نقش این خانه‌ی آرامش بخش الهی در رشد و ارتقاء اهداف مورد نظر اسلام بسیار اساسی و سرنوشت ساز است. خانه‌ای که به فرموده قرآن کریم آباد کنندگانی جز خوبان ندارد: «إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسى‏ أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ» (توبه، 18)«مساجد خدا را تنها کسانى باید آباد کنند که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و نماز را به پا داشته و زکات مى‏پردازند و جز از خدا نمى‏ترسند. امید است که آنان از ره‏یافتگان باشند.» لذا در این پایگاهِ خدایی باید نیروهای مومنِ مقصودِ کلام پروردگار که همان «من آمن بالله و...»اند ساخته و پرورش یابند.

یکی از روش های تربیتی قرآن کریم معرفی الگوهاست که انسان مومن با الگوگیری از مدل‌های معرفی شده توسط کتاب هدایت، به پیروی از آن می پردازد. مصحف شریفی که برای هر قشر و جنس و سنّی به معرفی الگویی خاص می‌پردازد.

قرآن کریم قصد دارد با معرفی والدین موفق و کودکان شایسته، راه صحیح تربیت را به ما بیاموزد، تا به روش درست در تربیت دینی کودکان خویش بکوشیم و آن سرمایه‌ها را برای حفظ خود و جامعه اسلامی رشد دهیم تا از نور چشمان و سرسلسله متقین گردند و از اقامه کنندگان حقیقی نماز باشند« الَّذِینَ إِنْ‏ مَکَّنَّاهُمْ‏ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَر»(حج/41)..

تفسیر الدرّ المنثور ذیل آیه شریفه «قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ‏ ناراً» اینگونه بیان می‌کند: وقتی پیامبر خدا ، این آیه را تلاوت فرمود. اصحاب گفتند: ای پیامبر خدا! چگونه خانواده‌مان را از آتش، نگه داریم؟ ایشان فرمود: آنان را به‌آنچه خدا دوست دارد، امر کنید و از آنچه خداوند ناخوش دارد، نهی کنید(سیوطی، 6/244). و چه چیزی بهتر از مسجد رفتن و مسجدی شدن همراه با آموختن روش و منش صالحان، که همان قرار گرفتن در مسیر عبودیت و بندگی است، و پیامد آن تقرب به خدا و ایمن یافتن اعضاء و جوارح فرد از معصیت است(مصباح الشریعه، 120).

مسجد در قرآن:

در این کتاب هدایت کلمه‌ی مسجد بیست و هشت بار آمده، که بیست و دو بار آن به صورت مفرد (مسجد) و شش بار هم به صورت جمع (مساجد) ذکر شده است. از بیست و دو مورد مفرد، پانزده مورد آن مقید به قید «الحرام» است، که مراد از همه آنها همان مسجد مخصوص، معروف و مقدس مسجدالحرام است که در مکه می‌باشد. یک مورد هم مقید به قید «الاقصی» است که مراد از آن، اولین قبله گاه مسلمانان (مسجدالاقصی) در بیت المقدس می باشد. باید گفت که یک مورد دیگر هم مقید به قید «ضرار» است، که مقصود همان مسجد معروف به (مسجد ضرار) است که به دست منافقان در مدینه ساخته شده بود. بنابراین از بیست و دو مورد لفظ مفرد مسجد، هفده مورد در قرآن، مقید به این سه قید «الحرام، الاقصی، ضرار» است، که بیان شد و پنج مورد به صورت مطلق و بدون قید آمده است. اما کلمه مساجد که شش بار در قرآن وارد شده است، سه مورد از آن، مقید به قید «الله»، (مساجدالله)، و سه مورد دیگر به طور مطلق (مساجد) بیان شده اند.

والدین دلسوز:

تربیت دینی کودک، وظیفه ای است که بر گرده والدین نهاده شده و از آن بازخواست خواهند شد. در روایتی از وجود مبارک امیر المومنین علیه السلام در تفسیر آیه ششم سوره تحریم، نقل شده است که: «علموا أنفسکم و أهلیکم الخیر و أدبوهم»، به خودتان و خانواده تان خیر بیاموزید، که این همان تربیت است(سیوطی، 6/244).

شارع مقدس والدین را به تعلیم و تربیت کودکان (ابن شعبه، 104 و 115)و آموزش اعمال عبادی به اهل خانه(طه، 132)امر کرده. حال باید دید که چه مکانی می تواند برای این دو امر مهم، بهتر از مسجد که محبوب خدا و جایگاه عبادت و بندگی و خانه نورانی پروردگار است، باشد.

از جمله شخصیت هایی که در قرآن مجید ستایش شده است، حضرت اسماعیل است. خداوند به پیامبر اکرم ص می فرماید: «وَ اذْکُرْ فِی‏ الْکِتابِ‏ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولًا نَبِیًّا وَ کانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَ الزَّکاةِ وَ کانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا»«و یاد کن در کتاب خود اسماعیل را که بسیار در وعده صادق و پیامبری بزرگوار بود، او پیوسته خانواده اش را به نماز و زکات سفارش می کرد و نزد خداوند بنده ای پسندیده و مورد رضایت بود.»(مریم، 55)و در سوره ی طور می خوانیم که از بهشتیان می پرسند چطور شد که شما بهشتی شدید؟ آنها پاسخ می دهند: «إِنَّا کُنَّا قَبْلُ فِی‏ أَهْلِنا مُشْفِقِین»‏(طور،26) ما نسبت به فرزندان و خانواده خویش دلسوز بودیم.

