سخن‌گفتن از مسجد در مقیاس محله بدون شناختن این موارد سخنی خام است: مفهوم محله، ساختار کلی و اجزای محله، ابعاد انسانی و اجتماعی آن، مقیاس انسانی و اجتماعی در ساختار هندسی و عملکرد مسجد محله. معماری و شهرسازی اسلامی (و هر یک از زیرمجموعه‭های آن؛ همچون خانه، محله و شهر)، و به‌ویژه ساختن مسجد، چیزی نیست مگر انعکاس اندیشه‌ی قدسی و فرهنگ نظام‌مند اسلامی که در زندگی اسلامی متجسم گردیده است. بنابراین، بنیان ماهوی، ساختار کالبدی و حتی فرآیند رشد پایدار مسجد در محله، در نظام معماری و شهرسازی اسلامی، هماهنگ با قانون‌های ویژه‌ی فرهنگ اسلامی (چه رفتارهای فردی و اجتماعی و چه حقوقی و اخلاقی) است. محله‌ی خوب چیزی نیست جز تجسم فضایی روش مطلوب زندگی جمعی مسلمانان و الگوهای رفتاری آن‌ها؛ الگوهایی که برپایه‌ی سنت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و ائمه‌ی معصوم (علیهم‌السلام)، استوار است. مطابق نظر بیشتر متفکران و صاحبنظران علوم اسلامی، انسان و جامعه‌ی انسانی حقیقتی است واحد و البته مرکب از دو بعد روح و جسم. براساس این تفکر، اگرچه روح و جسم (باوجود نوعی ارتباط) دو حقیقت متفاوت هستند؛ اما زندگی درذات‌خود متعلق به روح است و جسم نیز جوهر زندگی حیوانی و الزام‌های آن (از تصمیم‭گیری، حرکت و فعل گرفته تا صفت‌های کیفی و کمّی هر یک از آن‌ها) را از روح می‌گیرد.