جایگاه مسجد در آیات و روایات
محمد سلمانی
۱۳۹۱/۱۱/۱۹
بسمه تعالی
جایگاه مسجد در آیات و روایات
محمد سلمانی
اهیمت مسجد در قرآن
یکی از راه‌های شناخت اهمیت موضوعات در اسلام، قرآن کریم است. مسجد موضوعی است که قرآن با نگرشی کامل و دیدگاهی جامع بدان آن پرداخته است. نوع عبارت، تأکید و میزان پرداختن به هر موضوعی، بیانگر اهمیت و جایگاه آن در قرآن کریم است. «مسجد» از جمله واژگانی است که قرآن بر آن تأکید می‌کند و 28 بار به آن اشاره کرده است. اینکه قرآن با عباراتی قابل‌توجه بر مسجد تأکید می‌کند و آن را جایگاهی الهی می‌داند که باید آلودگی‌های ظاهری و باطنی را از آن زدود، اهمیت جایگاه مساجد را بیان می‌کند.
نفی شرک و نفاق از حریم مسجد
در سوره‌ی توبه، قرآن کریم مباحث بسیار مهمی را درباره‌ی تأسیس و تعمیر مسجد بیان می‌کند. در آیه‌ی 17، خداوند نقش مشرکان را در بنای مسجد نفی و نیت آنان را در تأسیس مسجد برملا می‌کند. در آیه‌ی 107، نیز خداوند نیت منافقان را در بنای مسجد آشکار و مقاصد شوم آنان را برای مؤمنان روشن می‌کند. نکته‌ی مهم هر دو آیه این است که در مبارزه با اسلام و پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) ، شرک و نفاق دو لبه‌ی یک قیچی هستند . خداوند پیش‌ازآنکه جایگاه مسجد و نقش مؤمنان را بیان کند، نقش شرک و نفاق را در تخریب وحدت و حقیقت مسجد گوشزد می‌کند.
بسیار روشن است که به‌پاکردن بنایی به نام مسجد هدف و انگیزه نیست؛ بلکه مقاصدی اهمیت دارد که موجب پدیدآمدن مسجد می‌شود. یعنی، مسجد باید نخست بر محور توحید، اتحاد و همدلی
مؤمنان باشد و اساس آن تقوا، ایمان به خدا و اقامه‌ی نماز قرار گیرد. در آیه‌ی 17 و 18، سوره‌ی توبه آمده است:
«مَا کَانَ لِلْمُشْرِکِینَ أَن یَعْمُرُواْ مَسَاجِدَ الله شَاهِدِینَ عَلَى أَنفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُوْلَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِی النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاَةَ وَآتَى الزَّکَاةَ وَلَمْ یَخْشَ إِلاَّ اللّهَ فَعَسَى أُوْلَئِکَ أَن یَکُونُواْ مِنَ الْمُهْتَدِینَ»، مشرکان را نرسد که مساجد خدا را آباد کنند؛ درحالى‌که به کفر خویش شهادت مىدهند. آنانند که اعمالشان به هدر رفته و خود در آتش جاودانند. مساجد خدا را تنها کسانى آباد مىکنند که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و نماز برپا داشته و زکات داده و جز از خدا نترسیدهاند؛ پس امید است که اینان از راهیافتگان باشند.
