مجتبی فرهنگیان، پژوهشگر حوزه مسجد با بیان مؤلفه‌های مورد نیاز برای ساخت مسجد به خبرنگار شبستان گفت: پیامبر (ص) زمانی که بنیاد زندگی مدنی و شهری را بنا نهادند و پس از هجرت به شهر مدینه برای ساماندهی امور جامعه اقدام به ایجاد مسجد کردند و در ساخت مسجد مؤلفه‌هایی را در نظر گرفتند که آن را به محلی برای رفت و آمد همه اقشار مردم کنند.

وی ادامه داد: در حال حاضر باید در ساخت مسجد به مؤلفه‌هایی که پیامبر(ص) توجه داشتند، اهتمام کرد تا مساجد امروز همچون مساجد صدر اسلام بتوانند نقش خود را ایفا کنند. البته نباید از این مسئله غافل بود که برخی از شاخصه ها و اموری که در حال حاضر در مسجد پیگیری نمی شود به دلیل اقتضائات زمانی و پیچیدگی هایی عصر امروز است چرا که در زمان پیامبر (ص) به دلیل نبود نهادهای حاکمیتی و حکومتی همه امور و مشکلات مردم در مسجد حل وفصل می شد ولی امروز نهادهای قانون گذار زیادی در کشور برای رفع مشکلات مردم وجود دارد که اغلب این مسایل از طریق آنها پیگیری می شود.

وی با اشاره به مؤلفه‌های ساخت مسجد در صدر اسلام اذعان کرد: سادگی، موقعیت ساخت و توجه به این مسئله که مسجد بتواند نیازهای همگان را برآورده کند از مؤلفه‌هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

فرهنگیان خاطرنشان کرد: پیچیدگی‌های عصر امروز موجب شده است که حوزه زندگی انسان‌ها تحت تأثیر روابط و مناسبات قرار گیرد، بنابراین بافت شهری، زندگی انسان ها و نحوه معماری مساجد هم متأثر پیچیدگی های و تحولات امروزی است.

این پژوهشگر حوزه مسجد موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی را یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار در ساخت مسجد نام برد و تصریح کرد: آن چیزی که در کشور عربستان به عنوان سرزمین گرم و خشک برای مساجد مورد توجه قرار می گرفت به طور قطع برای منطقه معتدل و جنگلی از حیث ساخت و ساز تفاوت دارد. وقتی گفته می شود ساخت مساجد همانند مساجد صدر اسلام باشد این به معنای در نظر نگرفتن موقعیت جغرافیایی و اقلیمی نیست.

معماری مساجد اسلامی هویت بخش شهرها

نویسنده کتاب «مسجد، خانواده و نماز» ادامه داد: از قرن اول هجری به بعد از زمانی که مسجد به عنوان نماد تمدن اسلامی به شمار آمد شاهد تحولات فراوان در تیپ معماری مساجد بوده ایم یعنی از قرون میانه به بعد که دوران اعتلاء و طلایی تمدن اسلامی است شاهد شکوهی در ساخت مساجد شدیم که در واقع بیانگر معماری اسلامی به دنیا بود.

وی ادامه داد: این معماری‌ها در حال حاضر در دانشگاه‌های دنیا و محافل دیگر مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرند که نوع معماری مساجد ایران و کشورهای اسلامی از جمله این معماری ها است. در واقع این نوع معماری مساجد علاوه بر اینکه هویت جدیدی را به مدیریت شهری بخشید بیانگر معرفت‌شناسی دینی ما است بنابراین این معماری اصیل اسلامی که هویت اسلامی ما است باید در حال حاضر نیز حفظ شود.

لزوم توجه به توسعه کمی و کیفی مسجد توامان
این پژوهشگر حوزه مسجد در بیان اینکه توسعه کمی مساجد مهم تر است یا توسعه کیفی گفت: باید در ساخت مسجد اقدامی اساسی صورت گیرد به این شکل که در این زمینه به یک مطالعات استاندارد دست یابیم و بر اساس جمعیت محلات اقدام به ایجاد مسجد در مناطق مختلف شهری کنیم.

