مقدمه:

خدای متعال خود نظیف است و اسلام را بر نظافت بنا کرده است، و جز نظیفان را داخل بهشت نمی کند(ری شهری، 4/3303) ، او پاکیزگان را دوست می دارد (بقره/222) و نظافت را از ایمان دانسته است(مستغفری، 21) ، به همین جهت پاکیزگی و نظافت و خوش بویی را جزئی از اخلاق انبیاء دانسته است(کلینی، 5/567) و از اولین دستورهایی که به آخرین پیامبر خود می دهد حفظ نظافت است(مدثر/4).

مسجد هم خانه ی خداست (صدوق، من لایحضره الفقیه، 1/199)آنقدر این خانه با اهمیت است که بهترین بندگان خود را مأمور نظافت آن کرده است(حج/26) ، برهمین اساس انسانها در ورود به عبادتگاه ها، موظف به رعایت اصول بهداشتی هستند.

نمازگزارِ پاکیزه:

در آیه 31 سوره اعراف توصیه شده که انسان‌ها هنگام عزیمت به مسجد زینت خود را با خویشد همراه سازند، که زینت هم می‌تواند زینت‌های ظاهری؛ چون پوشیدن لباس پاکیزه و استفاده از عطر باشد و هم زینت باطنی؛ به معنای پاک سازی روح و آراسته شدن به صفات پسندیده.

در فرمایشات پیامبر اکرم و ائمه اطهار در رابطه با آداب مسجد به فراوانی تکیه بر نظافت فردی را در رفتن به مسجد می توان یافت، به عنوان مثال می فرمایند: وارد مساجد نشوید مگر با پاکیزگی(شعیری،71)، و هر کس به مساجد، پاکیزه وارد شود خداوند گناهانش را پاک نموده و از زائران خود منظور می کند(صدوق، امالی، 359).

نمازگزار زمانیکه خوردنی های بودار  مثل سیر و پیاز و ترده خورده، نباید به مسجد نزدیک شود (ابن شعبه، 119)، او برای احترام به مسجد، نباید به هیچ عنوان آب دهان خود را داخل مسجد بیاندازد(برقی، 1/55) .

حتا برای ورود به مسجد نمازگزاران موظفند که کفش های خود را هنگام ورود به آنجا بازرسی کنند(طوسی، 3/256) تا مبادا آلودگی همراه خود به داخل مسجد آورده باشند و نیز قبل از حضور در مسجد مسواک بزنند، چرا که ثواب نماز با مسواک 70 برابر خواهد شد(برقی، 2/562).

افزون بر این معطر کردن خود هنگام حرکت به سوی مسجد از توصیه های اکید شریعت به نمازگزار است(حرعاملی، 5/203).

مسجدِ تمیز:

مسجد خانه خداست و زائران خدا میهمانان آنجا هستند و این خانه باید همیشه تمیز باشد تا مهمانان فقط مشغول به راز و نیاز با میزبان باشند.

خانه ای که برای نظافت و جارو کردن آن پاداش تعیین می شود و برای نظافت چی آن مغفرت در نظر گرفته می شود(صدوق، امالی، 501)، و تمیز کننده مسجد کسی دانسته می شود که دوست می دارد تا پس از مرگ طعمه حشرات زیرزمین قرار نگیرد(إبن شاذان قمی، 153)، این نشان دهنده اهمیت نظافت و پاکیزگی مسجد و جایگاه تمیز کننده آن است تا جایی که امام کاظم ع می فرمایند: بهشت و حوریان مشتاق کسی هستند که مسجد را تمیز کند و یا آلودگی های آن را برطرف سازد(مجلسی، 80/382).

همچنین به منظور پرهیز از آلودگی مساجد، نظر معمار دین این است که در طراحی مساجد، محل دستشویی ها را خارج از مسجد و در کنار ورودی آن قرار دهید(ابن اشعث، 51).

از این بالاتر اینکه نه تنها مساجد باید پاکیزه باشند، بلکه باید خوشبو و خوش عطر باشند تا فضا لذت بخش تر و روح افزا گردد، پیامبر خدا ص می فرماید: خداوند خوشبو و دوستدار خوشبویی است(حویزی، 5/240)، و به ما دستور داده شده است تا هر روز مساجد را معطر کنیم(ابن حیون، 1/149).  

کودکِ مسجدی:

یکی از وظایف ما این است تا طبق سنت نبوی و ائمه معصومین برای حضور کودکان در مسجد راه را هموار سازیم و مقدمات حضور این قشر را در مسجد فراهم سازیم. این کودکان هستند که با حضور در مسجد تمرین نماز خواندن و مسجدی شدن و همچنین عادت به دینداری را خواهند آموخت.

بنابراین ما به عنوان متصدیان مساجد باید زمینه های حضور آنان را در خانه ی پروردگار فراهم سازیم.

راه کارهای بهداشتی برای حضور کودکان:

برای حضور این قشر آسیب پذیر در مسجد باید مقدماتی فراهم شود تا این قشر با امنیت کامل بهداشتی روبرو باشند.

