وقتی به کارکردهای مسجد از صدر اسلام تاکنون می نگریم، می بینیم که مسجد نه تنها مکانی برای عبادت و محفلی برای راز و نیاز مؤمنین با پرودگار خویش بوده است، بلکه محل اجتماع مسلمانان، محل آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان، محل حفظ بیت المال و خزانه کشور، پناهگاه مردم در مواقع اضطراری، محل نگهداری مجرمان، دادگستری، مجلس شورا و قانونگذاری، بیمارستان و داروخانه، مرکز تبلیغات رسمی، مرکز تعلیم و تربیت عمومی و اختصاصی ، کتابخانه، انبار مهمات، مرکز اعزام نیروهای جنگی، محل اعلان اخبار، اردوگاه اسرا، آموزشگاه نظامی، محل نگهداری غنائم و... بوده است.

آری؛ در روایات رسیده از جانب حضرات معصومین علیهم السلام؛ به ما توصیه شده است: تا میهمانانِ در دنیا باشید و مساجد را خانه های خود قرار دهید(کراجکی، 1/344) و نیز مسجد خانه ی پارسایان شمرده شده است(نوری، 3/362)، خانه ای که بازاری از بازارهای آخرت است و نشستن در آن موجب آمرزش و هدیه اش بهشت است(طوسی، 139).

بنابراین نشستن و گذراندن وقت در این مهمان خانه سودبخش خواهد بود، مهمانخانه ای که در روز حسرت به فرموده ی پیامبر اکرم صل الله علیه و آله: وقتی همه جا ویران گردد، پایه های مساجد برجای ایستاده اند(المتقی الهندی، 7/648).

پس چه زیبا و پسندیده است که خود و کودکانمان را به رفت و آمد، به این مهمان خانه عادت دهیم، چرا که طبق فرموده پیامبر اکرم صل الله علیه و آله: مَن ألف المسجد ألفه اللهُ تعالی (إبن ابی جمهور، 2/32)، هر که با مسجد الفت بگیرد حقتعالی با او الفت می گیرد، و نیز فرمود: آنگاه که دیدید مردی با مساجد خو گرفته و معتاد آنجا شده است به ایمان او گواهی دهید(إبن ابی جمهور، 2/33).

تربیت کودک مسجدی، کارکرد مهم مسجد:

یکی از مهمترین کارکردهای مسجد تعلیم و تربیت و سازندگی انسانهایی مؤمن برای آینده اسلام است. همان دینی که تاکید فراوانی به تمرین و عادت دادن کودکان به دینداری و انجام فرائض دینی دارد(کلینی، 4/409).

با توجه به اینکه کودکان چونان صفحات صاف و بی آلایشِ سفید اند و به بهترین نحو  آمادگی شکل پذیری را دارند. که طبق فرموده ی رسول مهربانی ها ؛ آموزش در سن طفولیت حکاکی بر سنگ است(إبن حیون، 1/82)، لذا باید برای تربیت این قشر و مسجدی و مؤمن شدن آنان، لوازم و امکانات لازم را فراهم ساخت. امکانات و ملزوماتی که در مجموع باید در رشد دینی کودک، تأثیر گذار باشد.

باید دانست که بهترین مکان برای رشد دینی کودک جایی نمی تواند باشد، جز خانه ی خالق، که همان مسجد است و مهمانان، زائر او و نیز خودِ صاحب خانه، اکرام زائر را واجب دانسته(صدوق، 89). در این صورت است که با تربیت ما و برکتی که خدای متعال در زائران کوچک خویش قرار می دهد، می توانیم شاهد کودکان متقی باشیم.

به همین جهت در زیر به نمونه هایی از ملزومات سخت افزاری دخیل در مسجدی شدن کودکان اشاره می کنیم.

فضایی مخصوص به کودکان:

بهترین روش برای ارضای غرائز کودکان بازی و تفریح است، و نباید او را از بازی منع کرد چرا که سن او طبق فرموده پیامبر اکرم سن آقایی کردن است (کلینی، 6/46)، پس چه پسندیده است که ما از این روش در جهت مسجدی کردن کودکان بهره ببریم و آنان را بدین واسطه به سمت عادات معنوی سوق دهیم.

مهمترین امر در این مسئله قرار دادن فضایی مختص به کودکان، که در اوقات مختلف کودکان در آنجا به بازی و سرگرمی می پردازند.

مکانی که در هنگام اقامه نماز پذیرای کودکان زیر 5 سال بوده و در آن مربیانی که خود به عنوان خادم افتخاری مسجد هستند؛ به خدمت رسانی و آموزش و سرگرم کردن کودکان، می پردازند. فضایی که در غیر اوقات نماز پذیرای کودکان دیگر هم می تواند باشد و در آنجا می توان کلاس های مختلف آموزشی و تربیتی را برای کودکان به اجرا گذاشت.

حتا می توان فضایی خارج از شبستان مسجد را به این امر اختصاص داد، تا بانوان محترمه ای که عذر شرعی برای ورود به شبستان مسجد را دارند، در آنجا به همراه کودکان خویش حضور داشته باشند و هم به خدمت رسانی به دیگر کودکان و سرگرم کردن آنان بپردازند.

