در فرازی از بیانات مقام معظم رهبری در مورد مساجد آمده است: باید با برنامهریزی صحیح و استفاده از ابزارهای فرهنگی و هنری عمران معنوی مساجد را تقویت کرد و از ظرفیت شوقآوری و شورآفرینی مساجد برای جذب قشرهای مختلف مردم بهره برد.
مسجد کانون مؤثری است که علاوه بر این که نقش خود را بهعنوان یک نهاد موفق اجتماعی در طول حیات ارزشمند خویش بهخوبی ایفا نموده بلکه بهصورت فردی نیز زمینه تمسک و بهرهمندی از رفتارهای اجتماعی، شخصی و خانوادگی و همچنین بهرهمندی از سبک و سیاق زندگی معنوی و اسلامی در این امور را از طریق مبلغان، روحانیون و عالمان وارسته دینی در قالب سخنرانی، وعظ و خطابه در منابر مساجد که یکی از عناصر و اجزای مهم مساجد در انتقال پیامها محسوب میشوند فراهم کرده است.
علاوه بر آن، عمده محتوای متون و منابعی که توسط آنان مورد بهره برداری قرار میگرفت آیات، احادیث و روایات برگرفته از سخنان گهربار پیشوایان، بزرگان و عالمان دینی است و بسیاری از این مباحث به امور مربوط به سبک و شیوه زندگی یک فرد مسلمان و چگونگی برگزیدن رفتاری مناسب و شایسته برای زندگی در یک جامعه اسلامی است.
مقام معظم رهبری پیرامون مسجد و تأثیراتش بر زندگی و فضای موجود در جامعه بیانات متعددی داشتهاند؛ بخشی از سخنان ایشان پیرامون اهمیت مسجد و ثمرات وجود آن در جامعه بهشرح ذیل است:
مسجد، نهفقط در زمان ما و نهفقط در کشور عزیز اسلامى ما، بلکه در نقاط مختلف عالم و در طول تاریخ، منشأ آثار بزرگ و نهضتها و حرکتهاى اسلامى بزرگى شده است، مثلاً قیام مردم کشورهاى شمال آفریقا که مسلمان هستند ــ مثل الجزایر و دیگر کشورهایى که سالها زیر سلطه نظامى استعمار فرانسویها بودند ــ از مساجد شروع شد، که به پیروزى هم رسید و کشورها استقلال پیدا کردند. انقلاب در این کشورها هم، آن روزى رو به شکست رفت و دوباره ملّتها استقلال خودشان را از دست دادند که رابطه خود را با مساجد و با دین و ایمانِ مساجد قطع کردند.
مسجد بهعنوان پایگاه دین و عبودیت منشأ برکات ماندگار است
در صدر اسلام هم، در زمان نبىّ مکرّم اسلام(ص) و همچنین در زمان حکومت بابرکت امیرالمؤمنین(ع)، مسجد مرکز همه تصمیمگیریهاى مهم و کارهاى بزرگ بود. نمىخواهیم از لحاظ وضع زمان، مسجد امروز را به مسجد کوفه زمان امیرالمؤمنین تشبیه کنیم؛ زیرا اقتضاهاى هرزمان متفاوت است. بهطور کلّى مسجد بهعنوان یک پایگاه دین، عبودیت و معرفت، مىتواند براى جوامع اسلامى منشأ و سرآغاز حرکات بزرگ و برکات ماندگار باشد.
مسجد؛ مرکز افشای زمامداران فاسد و خودفروخته طاغوت
یکى از علل پیروزى این انقلاب مبارک در ایران اسلامى ــ و یا لااقل سهولت این پیروزى ــ این بود که مردم به مساجد اقبال پیدا کردند؛ جوانان مساجد را پر کردند و علماى اعلام، مساجد را بهعنوان مرکزى براى تعلیم، تربیت، روشنگرى افکار و اذهان، مورد استفاده قرار دادند و مسجد، مرکزى براى حرکت، آگاهى، نهضت و افشاى اسرار زمامداران فاسد و خودفروخته رژیم طاغوت شد. در دوره مشروطیت هم همینطور بوده است؛ در دوره ملى شدن صنعت نفت هم تا حدودى همینطور بود؛ در زمان انقلاب هم که این مسأله، به حدّاعلى رسید.
