بخشنده باشند

پیامبر اکرم فرمود: خدای بزرگ رحیم است و هر انسان بخشنده را دوست می دارد(طوسی، 1414ق، ص:516)، و در این رابطه امیرمومنان فرمود: «ارْحَمْ تُرْحَمْ» به دیگران رحم کن تا مورد ترحّم واقع شوی(صدوق، 1376ش، ص:209).

چه زیباست که نمازگزاران مسجد با کودکان رحیم باشند و اگر از آنان خطایی سر زد با آنان رحیمانه برخورد کنند؛ چرا که امیر بیان فرمود: در شگفتم از کسى که از ما فوق خود امید رحمت دارد اما چگونه به زیر دستان خود ترحّم نمى‏کند؟ (تمیمی آمدی، 1410ق، ص:460).

این عفو و بخشندگی سبب احساس امنیت می شود، کما اینکه خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِیم‏(نور/22) بلکه باید عفو و گذشت نمایند و از آنان درگذرند. آیا دوست ندارید که خداوند شما را ببخشد؟ و خداوند آمرزنده و مهربان است.

پس بر نمازگزاران است که بخاطر خدای متعال سختی حضور کودکان را در مسجد تحمل کنند و با گذشت و بخشندگی آنان را به سوی رستگاری هدایت کنند.

تشویق و تحسین کودکان 

تشویق و تحسین سبب آرامش و ایجاد اعتماد به نفس در انسان می شود. خدای متعال به پیامبر اکرم (ص) دستور مى‏دهد از هر کس که زکات مى‏گیرى او را تشویق کن و به او صلوات بفرست که این درود و صلوات تو براى او آرام بخش است(توبه/103).

از آنجا که کودک از روحی لطیف برخوردار است، تشویق و تحسین بر رشد دینی او تأثیر فراوانی خواهد داشت. تحسین و تشویق یکی از شیوه های تربیتی قرآن کریم است، خداوند بارها از زنان و مردان نمونه در قرآن ستایش نموده است (مریم/ 41و16).

تشویق باید هم به صورت زبانی و هم عملی انجام گیرد. تشویق عملی هم می تواند در قالب هدیه دادن، باشد و هم احترام و بزرگداشت؛ و چه پسندیده است که این تحسین و تشویق به صورت علنی انجام پذیرد. به طوری که کودک و دیگران متوجه شوند این تشویق و احترام بخاطر کارهای نیک او است. رسول اکرم به خواهر رضاعی خود بیشتر احترام می گذاشت، وقتی علت را جویا شدند، فرمود: چون او به والدینش خوش رفتارتر است (کلینی، 1429ق، ج2، ص:412)و این کار نیک او سبب احترام دو چندان رسول مهربانی ها شد.

چه زیباست هنگامیکه کودکی جرأت می کند، تا اذان گو یا مکبّر نماز شود، نمازگزاران با تحسین و تشویق او موجب ترغیب بیشتر او به مسجد شوند. در روایت است که وقتی موذن ندای اذان سر می دهد اگر کسی او را تحسین کند خداوند هزاران هزار گناه را از او می زداید، و هزاران هزار حسنه برای او جایگزین می کند و هزاران هزار ترفیع درجه به او اعطا می شود (متقی هندی، 1409ق، ج7، ص:705).

هنگامی که کودکی در مسجد به نماز می ایستد و لو اینکه نماز را به اشتباه می خواند، و یا حرکات نماز را اجرا می کند. باید او را ستود و از او تقدیر کرد. تا موجب تمرین او به نماز و اعمال عبادی شود و او به عبادت اشتیاق پیدا کند. و البته باید به تدریج و با مهربانی روش صحیح نماز و عبادت را به او آموخت. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله شخصی را در حال نماز دیدند که با خدا با جملات بسیار زیبا و پرمغزی راز و نیاز می‏کند. فرمودند: نمازش که تمام شد نزد من بیاوریدش. وقتی به حضور حضرت رسید حضرت قطعه طلایی به او هدیه دادند و فرمودند: وَهبتُ لک الذَّهبَ لِحُسن ثنائِک علی الله‏ (طبرانی، 1415ق، ج9، ص:172).

هدیه دادن

هدیه دادن یکی از شیوه های تشویق عملی به حساب می آید، که با این کار می توان هم دل کودک را شاد کرد و همچنین علاقه و وابستگی او را به مسجد دوچندان ساخت. هدیه دادن یکی از روش های تشویقی پیامبر اکرمd بود. گاه d برای ابراز لطف و محبت به کودکان هدایایی به ایشان می­دادند. گفته شده است روزی رسول خدا آهویی که با پای خود خدمت ایشان آمده بود را به امام حسین هدیه داد و او نیز از این جهت بسیار خوشحال شد و با آهو بازی می­کرد (مجلسی، 1403ق، ج43، ص:313) همچنین نقل شده است ایشان گردن­بند قیمتی را که برایش هدیه آورده بودند را به «امامه»، نوه­ی دختری خود هدیه نمود (هیثمی، 1408ق، ج9، ص:254).