ملزومات تفریحی و سرگرمی:

1.    ایجاد فضایی مناسب جهت بازی کودکان در حیاط مسجد که موجب آزار نمازگزاران نگردد.
2.    قرار دادن وسائل نقاشی مثل کاغذ و مداد رنگی یا مداد شمعی به جهت نقاشی کودکان روی تخته یا کاغذ.
3.    تهیه میزهای کوچک برای قرار گرفتن کودکان در پشت آنها برای خمیر بازی و نقاشی.
4.    تهیه و نصب تاب و سرسره کوچک در گوشه ای از حیاط مسجد به طوری که در هنگام بازی نظارت مربیان به صورت مستقیم یا غیر مستقیم را همراه داشته باشد.
5.    پهن کردن میز تنیس در گوشه ای از حیاط مسجد یا فضایی که امکان این کار در آنجا مهیا باشد.
6.    درست کردن تیر دروازه هایی برای فوتبال کودکان در حیاط مسجد یا فضایی غیر از مسجد با هدایت و نظارت مربیان مسجدی.
7.     تهیه راکت های بدمینتون و توپ آن برای بازی کودکان.
8.    در صورت امکان، نصب تور والیبال متحرک در فضای بیرونی مسجد برای مسابقات والیبال کودکان و نوجوانان.
9.    هماهنگ ساختن سالن ورزشی نزدیک مسجد از سوی هیئت امناء برای بازی های کودکان در ایام هفته.
10.    قرار دادن میز فوتبال دستی، در فضایی جداگانه برای بازی کودکان و برگزاری مسابقات در ایام مختلف و تهیه جوایز برای برندگان.

ملزومات روانی:

1.    درختکاری و گل کاری در فضای حیاط مسجد و قرار دادن گلدان هایی در شبستان مسجد، تا سبب ایجاد آرامش و تولید اکسیژن لازم برای کودکان شود.
2.    قرار دادن گلاب پاش هایی در ورودی مسجد جهت معطر کردن و خوشبو ساختن فضای مسجد، تا موجب ایجاد فضایی معنوی و آرام بخش برای کودکان و نونهالان گردد.

ملزومات آموزشی:

1.    مجهز کردن گوشه ای از مسجد یا فضایی جداگانه به قفسه های کتاب کودکان و نوجوانان برای مطالعه در مواقع حضور آنان در مسجد یا تحویل امانی کتب به ایشان.
2.    ایجاد فضایی آموزشی برای برگزاری کلاسهای قصه گویی، روخوانی قرآن، نقاشی، خطاطی و...
3.    تهیه تعدادی رایانه جهت آشنایی و آموزش کودکان با رایانه و نرم افزارهای بازی های رایانه ای دینی.
4.    نصب تخته وایت برد برای تدریس مربی به کودکان.

ملزومات تربیتی:

1.    تدارک پرده نمایش و اجرای فیلم های جذاب و انیمیشن های مربوط به حوزه ی دین.
2.    ایجاد فضا یا صندلی مناسب برای کودکان تکبیر گو و تهیه پایه بلندگو به اندازه قد کودک .
3.    ایجاد کانونی فرهنگی برای برپایی کلاس های مختلف فرهنگی و تربیتی در مسجد یا نزدیک آن.

ملزومات بهداشتی:

1.    تهیه جاکفشی های تمیز یا کیسه های یکبار مصرف برای قرار دادن کفش های کودکان داخل آنها.
2.    ایجاد سرویس های بهداشتی با دارا بودن سنگ توالت مناسب برای کودکان.
3.    تعبیه جا مایع صابون هایی در سرویس بهداشتی به اندازه ی قدّ کودکان باشد.
4.    قرار دادن دمپایی برای تجدید وضوی کودکان و استفاده از سرویس بهداشتی و آبخوری.
5.    قرار دادن آب سردکن و لیوان یکبار مصرف در نزدیک ترین مکان به شبستان مسجد.
6.    تهیه مهر های بهداشتی و تمیز مخصوص نماز کودکان.

بنابراین همه ما موظفیم تا در مسجدی شدن کودکان تلاش کنیم و دست به دست هم در این کار خیر به هم یاری دهیم، چرا که به دستور قرآن کریم مومنین باید در کارهای خیر به هم یاری دهند(مائده، 2)، تا به لطف و مرحمت خدای متعال کودکانمان تبدیل به نور چشم و پیشوای پرهیزگاران گردند(فرقان، 74).
و الحمد لله رب العالمین  




کتابنامه:

إبن ابی الجمهور، محمد بین زین الدین: عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، قم، دار سید الشهداء للنشر، 1405.
إبن بابویه، محمد بن علی: المقنع، قم، موسسه الامام المهدی، 1415ق.
إبن حیون، نعمان بن محمد مغربی: دعائم الاسلام، مصحح:آصف فیضی، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام، 1385ق.
طوسی، محمد بن الحسن: الامالی، قم، دارالثقافه، 1414ق.
کراجکی، محمد بن علی: کنز الفوائد، مصحح: عبدالله نعمه، قم، دارالذخائر، 1410ق.
کلینی: الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق چ چهارم.
المتقی الهندی: کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، مکتبه الرساله، بی جا، بی تا.
نوری، حسین بن محمد تقی: مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، موسسه آل البیت، 1408.