ملت ایران باید مساجد را مغتنم بشمارد و پایگاه معرفت و روشنبینى و روشنگرى و استقامت ملى به حساب آورند. اگر کسى خیال کند که در مسجد، فقط چند رکعت نماز مىخوانند و بیرون مىآیند و این چه تأثیرى دارد، خطاست. اینطور نیست. اوّلاً اگر همان چند رکعت نماز هم با چشم بصیرت نگاه شود، خودِ نماز که بهزبان مُشرِّع مقدّس نماز و اذان، خیرالعمل و فلاح است، مایه برکات زیادى مىشود. نماز یک ملت را به قیامِ للَّه وادار مىکند. نماز انسانها را از فساد دور و به خلوص و فداکارى نزدیک مىکند.
علاوه بر آن، مسجد فقط براى نماز نیست؛ در مسجد انواع عبادات هست. از جمله آن عبادات، تفکّر است که «تفکّر ساعة خیر مِن عبادة سنة»، یا در بعضى از روایات است که «من عبادة اربعین سنة»، یا «سبعین سنة» ــ البته فکر کردن درست ــ افراد مسجد برو، این فکر را بهوسیله شنیدن سخنان عالم دین و فقیه به دست مىآورند.
مسجد؛ مرکز تفکّر، تأمل و تصفیه روح
بنابراین مسجد، هم مدرسه است، هم دانشگاه، هم مرکز تفکّر و تأمل، هم مرکز تصفیه روح، هم مرکز خلوص و مرکز اتّصال بنده به خداست. ارتباط زمین و آسمان است. جایى است که انسان خود را به منبع لایزال فیض و قدرت وصل مىکند. انسان در مسجد، خود را به خدا متصّل مىکند.
بنابراین باید قدر مساجد را دانست. باید در مساجد حضور پیدا کرد. بحمداللّه بهبرکت انقلاب در این سالهاى اخیر، این معنا زیاد شده و کیفیت پیدا کرده است. همه شنیدید که امسال در ایام اعتکاف در ماه مبارک رجب، در بسیارى از مساجد سراسر کشور، جوانان ما، زنان و مردان از قشرها و سنین مختلف، رفتند و در مسجد ماندند؛ سه روز روزه گرفتند و با خدا مأنوس شدند. بعد از آن هم با گریه و اشک و آه، مسجد را وداع گفتند و بیرون آمدند، تا براى سال آینده آماده شوند.
عزیزان من! این براى یک جامعه، علامت خوبى است. «الّذین انّ مکّناهم فىالارض اقاموا الصلوة»، علامت یک حکومت الهى، علامت یک حرکت صحیح و داراى جهتگیرى صحیح است. این را جدّى بگیرید و تقویت کنید. بحمداللّه مسأله تنظیف و تطهیر و پاکسازى و غبارروبى و عطرافشان مساجد ــ کارهایى که این روزها انجام مىگیرد ــ همه جزو کارهاى خوبى است که بحمداللّه انجام هم مىگیرد و خوب است که انجام دهید. (بیانات در دیدار مردم قم ــ 1375/10/19)
ظرفیت شوقآوری و شورآفرینی مساجد را تقویت کنید
مساجد، جایگاه ارتباط انسان با پروردگار و از جمله مراکز تصمیمگیریهای اجتماعی و سیاسی جوامع اسلامی است باید با برنامهریزی صحیح و استفاده از ابزارهای فرهنگی، هنری، عمران معنوی مساجد را تقویت کرد و از ظرفیت شوقآوری و شورآفرینی مساجد برای جذب قشرهای مختلف مردم و تبلیغ مفاهیم و معارف اسلامی، بهرهگیری کامل کرد.
ارتباط بین مساجد کشورهای اسلامی ضروری است، حادثه آتش زدن مسجدالاقصی نشاندهنده جهتگیری همیشگی دنیای استکبار بر ضد مظاهر و جلوههای هویت مسلمانان است و به همین علت، باید در ذهن ملتهای مسلمان زنده بماند.
