مسجد قبل از اینکه مجموعه‌ای متناسب و موزون از سنگ و آهن و آجر و کاشی و طرحهای لعابدار اسلیمی و نوشته‌هایی از آیات قرآنی باشد؛ سرچشمه جوشنده شناخت و معرفت است و به همین دلیل دستور ساخت مسجد اولین بار از سوی خداوند به پیامبران خود ابلاغ شد تا خانه‌ای برای الهام بخشی به انسان در روی زمین داشته باشد. و در صدر اسلام هم اولین بار به پیشنهاد عمار یاسر و تایید رسول خدا مکانی برای عبادت و تجمع تازه مسلمانان مدینه در محله قبا ساخته شدکه مسجد نام گرفت.

اگر دقت کنیم در مسجد روحانیت و معنویت اصالت دارد، آنجا تمام نمادهای معنوی ملموس و پذیرفتنی می شود و اگر غیر از این باشد دیگر مسجد نیست همچنانکه گفتند زینت‌های خود را از مسجد برگیرید و در کوفه هم هنگامی که به سفارش علی(ع) مسجدی ساختند که گنگره قصر پادشاهان را داشت امام دستور تخریب آن بخش را دادند. چراکه در مسجد تک تک نمادهای خاکی باید صورت و معنای معنویت داشته باشد،معنایی که پیامی جز مهر و محبت الهی نداشته باشد و در وجود آدمی جز پویایی وحیات معنوی نیافریند.
 
در چنین فضایی است که طالبان مقام روحانی آن را در مسجد آسانتر از غیر آن به دست می‌آورند جایی که تک تک واژ‌ه‌هایش جرقه‌های آفرینش است و روح جاودانگی را در خود دارد. جایی که آرامش معنوی در فضای موزون آجر و کاشی محراب و سقف مسجد خطوط اسلیمی تو را از زمین می‌کند و به سوی بالا راهنمایی می‌کند تا دست دعا هم به یاریت بیاید و آدمی را به سوی تعالی و امید، رشد و شکوفایی و حیات ابدی هدایت کند و اگر هر طالب معرفتی اندکی با خود و خدای خود تنها شود و از تنها فاصله بگیرد در میان جمع راهی را به سوی نور پیدا خواهد کرد که برای آنجا خلق شده است، راهی به سوی روشنایی راهی به سوی خدا: ‌الله اکبر اشهدان لا اله الا‌الله و اشهد ان محمد رسول‌الله …
 
از آن هنگام که ایرانیان دروازه دلهای خود را به روی آیین اسلام ناب محمدی گشودند، هنرمندان این مرز و بوم بسیار کوشیدند تا متعالی‌ترین گونه هنر خود را درساخت بناهایی به کار گیرند که مآمن روح و دل و جان خسته آدمی است.آنها با نهادن خشت بر روی خشت و کاشی برروی کاشی پله پله راه را برای معراج دلها‌ی عاشق به سوی معشوق گشودند.آبی عرش را بر رو‌ی کاشیها کشیدند و نقش و نگارها را به نشانه شجره‌های روضه رضوان که مأمن و سرای پرهیزگاران درست کردار است،ترسیم کردند تا بهشتی کوچک بر رو‌ی زمین نقش بندد: بهشتی که شاید نشان از دلتنگی اعقاب آدم(ع)دارد:دلتنگی ناشی از تبعیدی از بهشت عدن که تنها با یک وسوسه رخ داد. حال آنکه در این بهشت کوچک می‌توان تنها با یک دم یاد پروردگار دوباره به آن بهشت جاوید پیوست. می‌توان با محمل عبادت و دعا از از خاک به افلاک پرکشید و سرمست از باده وصل،سبک و خالی شد و باردیگر برای نبرد با مصائب زندگی آماده و مهیا گردید.
مسجد پایگاه انسجام و یکپارچگی مسلمانان است و نماز جماعت و تشکیل صفوف به هم فشرده نمازگزاران به خوبی بیانگر هماهنگی و انسجامی است که حضور درمسجد فراهم می‌آورد. در اینجاست که افراد نمازگزار همچون قطره‌های آب به یکدیگر می‌پیوندند تا دریایی از اتحاد را به نمایش در آورند..همه در کنار یکدیگر در برابر پروردگار یکتا روبه سوی یک قبله می‌کنند و لب به حمد و ثنای آن یگانه نازنین می‌گشایند.و هماهنگ با یکدیگر سرود توحید را زمزمه می‌کنند.

پیامبر گرامی اسلام (ص) که پایه گذار اولین مسجد در اسلام است آنرابه گونه‌ای پایه‌گذاری نمود که علاوه بر عهده‌دار بودن نقش روحانی و معنوی ،کانون فعالیتهای اجتماعی مسلمانان نیز به شمار رود. و به همین دلیل مسجد در طول تاریخ اسلام از ویژگی برجسته‌ای برخوردار بود. در گذشته همه امور مسلمین در ابعاد مختلف، ازجمله عقاید و فعالیت‌های فرهنگی، عبادی، سیاسی و اقتصادی، در مساجد انجام می‌شد.

پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی خود می‌تواند موید نقش فرهنگی والاو غنی مساجد باشد چراکه دراواخر دوران ستمشاهی مساجد جایگاه اولیه خود را باز یافته و محل تجمع مسلمین، تبادل اطلاعات، انسجام گروهها، ایجاد تشکل‌های اسلامی، محل روشنگری واطلاع رسانی وهمچنین محل مبارزه با طاغوتیان در ابعاد مختلف بود.به این ترتیب می‌توان نتیجه این بهره گیری از محیط معنوی مساجد را پیروزی انقلاب اسلامی قلمداد نمود.چراکه انقلاب ایران یک معجزه بود، و بی‌تردید این عظمت و بزرگی، به واسطه برخورداری و همچنین بهره گیری مناسب از محیط معنوی مساجد است.