بنابراین باید تلاش کرد تا کودکان مومنِ پاکِ مسجدی را تربیت نمود؛ و مسجد را مأمن آنان قرار داد، تا مصداق بارز  :«فِیهِ‏ رِجالٌ‏ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِین»‏(توبه، 108)باشند. در روایتی از پیامبر اکرم صل الله علیه و آله نقل شده: تعلیم و تعلّم نیز تسبیح خداوند است(ابوالفتوح رازی، 14/155) و مسجد بهترین محل تسبیح خدا، برهمین اساس می توان گفت هر کاری که برای ساختن نسلی دینی در مسجد صورت پذیرد عبادت محسوب خواهد شد.

پس در این ورطه ی خطرناک دنیا و هواهای نفسانی انسانها، باید به هوش باشیم تا خود و کودکانمان به سوی آتشی که هیزم های آن گنهکاران و سنگها هستند، کشانده نشویم، و دستور خدای متعال را که فرمود: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ‏ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ»(تحریم، 6)را آویزه ی گوش کنیم.

کودک مسجدی در قرآن:

‏حال قصد داریم به مواردی که قرآن کریم نقش کودک و مسجد را نمایان ساخته است، اشاره کنیم.

پدر و پسر، خادمِ مسجد: خدمت به مسجد افتخاری است بزرگ که هر کس لیاقت این خدمت را نمی یابد. خادمان مسجد در قرآن ، پیامبران و اولیای الهی هستند، اما نکته ای که چند مرتبه در این کتاب آسمانی به آن عنایت شده، این است که خداوند به حضرت ابراهیم علیه السلام و فرزندش وظیفه ای را می دهد که حاکی از اهمیت این مسئولیت و اهمیت مسئولان آن است. چرا پروردگار یکتا مسئولیت خدمت گزاری بهترین مسجد را به اسوه توحید و فرزند خردسالش می دهد؟ و می فرماید: تو و فرزندت اسماعیل مسجد و خانه ی خدا را پاکیزه کن، «عَهِدْنا إِلى‏ إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُود»(بقره، 125).

دخترِ عابده: مادر مریم سلام الله علیها، صاحب فرزند نمی شد، نذر کرد که اگر صاحب فرزند شود او را به خدمت مسجد بگمارد(آل عمران، 35). خداوند به او فرزندی داد. اما وقتی به دنیا آمد معلوم شد که دختر است، با نگرانی گفت: اینکه دختر است! و ورود دختر به جمع خدمتگزاران بیت المَقدس که همه پسر هستند، بس مشکل است(آل عمران، 36). حضرت زکریا که شوهر خاله ی مریم بود با قبول سرپرستی او نگرانی مادر را رفع کرد. از این به بعد مریمِ کوچک در مسجد و تحت نظارت زکریای نبی پرورش یافت. وقتی مریم به نوجوانی رسید به عبادت و بندگی خدا عشق می ورزید. قرآن می فرماید: هرگاه زکریا وارد معبد می شد مریم را در حال عبادت می دید و جالب تر این که می دید غذای مطبوعی در کنار محراب او آماده است، پرسید: این غذا از کجا آمده است؟ مریم گفت: «هذا من عندالله». (آل عمران، 37)

دعا برای طلب فرزند مومنِ مسجدی: وقتی حضرت زکریا مریم را دید که در محرابِ عبادتِ مسجد عاشقانه عبادت می کند، و با خدای خویش راز و نیاز می کند و فرشتگان برای او غذای آسمانی می آورند؛ اینجا بود که دست به دعا برداشت و با کمال خضوع گفت: خدای من! به من فرزندان و ذریّه ای پاک مرحمت فرما! «هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قالَ رَبِ‏ هَبْ‏ لِی‏ مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَة»(آل عمران، 38). خداوند دعای او را مستجاب فرمود و یحیی را به او داد(آل عمران، 39).

بشارت فرزند در محراب عبادت: چه رابطه زیبایی است میان بشارت کودک صالح و مسجد و محراب و دعای والدین. پس از اینکه حضرت زکریا کودک پاک از خدا خواست، درحالى که او در محراب به نماز ایستاده بود، فرشتگان او را ندا دادند؛ که خداوند تو را به (فرزندى به نام) یحیى بشارت مى‏دهد که تصدیق کننده‏ى (حقّانیت) کلمة اللّه (حضرت مسیح) است و سیّد و سرور، و خویشتن‏دار (از زنان) و پیامبرى از صالحان است(آل عمران، 39).

برداشتی تازه: قرآن کریم می فرماید: «یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ‏ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِد»(اعراف، 31)اى فرزندان آدم! نزد هر مسجد (به هنگام نماز، لباس و) زینت‏هاى خود را برگیرید. از سوی دیگر می فرماید: «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا»(کهف، 46)، مال و فرزند زینت زندگی دنیایی هستند. پس شاید بتوان گفت که هرگاه به مسجد می‌روید فرزندان خود را به مسجد ببرید تا با محیط عبادیت خو بگیرند و مقداری از مال خود را ببرید تا محرومان بهره ببرند(قرائتی، 3/51).

و الحمد لله رب العالمین

کتابنامه:

إبن بابویه، محمد بن علی: من لایحضره الفقیه، مصحح: غفاری، قم، انتشارات اسلامی، 1413.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی: روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408.

إبن شعبه حرانی، حسن بن علی: تحف العقول، مصحح: غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1404.

امام صادق علیه السلام: مصباح الشریعه که منسوب به ایشان است، بیروت، اعلمی، 1400.

سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر: الدرّ المنثور فی تفسیر القرآن، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404.

قضاعی، محمد بن سلامه: شرح فارسی شهاب الاخبار، مصحح: حسینی ارموی، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1361ش.

قرائتی، محسن: تفسیر نور(10جلدی)، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1389.

نوری، حسین بن محمد تقی: مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت، 1408.