بر این اساس باید دقت کرد هدایایی که نمازگزاران به کودکان مسجدی می دهند، با سن و سال و جنسیت آنان هم خوانی داشته باشد و نیز اگر هدایا خوراکی است؛ خوراکی هایی طبیعی و سالم باشد. همانطور که خدای متعال در قرآن کریم می­فرماید: فیهِما فاکِهَهٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمّانٌ (الرحمان، 68)در باغ‏هاى بهشت، میوه و خرما و انار است.

جلوگیری از سرزنش و تحقیر

یکی از علل دوری کودکان و نوجوان از مسجد برخوردهای عتاب انگیز عده ای از نمازگزاران است. تحقیر و توهین علاوه بر اینکه از منظر شریعت ناپسند و مذموم تلقی می شود، سبب ایجاد شکاف میان مسجد و کودک خواهد شد.

باید توجه داشت  که در صورت حضور کودکان در مسجد، نمازگزاران نباید آنان را مورد تحقیر و یا توهین و یا سرزنش قرار دهند. تا این کار عاملی بر دور ساختن کودکان از مسجد نشود. امیرالمومنین علیه السلام فرمود: زیاده روی در سرزنش کردن، آتش لجاجت را شعله ور می سازد (کراجکی، 1410ق، ج1، ص:93)، و نیز فرمود: بپرهیزید از این که پی در پی، سرزنش کنید، چرا که این کار، بر انجام دادن گناه جرأت می دهد و سرزنش را بی اثر می سازد (تمیمی، 1410ق، ص:259).

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله هیچگونه توهین و بدگوئی نسبت به فرزندان را نمی­پسندیدند و در مقابل مردی که فرزند خود را نکوهش کرده و عیب­جویی نموده بود، فرمودند: همانا فرزند تو تیری از تیرهای توست. پیامبر به آن شخص فرمودند که فرزند او پشتیبان و یاور اوست و دارای شخصیت است و نباید او را تحقیر کرد بلکه باید فرزند را مورد لطف و محبت قرار داد و احترام کرد (متقی هندی، 1409ق، ج16، ص:584).

رسول خدا صلی الله علیه و آله مسلمانان را به انتخاب القاب و کنیه های زیبا و نیکو برای فرزندان فرا می خواندند و مردم را از نام­ها و القاب زشت که احترام فرزندان و کودکان را از بین می برد نهی می­کردند. ایشان می­فرمودند: بادروا اولادکم بالکنى قبل ان تغلب علیهم الالقاب ؛ قبل از آنکه نام­ها و القاب زشت بر فرزندانتان غلبه یابد برای آنان نام­ها و کنیه­های زیبا انتخاب کنید و فرزندانتان را به آن نام ها بخوانید. (جرجانی، 1409ق، ج2،ص:16)  

اگر در مسجد از کودکان کار اشتباهی سر زد یا با شیطنت های بچه گانه خود، دیگران را مورد آزار قرار دادند، می توان به زیبایی آنان را هدایت کرد و به کار دیگری سرگرم ساخت. چرا که به فرموده امیر مومنان در تربیت کودکان باید کمتر به آنان غضب نمود، و فرمود: در غیر مورد گناه زیاد عتاب نکن. و هر گاه کسی از تو بر اثر گناه مستحق عقوبت شد، او را ببخش، چون عفو همراه عدل برای عاقل از مجازات بهتر است (إبن شعبه حرانی، 1404ق، ص:87)

کتابنامه:

1.       إبن بابویه، محمد بن علی(381ق): الامالی، تهران، کتابچی، 1376ش.

2.       إبن شعبه حرانی، حسن بن علی(قرن4): تحف العقول، مصحح:علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1404ق، دوم.

3.       تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد(550ق): قم، دارالکتاب الاسلامی، 1410ق، دوم.

4.       جرجانی، عبدالله بن عدی(365ق): الکامل، بیروت، دارالفکر، 1409ق، اول.

5.       طبرانی، سلیمان بن احمد(360ق): المعجم الاوسط، ریاض، دارالحرمین المطبعه و النشر و التوزیع، 1415ق.

6.       طوسی، محمد بن الحسن(460ق): الامالی، قم، دارالثقافه، 1414ق، اول.

7.       غزالی، محمد(505ق): إحیاء العلوم الدین، بیروت، دارالکتب العربی، بی تا.

8.       کراجکی، محمد بن علی(449ق): کنزالفوائد، قم، دارالذخائر، اول.

9.       کلینی، محمد بن یعقوب(329ق): الکافی، قم، دارالحدیث، 1429ق، چاپ: اول.

10.   متقی هندی، علی بن حسام(975ق): کنزالعمال، تحقیق: شیخ بکری حیانی، بیروت، 1409ق.

11.   مجلسی، محمد باقر(1110ق): بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1403ق، دوم.

12.   هیثمی، علی بن ابی بکر(807ق): مجمع الزوائد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1408ق.