این آیه‌ها پس از نفی نقش مشرکان در بنای مسجد، تعمیر آن را مخصوص اهل ایمان می‌داند و سپس صفاتی را بیان می‌کند که در واقع پیش‌شرط‌های انتخاب مدیریت مسجد است. اگر اهل ایمان این سه شاخصه‌ی اساسی را داشته باشند، شایسته‌ی ساخت مسجد هستند. اینکه قرآن برای افرادی که می‌خواهند مسجد بسازند شرط می‌گذارد، گویای این است که مسجدسازی از دیدگاه قرآن ارزش و اعتبار فراوانی دارد. همچنین، در آیه‌ی 107 و 108 سوره‌ی توبه می‌خوانیم:
«وَالَّذِینَ اتَّخَذُواْ مَسْجِدًا ضِرَارًا وَکُفْرًا وَتَفْرِیقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَإِرْصَادًا لِّمَنْ حَارَبَ اللّهَ وَرَسُولَهُ مِن قَبْلُ وَلَیَحْلِفَنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ الْحُسْنَى وَاللّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ لاَ تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ»، و آن‌هایى که مسجدى اختیار کردند که مایه‌ی زیان و کفر و پراکندگى میان مؤمنان است و [نیز] کمین‌گاهى است براى کسى که قبلاً با خدا و پیامبر او به جنگ برخاسته بود و سخت سوگند یاد مىکنند که جز نیکى قصدى نداشتیم [ولى] خدا گواهى مىدهد که آنان قطعاً دروغگو هستند هرگز در آنجا مایست؛ چراکه مسجدى که از روز نخستین بر پایه‌ی تقوا بنا شده سزاوارتر است که در آن [به نماز] ایستى [و] در آن مردانىاند که دوست دارند خود را پاک سازند و خدا کسانى را که خواهان پاکىاند دوست مىدارد.
این آیه‌ها نخست خطر جریان نفاق را برملا می‌کند و سپس، نقشه‌ی شوم آنان را بازگو می‌کند. قرآن در مسئله‌ی بهره‌برداری از عنوان مسجد برای ضربه‌زدن به پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) و وحدت مؤمنان، این هشدار را می‌دهد که کسانی که اهل طهارت درونی نیستند و قلب‌هایشان مالامال از نفاق است از عنوان‌ها و اعتبارهای مقدسی مثل مسجد، برای ضربه‌زدن به اسلام، استفاده می‌کنند. ازاین‌رو، مسجد مورد توجه خدای متعال با این معیارها سنجیده می‌شود: اسس علی التقوی، اقامه‌ی نماز و علاقه به طهارت ظاهری و باطنی.
پرداختن قرآن به جزئیات مطالب مربوط به مسجد گواه دیگری است بر ارزش والا و گران‌بهای مسجد. همچنین، تأکید قرآن کریم در آیه‌های مختلف، دال بر اهمیت جایگاه مسجد در آن است؛ زیرا تأکید و بیان قرآن کریم که حکمت مطلق است بهترین مؤید ارزش الهی این پایگاه است؛ آیه‌هایی مانند:
ـ «قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَأَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ»، بگو پروردگارم امر به عدالت کرده است و توجه خویش را در هر مسجدی به سوی او کنید.
ـ «یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ»، ای فرزند آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود بردارید.
ـ «وَ أَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلاَ تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً»، مسجدها از آن خداست؛ پس باید احدی جز او را نخوانید.
اهمیت مسجد در روایت
ائمه (علیهم‌السلام) درباره‌ی مسجد مطالب ارزشمند و گرانبهایی نقل کرده‌اند که همگی بر ارزش و عظمت مسجد دلالت دارد. بعضی از روایت‌ها به‌طورصریح، اهمیت جایگاه مسجد را بیان کرده است که به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) فرمود:
«الْمَسَاجِدُ أَنْوَارُ اللَّهِ»، مسجدها انوار الهی است.
همچنین آن حضرت فرمود:
«أَحَبُ الْبِلَادِ إِلَى اللَّهِ مَسَاجِدُهَا»، محبوب‌ترین جای شهرها نزد خدای متعال مساجد شهرهاست.
در حدیثی دیگر نیز فرمود:
«الْمَسَاجِدُ مَجَالِسُ الْأَنْبِیَاءِ»، مسجدها محل جلوس پیامبران الهی است.
آنچه از کلام پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآله) بر می‌آید این است که مسجد از بهترین مکان‌ها روی زمین است و همواره انوار الهی و عنایت خدای بزرگ همراه آن است. تأکید بر جلوس پیامبران در مسجد، مؤید این است که بهترین، محبوب‌ترین و مقرب‌ترین بندگان خدا، پیامبران، به مسجدها توجه و در آن حضور داشته‌اند. از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیده شد: علت تعظیم و بزرگداشت مساجد چیست؟ حضرت فرمود: خداوند امر فرموده است به تعظیم مساجد؛ زیرا مساجد بیوت الاهی است در زمین.