سیاستها و تلاشهای آمریکاییها و صهیونیستها برای خنثیکردن جذابیت و قدرت نفوذ اسلام میان ملتها با شکست مواجه شده است، دشمنان اسلام مقابل روشهای نشأتگرفته از ایمان اسلامی مردم منطقه حقیقتاً درماندهاند و اگر این روند با امید و ایمان و ابتکار بیشتر ملتهای مسلمان ادامه یابد یقیناً نصرت و یاری پروردگار بیش از پیش شامل حال مسلمانان خواهد شد. (دیدار شرکتکنندگان در همایش گرامیداشت مساجد با رهبر انقلاب ــ 1384/05/30)
مساجد تبلیغ است. ما با مساجد و مجالس تبلیغ چه کردهایم و چه مىخواهیم بکنیم؟ این سؤالى است که ما باید از خودمان بکنیم. در همه مراحلِ این تاریخ پُرافتخار، مساجد همیشه پایگاه دیندارى و حرکت مردم در جهت دین بوده است. شما خودتان یادتان است که انقلاب از مساجد شروع شد؛ امروز هم در هنگامى که حرکت و بسیج مردم مطرح مىشود ــ چه سیاسى و چه نظامى ــ باز مساجد کانونند؛ این برکت مساجد است؛ لیکن مساجد که فقط در و دیوار نیست. این سؤال واجبى است که ما باید از خودمان بکنیم، و اگر نکنیم، دیگران از ما سؤال مىکنند که شما براى تحول بخشیدن و پیشرفت دادن به مساجد چهکارهایى مىخواهید بکنید و چه برنامههایى در پیش دارید.
در دورههاى پیش از انقلاب، عالمى به مسجد مىرفت، نمازى مىخواند و مسألهاى مىگفت؛ در ایام مخصوص هم یک منبرى دعوت مىشد و سخنرانى مىکرد. اگر امروز ــ که روز حاکمیت اسلام و ارزشهاى اسلامى است ــ مساجد به همان شکل، بلکه در مواردى با افت کیفى و کمى اداره بشود، آیا این مقتضاى حق و مصلحت است؟ آیا این پیشرفت است؟ پس «من استوى یوماه فهو مغبون»یعنى چه؟
ما باید براى مساجد برنامهریزى کنیم. غیر از خود علما و روحانیون و ائمه جماعات، چهکسى باید برنامهریزى کند؟ من نمىگویم حتماً بیاییم در مساجد از وسایل و دستگاههاى تبلیغاتىِ جدید مثل فیلم و اینطور چیزها استفاده کنیم ــ حالا اگر در موردى امام جماعتى مصلحت دانست، بحث دیگرى است ــ اما من عرض مىکنم که همان شیوه گذشته را هم مىتوان با محتواى بهتر ادامه داد؛ این کار را باید بکنیم.
چرا بنده باید بشنوم که در تهران با این عظمت، براى نماز صبح در اول اذان، چندان مسجدى باز نیست و چندان نماز جماعتى برقرار نمىشود؟! ما باید صبحها و ظهرها و شبها برویم و با مردم نماز بخوانیم؛ این اوّلىترین و ضرورىترین کار ما در مساجد است. چرا باید در این شهر با این عظمت، با اینهمه هیاهوهاى گوناگون از اطراف و اکناف، نغمه اذان در همهجاى شهر شنیده نشود؟! اذان، علامت مسلمانى است. چهکسى گفته باید در پشت بام مساجد یا در مساجد بزرگ و عمده، حتّى در سحرها ــ ظهر و شب که جاى خود را دارد ــ از طریق بلندگو اذان نگویند؟ وقت اذان که مىشود، باید تهران یکسره صداى اذان باشد. مگر اینجا قبةالاسلام نیست؟ مگر ما این حرف را نمىگوییم؟ اینکه ظهر بشود، از ظهر یک ساعت هم بگذرد، کسى در خیابان راه برود، اما احساس نکند که ظهر شده است، آیا این قضیه با آن ادعا مىسازد؟! اگر ما مساجد را گرم نگه نداریم، در مساجد حضور نداشته باشیم و در حد توان و امکانِ یک روحانى و پیشنماز به مسجد نرسیم، چطور مىتوانیم توقع کنیم که بههنگام اذان ظهر مردم دکانهایشان را ببندند و بیایند پشت سر ما نماز بخوانند؟! ما باید آنجا باشیم تا زمینه براى آمدن مردم فراهم بشود. البته آمدن مردم هم تبلیغات و گفتن مىخواهد؛ اما زمینه و مقتضى آن، عبارت از حضور ما در آنجاست، که متأسفانه ضعیف شده است؛ ما باید اینها را علاج کنیم.