وی افزود: در کنار توسعه کمی مساجد باید یک مسجد بزرگ که حالت مرکزیت برای مساجد محله‌ای و ناحیه‌ای داشته باشد نیز ایجاد کرد تا در مناسبت‌های مختلف از امکانات آنها استفاده شود، بنابراین توجه به توسعه کمی و کیفی مسجد باید با هم مورد توجه قرار گیرد.

فرهنگیان با بیان اینکه مسجد علاوه بر کارکرد عبادی کارکردهای دیگری نیز همچون کارکرد اجتماعی، تربیتی، سیاسی و اقتصادی دارد، اذعان کرد: نباید تنها به کارکرد عبادی مسجد توجه کرد بلکه باید تمام مؤلفه‌ها و کارکردهای مسجد مورد توجه قرار گیرد تا در جامعه تاثیرگذاری داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه انقلاب اسلامی ایران از مساجد آغاز شد، تصریح کرد: در دوران قبل از انقلاب به دلیل آنکه کارکرد عبادی مسجد با کارکرد سیاسی و اجتماع پیوند خورد، موجبات پیروزی انقلاب فراهم شد ولی متاسفانه پس از انقلاب به دیگر کارکردهای مسجد آن طور که باید توجه نشد.

فرهنگیان با بیان اینکه مسجد بزرگ‌ترین سازمان و مرکز برای تربیت و تولید فرهنگ است، خاطرنشان کرد: قدرت تشخیص و سیاست‌گذاری دقیق در حوزه مسجد نیاز امروز جامعه ما است ولی متأسفانه امروز به دلیل ایجاد نهادهای موازی در حوزه مسجد و فراهم شدن عرصه سیاست‌گذاری جامع برای تربیت نیروهای جدید در عرصه فرهنگی زمینه جولانگاه رقابتی در عرصه مسجد شکل گرفت.

وی گفت: امروز در عرصه احیای کارکرد تربیتی مسجد دچار آسیب جدی هستیم و باید در حال حاضر برای تقویت فرهنگ دینی به مسجد بازگردیم زیرا که هیچ رسانه و سازمان و نهاد نمی‌تواند مانند مسجد باشد.

وی مهم‌ترین نیاز یک مسجد را داشتن یک سیاست‌گذاری فرهنگی جامع دانست و گفت: اگر سیاست‌گذاری جامعی برای مساجد وجود داشته باشد آن موقع است که مسجد توانسته نیازهای مخاطبان خود را برآورده کند.

فرهنگیان اضافه کرد: یکی از دلایلی که موجب شده‌ است برخی افراد به ویژه جوانان نسبت به مسجد بی‌توجه شوند به دلیل کوتاهی های صورت گرفته در این زمینه و سیاست‌گذاری‌های دست‌اندرکاران این حوزه و کوتاهی در سیستم‌های مطالعاتی است. اگر در این موضوع مطالعاتی صورت گیرد. آن موقع می‌توان به نیازمندی‌های یک مسجد پی برد.

وی با انتقاد از اینکه مطالعات مختلف و تالیفات گسترده ای در رشته‌های علمی و موضوعات مختلف در حال حاضر در حال انجام است ولی در زمینه مسجد مطالعاتی محدودی صورت می گیرد، اذعان کرد: مسجد غیرتخصصی‌ترین نهادی است که همه در مورد آن اظهارنظر می‌کنند که البته این از جهت انس و علاقه شخصی که به مسجد دارند امری مورد پسند است ولی از این جهت که پژوهشگر و تربیت مدیرانی در حوزه مسجد که نگاهی بومی به عرصه مسجد داشته باشد، وجود ندارد مورد قبول نیست.

وی خاطر نشان کرد: بهره مندی از تفکرات وارداتی و شخصی برای پیشبرد اهداف، وضعیت مساجد را به وضعیت امروز مبدل می‌کند. بنابراین وقتی که کارکردهای مسجد به درستی تعریف و تبیین شود آن موقع است که به دیگر نیازمندی های مسجد توجه می شود.