همچنین، امام در روایت دیگری فرمود: به مسجد بروید؛ زیرا مساجد خانه‌های خدا در زمین هستند.
از این روایت‌ها به‌‌روشنی پیداست که مسجد مورد تأکید و عنایت الهی است و همچنین محل توجه انبیا و اولیای خدا؛ یعنی اگر شخصی باایمان به‌دنبال مکانی امن و باآرامش است، باید به‌سمت مسجد برود.
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) فرمود:
«المَسْجِدُ بَیتُ کل تَقی»، مسجد خانه‌ی هر پرهیزکار است.
در روایتی دیگر نیز فرمود:
«إِنَ الْمُؤْمِنَ مَجْلِسُهُ مَسْجِدُهُ»؛ همانا مجلس مؤمن مسجد است.
حضرت درواقع وجه مشترک مؤمنان، انبیا و اولیای الهی را حضور در مسجد می‌داند.
عوامل حفظ و پایداری مسجدها
وقتی چیزی گرانقدر باشد، اولین نکته‌ای که به ذهن انسان می‌آید چگونگی حفاظت از آن است. در مورد مسجد نیز چنین است، یعنی علاوه‌برآنکه ارزش آن را بیان کرده‌اند، درباره‌ی نگهداری آن نیز روایت‌هایی نقل شده است.
اخـلاص
در قرآن کریم آمده است:
«وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا»، مسجدها از آن خداست؛ پس باید احدی جز او را نخوانید.
آنچه از ظاهر آیه روشن می‌شود این است که باید به اخلاص در فکر و عمل توجه شود؛ زیرا شخص باایمان باید بداند مسجد خانه‌ی خداست، در آن، فقط باید خدا خوانده شود و ذکر و عبادتی غیر الهی نباشد. نکته‌ی اساسی‌تر آن است که شکل و تأسیس مسجد باید خدامحور باشد؛ یعنی غیرخدا در نیت و اندیشه‌ی انسان جایی نداشته باشد و انگیزه‌ی تأسیس مسجد باید برای خدا باشد.
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) می‌فرماید:
«مَنْ بُنِیَ للّهُ مَسجِداً لایُریدُ بهِ ریاءِ وَ لا سَمعه بُنِیَ اللّهُ لَهُ بیتاً فی الجَنهِ»، هرکه برای خدا مسجدی بسازد و در آن ریا و خودنمایی به کار نبرد، خدای تعالی در بهشت خانه‌ای برای او
بنا می‌کند.
نیت اساسی‌ترین نقش را در عمل انسان دارد و هیچ عملی نیست که با نیت درونی همراه نباشد. ازاین‌رو، چون اساس بنای مسجد باید برای خدا باشد، کسی که برای آن همت می‌گمارد، باید ذهن خود را از ناخالصی پالایش کند؛ یعنی برای تظاهر، ریا و خودنمایی نباشد. تأکید بر رفتن به مسجد نیز پیرو همین اصل است؛ چنان‌که پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) فرمود:
«مَنْ اَتی مَسْجِدا لِشی‌ءٍ فهو حَظُّهُ»، هرکس به هر جهت که به مسجد آید بهره‌اش همان است.
این عبارت یعنی هر کس براساس نیت درونی خود پاداش می‌گیرد؛ هرکس برای خدا گام نهد، به‌طورقطع خدا پاداش او را خواهد داد.
تشویق و ترغیب
یکی از نکته‌هایی که در روایت‌های ائمه (علیهم‌السلام) به آن بسیار توجه شده است، تشویق و ترغیب مؤمنان به بنا، تعمیر، نگهداری و رفتن به مسجد است که به چند نمونه‌ی آن اشاره می‌کنیم.
ساختن مساجد
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) می‌فرماید:
«هرکه مسجدی، هر چند به اندازه‌ی لانه‌ی یک پرنده، بسازد خداوند در بهشت برایش خانه‌ای
بنا می‌کند».
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«هر کس مسجد بسازد، خداوند برای او در بهشت خانه‌ای می‌سازد».