در خصوص منبر و مطالبى هم که در آن مطرح مىشود، باید یک فکر اساسى کرد. امروز، روز بیدارى ذهنهاست. انقلاب ذهنها را بیدار کرد و در ذهنها سؤال بهوجود آورد. طول دوران استبداد موجب خمودگى ذهنها شده بود. قبل از انقلاب جوانان ما سرشان پایین بود؛ مىآمدند و مىرفتند و کارى به کار کسى نداشتند؛ مگر آنکه یک نفر انقلابى مىرفت و آنها را با مفاهیم انقلابى آشنا مىکرد؛ اما امروز اینطور نیست؛ امروز رادیو، تلویزیون، اخبار، سخنرانیها و چهره باز حکومت و دولتمردان در برخورد با مردم، آنها را متوجه قضایا کرده است. خود انقلاب اساساً مردم را بیدار کرده، اما سؤال در ذهنها هست. مگر مىشود در آن منبرى که ما مىرویم، به این سؤالها پاسخ داده نشود؟ (بیانات در دیدار جمعى از روحانیون ــ 1370/12/14)
نمازهای جماعت و مساجد باید کاملاً جدی گرفته شود و مردم با مسجد و نمازهای جماعت روز به روز انس بیشتری پیدا کنند و برای این منظور روحانیون باید منبر، تبلیغ و تبیین را بهعنوان یک کار ضروری در نظر بگیرند. روحانیون باید با استفاده از منابر و مساجد، سؤالات موجود در ذهن مردم را بیابند و با دادن پاسخ مستدل و منطقی به آنها خلأ ذهنی زنان و مردان و بهویژه جوانان را پر کنند، زیرا اگر غفلت شود این خلأ را دشمنان اسلام آنگونه که خود میخواهند پر خواهند کرد.
دعوت مردم به عبودیت خداوند در تمامی عرصهها، ضروری و مفید است دعا و تضرع، راز و نیاز با معبود و ذکر خدا از صمیم قلب، متعلق به شجاعترین، سیاسیترین، روشنفکرترین، عاقلترین و اندیشمندترین انسانهای روزگار یعنی امیرالمؤمنین علی، حسینبن علی و امام سجاد(ع) است و جامعهای که از این نظر خلأ داشته باشد، ضربه خواهد خورد، بنابراین روحانیون پیوسته باید مردم را به عبودیت خدا توجه دهند.
همیشه و در همهجا مردم باید به اخلاق صحیح، گذشت، محبت و مهربانی با یکدیگر، صبر و استقامت در کارها، اجتناب از خیانت و پرهیز از بدخواهی و بدگویی دعوت شوند زیرا اگر جامعهای تزکیه و تهذیب اخلاقی نشده باشد، حتی اگر در اوج ترقی هم قرار بگیرد، قابل تحمل نخواهد بود. آگاهیهای سیاسی از جمله مواردی است که همه مردم به آن احتیاج دارند، زیرا ملتی که قدرت تحلیل صحیح داشته باشد میتواند توطئه دشمن را دریابد و خود را از نیرنگ و فریب او در امان نگه دارد.
