بسیاری از کودکان به علت ضعف در انجام برخی امور و یا عدم تصمیم¬گیری درست، از جانب والدین و اطرافیان مورد انتقاد واقع شده و یا به راحتی اجازه انجام برخی از فعالیتها به آنها داده نمیشود. بنابراین یکی مشکلات فرزندان در هرگروه سنی، عدم توجّه به توانایی¬ها و استعدادهای ایشان از طرف والدین و مربیان است. در حالی که کودکان از همان دوران کودکی علاقمندند تا خود را به بزرگترها ثابت کنند، به همین خاطر است که وقتی ایشان، کاری را به تنهایی انجام میدهند و یا حتی در کار مهمی مشارکت میکنند، سعی دارند آن کار را برای دیگران بازگو کرده و حتی منتظر تشویق و تصدیق دیگران هستند.
عموماً فرزندان از محدودیتهایی که در دوران کودکی برایشان ایجاد میشود، به شدت گریزان هستند. اینکه برخی از وسایل منزل در اختیارشان قرار نمیگیرد، اجازه تماشای بعضی از برنامه ها را ندارند، اجازه مصرف هر خوراکی را ندارند و حتّی هر زمانی که اراده کنند، نمیتوانند مشغول بازی شوند و ... . وجود این محدودیتها، یکی از انگیزههایی است که باعث شده اکثر کودکان در آرزوی بزرگ شدن و رسیدن به سنین بالاتر باشند؛ تا جایی که به محض ایجاد استقلال در یکی از فعالیتهای مورد علاقه خود، بسیار اظهار خوشحال میکنند. اصولاً یکی از روشهای کمک به استقلال و رشد مناسب کودکان نیز، مسئولیت دهی متناسب با سلیقه و توان آنها است. در این مورد باید به نکات خاصی توجه داشت:
شرایط لازم برای مسئولیتپذیری کودکان:
1- توجه به میزان توانمندی کودکان:
نکته مهم در این زمینه این است که باید در تقسیم وظایف و مسئولیتدهی به کودکان، میزان توانمندی و استعداد افراد لحاظ گردد، اگر به کودکی کاری سپرده گردد که از توانش خارج بوده و نتواند آن را انجام دهد، این امر نه تنها کمکی به او نکرده، بلکه باعث از بین رفتن اعتماد به نفس و خود کم بینی فرد میشود و در صورت تکرار این موضوع، این افراد از گرفتن مسئولیت تا پایان عمر فراری خواهند شد، تا جایی که برای اداره زندگی معمولی خود نیز دچار مشکل خواهند شد.
بنابراین آنچه مهم است، میزان توانمندی افراد است، نه آنچه ایشان بدان ابراز میکنند، چراکه کودکان به علت داشتن روحیه و انرژی بسیار احساس میکنند توان انجام کارهای بزرگی را دارند، این در حالی است که بنا به نگرش اشتباه ایشان، وقتی دیگران به سادگی و راحتی میتوانندکاری را انجام دهند، تصور میکند که خود نیز این توانمندی را دارند، غافل از اینکه تفاوت سنی و تجربه کاری نقش مهمی در به ثمر رسانیدن یک کار دارد. اما از ضروریات رشد سالم مسئولیت دهی به افراد است، آن هم مسئولیت دهیای که همراه با درخواست انجام درست و صحیح کار باشد.
2- در نظرداشتن استقلال شخصی
بدین معنا که زمانی که قرار بر این شد کار یا مسئولیتی به فردی داده شود و او نسبت به آن کار بازخواست شود، باید در انجام آن امر استقلال نیز داشته باشد، به این بیان که به گونهای نباشد که کار سپرده شود و بعد در انجام کار، دیگران، خصوصا بزرگترها دخالت داشته باشند و سعی در اجرای نظرات شخصی خود داشته باشند.
3- صبر و حوصله در انجام کار
مطمئنا زمانی را که ما برای انجام یک کار صرف میکنیم، با زمان انجام همان کار توسط فردی که توانمندی کمتری از ما دارد متفاوت است و قطعا داشتن این انتظار که او هم باید به همان سرعت ما کار را انجام دهد، انتظار بیهودهای است. گاهی دیده شده افراد در برخی از موضوعات توانمندی لازم را کسب نکرده و رشد لازم را نداشتهاند، بعد از بررسی مشکل، مشخص شده است که والدین و مربیان این افراد از صبر و حوصله لازم برخوردار نبوده و اجازه انجام کار را توسط خود فرد ندادهاند و این امر باعث ضعف در انجام کارهای فرد گردیده است.
4- شناخت هدف در طی در مسئولیت دهی:
در هر نوع مسئولیتدهی به افراد باید مشخص باشد که به دنبال چه هستیم و قرار است که چه اتفاقی بیافتد، این به این معنا است که فقط به دنبال انجام کار توسط دیگران نباشیم و بدانیم این مسئولیت دهی چه نتیجهای را به دنبال خواهد داشت.
5- انگیزه و علاقه برای انجام مسئولیت
در مسئولیت دهی به افراد باید این نکته نیز لحاظ شود که متناسب با علاقه افراد، فعالیتها تنفیذ شود، به دلیل اینکه ممکن است عدم علاقه به انجام آن کار، باعث بوجود آمدن حس ناتوانی در افراد گردد. گرچه شاید لازم باشد برخی اوقات کارهایی به افراد سپرده شود که تمایلی به انجام آن نداشته باشند، اما به انجام رسانیدن آن توسط فرد لازم و ضروری باشد، در این صورت باید مسئولیت دهی از میان گزینههای مورد علاقه، صورت پذیرد.
6- بیان اهمیت و ضرورت کار
از نکات مهم در کارسپاری به افراد این است که ممکن است افراد نسبت به اینکه این کاری را که انجام میدهند چقدر مفید و ضروری است، اطلاعات کمی داشته باشند و این امر باعث میگردد که فرد تمایلی به انجام کار نداشته باشد. به همین دلیل لازم است وقتی مسئولیتی به اشخاص داده میشود، در مورد آن کار، اهمیت انجام و ضرورت آن، صحبت شده و توجیحات لازم صورت گیرد.
جایگاه مسجد در مسئولیت پذیری کودکان:
مسجد با وجود انواع و اقسام کارهای فرهنگی و تربیتی، فضای خوبی برای مسئولیت پذیری کودکان است و می توان با یک برنامه منظم و نیز شناخت نسبی از افراد، این کار سپاری، با توجه به نکات گفته شده صورت پذیرد. بدون شک یکی از عوامل جذب و علاقه مند شدن کودکان و نوجوان به حضور در مساجد، داشتن مسئولیت خاص در آن مسجد است، حال مسئولیت میتواند به شکل دائم و یا موقت باشد. تجربه نشان داده است که کودکان در فضای مسجد شدیداً تمایل به انجام کار، به ویژه در حوزه توان و علاقهمندی خود دارند. بسیج مسجد، از نکات قابل تامّل در کارسپاری است و نوجوانان نیز با علاقه در برنامههای آن شرکت کرده و با انگیزه و علاقه بسیاری از انجام فعالیتهای آن مرکز استقبال میکنند..