بهداشت فردی:

1.    برای حضور کودکان در مسجد لازم است که والدین گرامی دقت لازم را در بهداشت لباس ها و دست و صورت و پای آنان، مبذول دارند، چرا که به والدین سفارش شده است که کودکان را با خود به مسجد همراه کنید و در آنجا کنار خود بنشانید (کلینی، 3/409).

2.    والدین باید دقت کنند بهتر است قبل از رفتن به مسجد، کودکان در منزل به دستشویی رفته و وضو بگیرند تا در مسجد نیاز به دستشویی و وضو نداشته باشند.

بهداشت محیط: لازم است مسئولان امر زمینه های بهداشتی را برای حضور کودکان فراهم سازند، از جمله:

1.    نظافت و دردسترس بودن دستشویی ها و استفاده از سنگ های توالتی که برای کودکان هم مناسب است

2.    مجهز بودن دستشویی ها به مایع صابون و دمپایی مخصوص کودکان ، و نیز استفاده گاه گاه از مواد ضد عفونی کننده که مانع شیوع بیماری ها می گردد.

3.    تعبیه کردن کفشداری مناسب یا کیسه های یکبار مصرف تمیز برای به همراه بردن کفشها.

4.     آماده سازی مهر های تمیز و نو جهت نماز کودکان.

5.    فراهم کردن آبسردکن در داخل شبستان مسجد به همراه لیوان یک بار مصرف.

6.    شستن هر چند وقت یکبار فرش های مسجد، تا موجبات آلودگی های محیطی برای کودکان فراهم نیاید.

7.    معطر کردن همیشگی مسجد با عطری آرامش بخش که رایحه ای دلپذیر را به همراه داشته باشد.

8.    تهیه کردن سطل های زباله ی پدالی برای داخل مسجد.

9.    فراهم آوردن دستمال کاغذی برای کودکان در صورت نیاز.

بهداشت معنوی:

به کودکان بیاموزیم که مسجد مکانی برای عبادت و بندگی و تسبیح و تقدیس پروردگار است، و نه جای کارهای دیگر، البته این طینت کودک است که بازی و شیطنت بر کارهای دیگر او سبقت داشته باشد، اما باید با شیوه های جذاب و نو به آنان آموخت که در اینجاست که باید خود را در مقابل پروردگار عالم هیچ بدانیم و او را تسبیح کنیم.که او پاک ترین و منزه از هر عیب و ناپاکی است.

بهداشت روانی:

1.    حضور افرادی خبره در مسجد برای ارتباط گیری با کودکان با شیوه های جذاب و مانع شدن از برقراری ارتباط با دیگران، چرا که امکان دارد در این میان کودکان مطالبی که مربوط به سن و سال آنان نیست را بیاموزند.

2.    جلوگیری کردن از برخوردهای دفع کننده و زننده به وسیله عده ای از نمازگزاران، با کودکان.

3.    طولانی نکردن نماز و سخنرانی، و برنامه های مسجد.

4.    تنظیم بلندگوها به جهت نارضایتی قشر های آسیب پذیر از این امر.

5.    اهمیت دادن سخنرانان ومداحان به حضور کودکان در مسجد و جلوه گر ساختن حضور آنان برای دیگران.

6.    احترام و شخصیت دادن همه جانبه ی اهل مسجد به کودکان.

7.    اقامه ی اذان و نماز با لحن دلنشین و زیبا.

8.    جایگزین کردن روحانی جوان و فعال و پر جاذبه به جای روحانی سالخورده ی بی جاذبه.

9.    داشتن برخوردهای سنجیده در صورت مشاهده شیطنت های کودکان.

به امید ظهور پاک ترین پاکان عالم از پاک ترین مسجد عالم.

کتابنامه:

ابن اشعث، محمد بن محمد: الجعفریات، تهران، مکتبه النینوی الحدیثه، بی تا.
ابن بابویه، محمد بن علی: من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
ابن بابویه، محمد بن علی: امالی، بیروت، اعلمی، 1400ق.
ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی: دعائم الاسلام، مصحح: فیضی، قم، آل البیت، 1385ق.
ابن شاذان قمی، ابوالفضل شاذان بن جبرئیل: الفضائل، قم، رضی، 1363ش.
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی: تحف العقول، مصحح:غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1404ق.
برقی، احمد بن محمد بن خالد: المحاسن، قم، دارلکتب الاسلامیه، 1371ق.
رهبری، حسن: مسجد نهاد عبادت و ستاد ولایت، تهران، دبیرخانه کانونهای مساجد، 1380.
العروسی الحویزی، عبد علی بن جمعه: تفسیر نور الثقلین، مصحح: رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، 1415ق.
حرّ عاملی، محمد بن حسن بن علی: وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، آل البیت،1409ق.
ری شهری، محمد: میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1416ق.
شعیری، محمد بن محمد: جامع الاخبار، نجف، مطبعه حیدریه.
طوسی، محمد بن الحسن: تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
کلینی: الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق چ چهارم.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی: بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
مستغفری، جعفر بن محمد(م432): طب النبی، مصحح: الهی خراسانی، نجف، مکتبه الحیدریه، 1385ق.
موظف رستمی، محمد علی: روش های جذب نوجوانان و جوانان به مسجد و نماز جماعت، تهران، ستاد اقامه نماز، 1391ش.