روحانیت باید بهمعنای حقیقی کلمه وحدت داشته باشد زیرا بدون تردید در سایه این اتحاد و همسویی، بزرگترین و خطرناکترین دشمنان نیز نمیتوانند علیه ملت، کشور و نظام اسلامی ایران کاری از پیش ببرند. (دیدار جمع کثیری از روحانیون و ائمه جماعات مساجد با رهبر انقلاب ــ 1373/11/05)
من سفارش میکنم که کانونهاى فرهنگى - هنرى مساجد را فراموش نکنید؛ البته با همکارى بسیج. بد است که بین روحانى مسجد و بسیج مسجد، اختلاف به وجود بیاید. نه، با همکارى بسیج، این کانونهاى فرهنگى - هنرى مساجد را مؤثر کنید، برایش کار کنید. بنشینید فکر کنید، مطالعه کنید و سخنى که متناسب با نیاز آن جوانى است که آنجا حضور پیدا میکند، فراهم کنید. مطالعه کنید. کتابهائى وجود دارد که میشود از این کتابها استفاده کرد. کتابهائى هست؛ بروید بپرسید، تحقیق کنید از کسانى که اهلش هستند. خودتان را مجهز کنید، مسلح به سلاح معرفت و استدلال کنید، بعد به این کانونهاى فرهنگى - هنرى بروید و پذیراى جوانها باشید. با روى خوش هم پذیرا باشید؛ با سماحت، با مدارا. فرمود: «و سنّة من نبیّه»، که ظاهراً عبارت است از «مداراة النّاس»؛ مدارا کنید. ممکن است ظاهر زنندهاى داشته باشد؛ داشته باشد. بعضى از همینهائى که در استقبالِ امروز بودند و شما - هم جناب آقاى مهماننواز، هم بقیهى آقایان - الان در این تریبون از آنها تعریف کردید، خانمهائى بودند که در عرف معمولى به آنها میگویند «خانم بدحجاب»؛ اشک هم از چشمش دارد میریزد. حالا چه کار کنیم؟ ردش کنید؟ مصلحت است؟ حق است؟ نه، دل، متعلق به این جبهه است؛ جان، دلباخته به این اهداف و آرمانهاست. او یک نقصى دارد. مگر من نقص ندارم؟ نقص او ظاهر است، نقصهاى این حقیر باطن است؛ نمىبینند. «گفتا شیخا هر آنچه گوئى هستم / آیا تو چنان که مینمائى هستى؟». ما هم یک نقص داریم، او هم یک نقص دارد. با این نگاه و با این روحیه برخورد کنید. البته انسان نهى از منکر هم میکند؛ نهى از منکر با زبان خوش، نه با ایجاد نفرت. بنابراین با قشر دانشجو ارتباط پیدا کنید.
آنهائى که درسشان یک قدرى پیش رفته، لباس روحانیت بپوشند؛ اما بدانند لباس طلبگى پوشیدن، بار سنگینى است. این عمامه چند سیرى که شما روى سرت میگذارى، خیلى سنگین است. بمجردى که دیدند شما عمامه دارى، سیل سؤال و اشکال و اینها وارد میشود. اگر آنچه که نمیدانى، گفتى نمیدانم، بعد رفتى آن را تحقیق کردى و دانستى و احیاناً آمدى به او گفتى، این خوب است؛ اما اگر آنچه که نمیدانى، به شکل غلط جواب دادى، یا چون نمیدانستى، عصبانى شدى که چرا این را از من سؤال کرد، این دیگر خوب نیست. اگر بناست آدم اینجور باشد، نبودن بهتر است.
امامت جماعت در مساجد را محترم بشمارید، مهم بشمارید. کسانى که شایستگى دارند، امامت مساجد خیلى مهم است. در هر وعدهى نماز، یا لااقل در هر شبانهروزى یک وعدهى نماز، با مردم حرف بزنید و افکار را باز کنید. با ذکر حقایق دین و مناقب ائمه(ع) دلها را روشن کنید؛ دلها روشن میشود. (بیانات در دیدار علما و روحانیون خراسان شمالى - 1391/07/19)
ما بارها، مکرر به آقایان ائمه جمعه، ائمه جماعت و روحانیون محترم در شهرستانها، در تهران توصیه کردیم که مساجد باید آباد باشد؛ صداى اذان باید از مساجد بلند شود. باید همه نشانههاى توجه به نماز و اقامه نماز را در شهر اسلامى - بخصوص در شهرهایى مثل تهران و شهرهاى بزرگ کشور - ببینند، باید احساس کنند؛ هم مردم خودمان، هم کسانى که وارد این شهرها میشوند. نشانههاى اسلامى باید واضح و آشکار باشد؛ کما اینکه در مهندسىهاى ما باید نشانههاى اسلامى آشکار باشد. صهیونیستها هر نقطهى دنیا که خواستند یک ساختمانى بسازند، آن علامت نحس ستاره داوود را سعى کردند یک جورى رویش تثبیت کنند. کار سیاسىشان اینجورى است. ما مسلمانها نشانههاى اسلامى و مهندسى اسلامى را باید در همهى کارهایمان، از جمله در باب مهندسى بایستى مراعات کنیم. 1387/08/29
روحانی پرهیزگار مایه حیات مسجد است
روحانی پرهیزگار، خردمند، کارشناس و دلسوز در مسجد، همچون پزشک و پرستار در بیمارستان، روح و مایه حیات مسجد است. امامان جماعت باید آمادهسازی خویش برای طبابت معنوی را وظیفه حتمی خود بدانند و مراکز رسیدگی به امور مساجد و حوزههای علمیه در همه جا آنان را یاری دهند. مساجد باید مَدرَسِ تفسیر و حدیث و منبرِ معارف اجتماعی و سیاسی و کانون موعظه و پرورش اخلاق باشد. زمزمه محبت متولیان، مدیران و امنای مساجد، باید دلهای پاک جوانان را مجذوب و مشتاق کند. حضور جوانان و روحیههای بسیجی باید محیط مسجد را زنده و پرنشاط و آیندهپو و لبریز از امید سازد.
