والدین نقش به سزایی را در تربیت فرزند ایفا می¬کنند، وظیفه تادیب و تربیت کودک را بر عهده دارند، حال اگر قرار است کودکی به مسجد راه یابد و یکی از اهالی و مهمانان خانه خدا قلمداد شود، چاره ای نیست جز اینکه پدر و مادر بر تربیت شایسته او همت گمارند تا او مومن ، نمازخوان و اهل مسجد شود، بنابراین اگر والدین به وظایف و تکالیفی که دین برعهده ایشان قرار داده است به خوبی عمل کنند شاهد کودکی مومن و مسجدی خواهیم بود.
در این نوشتار به گوشه ای از وظایف والدین در تربیت کودک اشاره می کنیم :
وظایف آموزشی:
انسان موجودی آموزش پذیر و اثر پذیر است و از آنجا که بیهوده خلق نشده است موظف است تا الفبای دینداری را از کودکی بیاموزد .این آموزش یکی از وظایف و تکالیف والدین است که خدای متعال آن را بر عهده اولیاء نهاده است.
آموزش کودک به فراخور سن او از سه سالگی آغاز می شود. به این صورت که در سه سالگی کلمه توحید (لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ) ، در چهارسالگی کلمه (مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ) به او آموخته می شود، در پنج سالگی دست راست و چپ و جهت قبله و نیز سجده به سوی آن و پس از آن است که به او وضو و نماز را به تدریج آموزش میدهند(صدوق، 1413ق، ج1،ص:281).
با اینکه آموزش زیر 7 سال خیلی سطحی و بیشتر صبغه بازی و سرگرمی به خود دارد، اما پس از 7 سال آموزشهای کودک رنگ تعلیم و تربیت به خود گرفته و در شکل گیری شخصیت او نقش اساسی را دارد. از این رو اولیاء موظف هستند تا پس از هفت سالگی به کودک حلال ها و حرام ها را بیاموزند(کلینی،1429ق، ج11،ص:442).
همچنین آنها وظیفه دارند تا به کودکان خود نوشتن را یاد دهند(فتال نیشابوری، 1375ش، ج2،ص:369) و تلاوت قرآن را بیاموزندکه این کار به فرموده پیامبر اکرم تاج پادشاهی والدین در قیامت را در برخواهد داشت(إبن عساکر، 1415ق،ج18،ص:99).
و پس از اینکه فرزند به هشت سالگی رسید نماز را کاملا به او آموزش دهند و او را به خواندن نماز تشویق کنند(صدوق،1362ش، ج2، ص:626).
وظایف اعتقادی:
والدین موظف هستند به تدریج کودک خود را نسبت به اعتقادات و باورهای دینی آشنا سازند و نقش خدای متعال و فرستادگانش و بازگشتن را در ذهن او به فراخور ظرفیت وجودیش روشن سازند و به سوالات او پاسخ گویند.در روایتی از پیامبر اکرم، ایشان از والدین کودکان آخرالزمان از نیاموختن دین به فرزندانشان شکایت کردند و از آنان اعلام برائت جستند(نوری، 1408ق، ج15، ص:164).
همچنین والدین وظیفه دارند تا خصلتهای پسندیده و دوست داشتن خوبان را در کودک خود شکل دهند، که مهمترین آنها محبت پیامبر اکرم و خاندان پاکش است که در این زمینه پیامبر اکرم فرمودند: ادبوا اولادکم علی ثلاث خصال: حب نبیکم و حب ال بیته و تلاوة القران(متقی هندی، 1409ق، ج16،ص:456).
پدر و مادر باید مراقب باشند تا فرزندشان با بداعتقادان یا سست اعتقادان همنشینی نداشته باشد چرا که امام صادق علیه السلام فرمود این مجالست سبب همرنگی آنان با گمراهان میشود(کلینی، 1419ق، ج2،ص:375).
و نیز والدین باید کودکانشان را با کلام ، روش و منش اهل بیت آشنا سازند همان گونه که مولای متقیان فرمود:عَلِّمُوا صِبْیَانَکُمْ مِنْ عِلْمِنَا مَا یَنْفَعُهُمُ اللَّهُ بِهِ لا تَغْلِبْ عَلَیْهِمُ الْمُرْجِئَةُ بِرَأْیِهَا (حرعاملی، 1409ق، ج21، ص:478) آنها را از مجالس و همنشینی با انسانهای افراطی و زیاده رو در مقام اهل بیت نیز دور سازند(طوسی، 1414ق، ص:650).
پس احادیث و معارف اسلامى را به کودکان و نوجوانان خود باید آموخت، و آنان را به اعتقاد راسخ مسلح ساخت، پیش از آنکه مخالفان بر والدین پیشى گیرند و مطالب گمراه کننده خویش را در ضمیر پاک کودکان وارد سازند. بنابراین، پیش از نفوذ افکار انحرافى و بروز رفتار غیر اخلاقى، تعجیل در تربیت فرزند و سرعت بخشیدن به اجراى آن لازم است.
وظایف عاطفی :
با احترام صدا زدن
چه زیباست که والدین برای خطاب کردن فرزندان از الفاظ زیبا استفاده کنند به گونه ای که کودک احساس بزرگی و احترام کند، امیرالمومنین (ع) مىفرماید: «أجملوا فى الخطاب تسمعوا جمیل الجواب» (تمیمی، 1410ق، ص:158).
