی صالح می­کند تا پروردگار عالمیان در میان بندگان صالح خود به او گلی را تقدیم کند ؛چرا که به فرموده رسول گرامی اسلام الْوَلَدُ لِلْوَالِدِ رَیْحَانَةٌ مِنَ اللَّهِ یَشَمُّهَا [قَسَمَهَا] بَیْنَ عِبَادِه‏(إبن فهد حلی، 1407ق، ص:84).

و به هنگامه جماع پدر دعایی را که امام باقر علیه السلام به پدران آموخت را زمزمه می­کند: اللَّهُمَّ ارْزُقْنِى وَلَداً وَ اجْعَلْهُ تَقِیّاً لَیْسَ فِى خَلْقِهِ زِیَادَهٌ وَ لَا نُقْصَانٌ وَ اجْعَلْ عَاقِبَتَهُ إِلَى خَیْرٍ» (کافى/ ج 6/ ص 10) و از خدای متعال فرزندی متقی و سالم و عاقبت بخیر طلب می­کند و خواستار دوری شیطان از او می­شود. و می­گوید: بارالها! شیطان را از من دور ساز و شیطان را از آنچه روزی ما کرده­ای، دور ساز (إبن ماجه، بی تا، ص333، ح:1919).

همچنین در این باره مولای متقیان فرمود: از خدا فرزند زیبا و خوش قد و قامت نخواستم ولى تقاضا کردم فرزندى مطیع خدا ، بیمناک و پرهیزگار به من عنایت فرماید تا هر وقت چشمم به او افتاد که فرمانبردار خدا است ،خرسند شوم. (إبن شهر آشوب، 1379ق، ج3، ص:380)

یک پدر نمونه، پدری است ک افزون بر آموزش اخلاق و رفتار خوب به فرزندان بتواند روزی خانواده­اش را نیز از راه حلال به دست آورد. زیرا این روزی حلال در سرنوشت فرزندان بسیار مؤثر است. رسول گرامی اسلام فرمود: جهاد کردن فقط در هنگام نبرد و جنگ نمی باشد، بلکه تلاشی که پدر برای کسب لقمه حلال برای خانواده­اش انجام می دهد نیز مانند جهاد است و خداوند اجری که به مجاهدین فی سبیل اللّه می­دهد همان اجر را به پدر نیز می­دهد(کلینی، 1429ق، ج9،ص:564).و مولای خوبان در خطبه 151 نهج البلاغه فرمودند: لقمه حرام و ناپاک را به خانه نبریدچرا که آنچه آبیاریش پاکیزه باشد نهالش پاکیزه و میوه‏اش شیرین است و آنچه آبیاریش آلوده باشد نهالش آلوده و میوه‏اش تلخ است.(رضی، 1388ش،ص:136).

پدر نمونه در قرآن:

در قرآن کریم الگوهایی از پدران نمونه به ما نشان داده شده که دلسوزانه و با تمام وجود برای هدایت و نمازخوان شدن کودک خویش تلاش کرده­اند. در آیه 132 سوره طه خدای متعال خطاب به رسول رحمت می فرماید: وَ أْمُرْ أَهْلَکَ‏ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها ؛خانواده‏ات را به نماز فرمان ده و بر آن پایدار باش‏ و نیز در توصیف حضرت اسماعیل علیه السلام می­فرماید:کانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ‏ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ ، همواره خاندان خود را به نماز و زکات امر مى‏کرد(مریم/55)، و درباره توصیه لقمان حکیم به فرزندش می فرماید: یا بنىّ‏ اقم‏ الصلوة و أمر بالمعروف» فرزندم! نماز به پا دار و امر به معروف کن‏(لقمان/17).

باز در قرآن کریم نمونه­ای از پدر و فرزند مسجدی را برای ما به عنوان الگو مطرح می­سازد. ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام که هم تعمیرکننده ، هم خادم و متولی مسجد هستند. آن پسری که در تمام طول تعمیر و نظافت مسجد دوشادوش پدر است تا پدر برای او و نسلش دست به دعا برمی دارد.

به فرموده پیامبر مهربانی­ها فرزند برای پدر و مادر مایه پاداش الهی است (طبرانی، بی تا، ج1، ص:236، ح646) بنابراین تربیت صحیح فرزند برای پدر و مادر نوعی «باقیات الصالحات» تلقی می­شود و ذخیره آخرت است.

اوست که در بهشت بر خود می­بالد و علت بهشتی شدنش را دلسوزی برای تربیت فرزندش می­داند و مى‏گوید: «قالُوا إِنَّا کُنَّا قَبْلُ فى أَهْلِنا مُشْفِقینَ» (طور/ 26). ما نسبت به فرزندانمان دلسوزی داشتیم.

روزی حسن بصرى گفت: بچه چیز نحسى است؛ براى اینکه اگر زنده باشد بار است و اگر بمیرد غصه است. امام زین العابدین (ع) فرمودند: کَذَبَ وَ اللَّهِ نِعْمَ الشَّىْ‏ءُ الْوَلَدُ إِنْ عَاشَ فَدَعَّاءٌ حَاضِرٌ وَ إِنْ مَاتَ فَشَفِیعٌ سَابِقٌ» (راوندی، 1407ق، ص:285) به خدا دروغ مى‏گوید، فرزند چیز خوبى است. زنده باشد دعائى است و اگر بمیرد شفیعى است.

کتابنامه :

1. إبن ماجه قزوینی، محمد بن یزید(273ق): سنن إبن ماجه، ریاض، مکتبه المعارف للنشر و التوزیع، بی تا.

2. إبن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی(588ق):مناقب آل ابی طالب، قم، علامه، 1379ق،چاپ:اول.

3. إبن فهد حلی، احمد بن محمد(841ق): عده الداعی و نجاح الساعی، محقق:احمد موحدی قمی، قم، دارلکتب الاسلامی، 1407ق، چاپ:اول.

4. أحسایی، إبن ابی جمهور(880ق)، عوالی اللئالی، تحقیق: سید شهاب الدین نجفی مرعشی، قم، سید الشهداء، 1403ق، چاپ:اول.

5. ترمزی ،محمد بن عیسی(279ق): جامع الترمزی ،ریاض، بیت الافکار الدولیه، بی تا.

6. جمعی از نویسندگان، نماز مسجد و خانواده(مقالات برگزیده)، تهران، ستاد اقامه نماز، 1390ش.

7. راوندی، سعید بن هبه الله قطب الدین(573ق): الدعوات، قم، مدرسه امام مهدی عج، 1407ق، چاپ:اول.

8. طبرانی(360ق): المعجم الکبیر، تحقیق:حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی تا، چاپ:دوم.

9. علی بن الحسین، امام سجاد علیه السلام: صحیفه سجادیه، قم، الهادی، 1376ش، چاپ:اول.

10. قشیری نیشابوری، مسلم بن الحجاج(261ق): صحیح المسلم، بیروت، دارالفکر، 1424ق، چاپ: اول.

11. کلینی، محمد بن یعقوب(329ق): الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق، چاپ: اول.

12. مجلسی، محمد باقر(1110ق):بحارالانوار، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، 1403ق، چاپ: دوم.

13. ورّام بن ابی فراس، مسعود بن عیسی(605ق): مجموعه ورام، قم، مکتبه فقیه، 1410ق، چاپ:اول.