میان مسجد و مراکز آموزشی پیوند شایستهای برقرار شود
میان مسجد و مراکز آموزشی در هر محل، همکاری و پیوند تعریف شده و شایستهای برقرار شود. چه نیکوست که دانش آموزان برجسته و ممتاز در هر محل، در مسجد و در برابر چشم مردم و از سوی امام جماعت، تشویق شوند. مسجد باید رابطه خود را با جوانانی که ازدواج میکنند، با کسانی که به موفقیتهای علمی و اجتماعی و هنری و ورزشی دست مییابند، با صاحب همّتانی که کمک به دیگران را وجهه همت میسازند، با غمدیدگانی که غمگساری میجویند، و حتی با نوزادانی که متولد میشوند، برقرار و مستحکم کند. مسجد باید در هر منطقه و محل؛ مأمن و مایه خیر و برکت باشد و به طریق اولی، وسیله زحمت و آزار مجاوران نگردد. پخش صداهای آزاردهنده بویژه در شب و هنگام آسایش مردم، کاری ناروا و در مواردی خلاف شرع است. تنها صدائی که باید از مسجد در فضا طنین بیفکند بانگ اذان با صوت خوش و دلنواز است. (پیام به نوزدهمین اجلاس سراسری نماز - 1389/07/20)
شانه دیگر، آبادى مساجد و افزایش نمازهاى جماعت است، و این به معناى بروز برکات نماز در سطح همکارى و همدلى اجتماعى است. بىشک این فریضه نیز با همهى اتکالش به عامل درونى یعنى توجه و ذکر و حضور، همچون دیگر واجبات دینى، ناظر به همهى عرصهى زندگى انسان است و نه به بخشى از آن یعنى زندگى فردى و شخصى هر کس. و آنجا که پاى فعالیّت و نشاط دستجمعى افراد جامعه به میان مىآید، نماز همچون گرمترین و پرشورترین عبادت دستجمعى، نقش بزرگى را بر عهده مىگیرد. مظهر این خصوصیت، همین نمازهاى جماعت پنجگانه و نماز جمعه و نمازهاى عید است. (1373/06/10 - پیام به مناسبت گردهمایى سالیانهى نماز در شیراز)
مساجد بهترین مکان برای نیروی مقاومت بسیج است
خودسازى باید بکنید. مساجد را رها نکنید. نیروى مقاومت بسیج، بهترین جایى که دارد، همین مساجد است. منتها مساجد را مسجد نگه دارید. با امام جماعت مسجد، با عبادت کنندگان مسجد و با مؤمنینى که در مسجدند، برادرانه صمیمى باشید - که بحمداللَّه هستید - و آن را حفظ کنید و بیشتر کنید. اوّل وقت، نماز را به جماعت، پشت سر پیشنماز هر مسجدى که در آن هستید، بخوانید. در مراسم دینى مسجد و تبلیغات آن شرکت کنید. در مراسم دعا و قرآن و مراسم مذهبى شرکت کنید. شما و امام جماعت آن مسجد - هر کس که هست - مشترکاً مسجد را حفظ کنید. براى مسجد، جاذبه درست کنید تا بچهها، جوانان و زن و مرد محله، مجذوب مسجدى شوند که شما در آن هستید و بیایند. مسجد، پایگاه بسیار مهمّى است. (بیانات در دیدار جمعی از فرماندهان بسیج - 1371/08/27)
خبرگزاری تسنیم