نوازش کردن
مهربانی و نوازش از روی محبت راه خوبی برای جذب کودکان به مسجد است. پیامبر اکرم هر روز صبح بر سر فرزندان و نوه هایش نوازش می فرمود. «کَانَ النَّبِىُّ ص إِذَا أَصْبَحَ مَسَحَ عَلَى رُءُوسِ وُلْدِهِ وَ وُلْدِ وُلْدِهِ» (إبن فهد حلی، 1407ق، ص:89).
بوسیدن
پدری که کودک خود را می بوسد به فرموده رسول مهربانی ها خدای متعال برای او حسنه می نویسد. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): «مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ کَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ حَسَنَهً (کلینی، 1429ق، ج11، ص:447) و دستور داد فرزندان خود را بسیار ببوسید زیرا براى شما در هر بوسیدن ؛درجهاى است که مسیر هر مقامش 500سال راه است(فتال نیشابوری، 1375ش، ج2،ص:369)و در هر بوسه ای رحمتی است(طبرسی، 1412ق، ص:220).
روزی پیامبر صلی الله علیه و آله، حسن و حسین علیهماالسلام را بوسید. اقرع بن حابس که ناظر محبّت پیامبر نسبت به فرزندان خود بود، عرض کرد: «من ده فرزند دارم و هرگز آنان را نبوسیده ام». حضرت فرمود: کسی که رحم و محبّت نداشته باشد، خداوند به او رحم نمی کند.(همان)
شاد کردن
پدر می تواند به هر نحو ممکن حتی با خریدن یک جایزه کوچک در راه مسجد،کودک خویش را شاد کند و به این وسیله او را به نماز و مسجد ترغیب سازد. همانگونه که رسول خوبی ها فرمود : مَنْ فَرَّحَهُ فَرَّحَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ» هرکس کودک خود را شاد کند خدای متعال روز قیامت او را شادمان خواهد کرد (همان).
نگاه محبت آمیز
یکی دیگر از مسائلی که می تواند در تلطیف کودک و جذب او به مسجد موثر باشد، نگاه های محبتآمیز والدین است که نه تنها سبب گرم شدن زندگی و وابستگی بیشتر میان فرزندان و والدین می شود بلکه برای علاقمند شدن کودک به نماز و مسجد راه خوبی خواهد بود. وقتی کودک از نگاه های پر مهر والدین لذت می برد، قطعا در نقش هایی که والدین به او محول می کنند پسندیده ظاهر خواهد شد که ازجمله آن مسجد آمدن است، در این باره پیامبر اکرم فرمودند: إِذَا نَظَرَ الْوَالِدُ إِلَی وَلَدِهِ فَسَرَّهُ کَانَ لِلْوَالِدِ عِتْقُ نَسَمَة پدرى که با نگاه مودّتآمیز خود فرزند خویش را مسرور میکند خداوند به او اجر یک بنده آزاد کردن عنایت میفرماید(روضهالواعظین، 1375ش،ج 2، ص:369).
احترام مادر را حفظ کردن
طبق روایات یکی از حقوقی که فرزند به گردن پدر دارد، حفظ احترام مادر توسط پدر اوست، چرا که در طفولیت کودک وابستگی عاطفی شدیدی نسبت به مادر دارد و بی احترامی سبب ایجاد دوگانگی و تزلزل عاطفی در کودک خواهد کرد، در این باره امام صادق علیه السلام فرمودند:«حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ إِذَا کَانَ ذَکَراً أَنْ یَسْتَفْرِهَ أُمَّهُ» (کلینی، 1429ق، ج11، ص:447) می توان به خوبی از این تکریم و ایجاد ارتباط عاطفی کودک را به دینداری، بهتر جذب نمود.
و الحمد لله رب العالمین
کتابنامه
إبن بابویه، محمد بن علی(381ق): من لایحضره الفقیه، مصحح: علی اکبر غفاری، قم، انتشارات اسلامی، 1413ق، چاپ:دوم.
إبن بابویه، محمد بن علی(381ق): الخصال، مصحح: علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1362ش، چاپ:اول.
إبن عساکر(571ق): تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
إبن فهد حلی، احمد بن محمد(841ق): عده الداعی و نجاح الساعی، محقق:احمد موحدی قمی، قم، دارلکتب الاسلامی، 1407ق، چاپ:اول.
تمیمی امدی، عبدالواحد بن محمد(550ق): غررالحکم و درر الکلم، مصحح: سید مهدی رجائی، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1410ق، چاپ: دوم.
حرّعاملی، محمد بن حسن(1104ق): وسایل الشیعه، قم، موسسه آل البیت، 1409ق، چاپ: اول.
طبرسی، حسن بن فضل(588ق): مکارم الاخلاق، قم، رضی، 1412ق، چاپ: چهارم.
طوسی، محمد بن الحسن(460ق): الامالی، قم ،دارالثقافه، 1414ق، چاپ: اول.
فتال نیشابوری، محمد بن احمد(508ق): روضه الواعظین و بصیره المتعظین، قم، رضی، 1375ش، چاپ: اول.
کلینی، محمد بن یعقوب(329ق): الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق، چاپ: اول.
متقی هندی، علی بن حسام(975ق): کنزالعمال، تحقیق: شیخ بکری حیانی، بیروت، 1409ق.
نوری، حسین بن محمد تقی(1320ق): مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت، 1408ق، چاپ:اول.