آبادکردن مسجد
قرآن می‌فرماید:
«إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّکاةَ وَ لَمْ یَخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسى أُولئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ» ، مساجد خدا را تنها کسانى آباد مىکنند که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و نماز برپا داشته و زکات داده و جز از خدا نترسیدهاند، پس امید است که اینان از راهیافتگان باشند.
همچنین، پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) فرمود:
«کسی که مسجدهای ما را توسعه بخشد خداوند خانه‌ای در بهشت برایش می‌سازد».
رفتن به‌سوی مسجد
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) فرمود:
«مَنْ مَشَى إِلَى مَسْجِدٍ یَطْلُبُ فِیهِ الْجَمَاعَةَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ سَبْعُونَ أَلْفَ حَسَنَةٍ»، هر کس برای شرکت در نماز جماعت به‌سوی مسجدی برود، برای هر قدمی که برمی‌دارد هفتاد هزار حسنه
منظور شود.
همچنین فرمود:
«بهترین مردم کسی است که اولین نفر به مسجد وارد شود و آخرین نفر از آن خارج شود».
در روایت دیگری از پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآله) آمده است:
«شب و روز به‌سوی مساجد شتافتن از اقسام جهادکردن در راه خداست».
امام صادق (علیه‌السلام) نیز فرموده است:
«هر کس پیاده به‌سوی مسجدی روان شود، پای خود را به هیچ تر و خشکی نمی‌گذارد، مگر آنکه از آنجا تا زمین هفتم به جای او پروردگار را تسبیح می‌کنند».
نشستن در مسجد
پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) فرمود:
«نشستن در مسجد به‌جهت انتظار نماز، عبادت است؛ مادامی که حدثی سر نزند. عرض شد: ای رسول خدا، حدث چیست؟ فرمود: غیبت‌کردن».
همچنین، فرمود:
«ای اباذر! تازمانی‌که در مسجد نشسته‌ای خدای تعالی به تعداد هر نفسی که می‌کشی یک درجه در بهشت به تو می‌دهد و برای هر نفسی که در مسجد می‌کشی ده حسنه برایت نوشته
می‌شود و ده گناه از تو پاک می‌گردد».
با نگاه به این روایت‌ها، این نتیجه حاصل می‌شود که هدف اسلام تشویق‌کردن و کشاندن مؤمنان به‌سوی مسجد است. ذکر پاداش، بیان حسنات و نیز ازبین‌رفتن گناهان برای آن است که مؤمنان به‌سوی مسجد
هدایت شوند، آن را مکانی عادی فرض نکنند و رفتن به این مکان مقدس را غنیمت بشمارند.
عوامل جذب
مسجد مکانی عمومی و جای تجمع، ارتباط و رازونیاز مؤمنان است؛ یعنی جای صعود معنوی و رسیدن
به کمال دینی. این مکان باید آراسته و دل‌انگیز باشد تا مؤمنان به‌سوی آن کشیده شوند. در روایت‌های اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نیز به این نکته توجه شده است. نظافت عاملی است در جذابیت هر مکانی. درخصوص مسجد نیز تأکید بسیاری بر نظافت آن شده است. حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«مساجد را هر هفته خوشبو و معطر کنید».
در روایتی از پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) نیز آمده است:
«مساجد را از نجاسات دور نگه دارید».
در تشویق نظافت مسجد پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) می‌فرماید:
«هر کس مسجد را خاکروبی کند خداوند پاداش آزادکردن بنده‌ای را برایش می‌نویسد و اگر از این مسجد به اندازه‌ی خاشاکی که در چشم می‌رود غبار گیرد، خداوند دو برابر آن رحمت خویش را به او عطا می‌فرماید».
نکته‌ی دیگری که باید به آن توجه کرد طهارت و تمیزبودن شخصی است که به مسجد می‌رود. اسلام علاوه‌برآنکه بر تمیزی و خوشبویی مسجد تأکید دارد، دستور می‌دهد هر کس به‌سوی مسجد می‌رود نخست پاک و طاهر باشد و سپس ظاهری آراسته و زینت‌شده داشته باشد. از امام صادق (علیه‌السلام) در ادامه‌ی آیه‌ی « خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ» روایت شده است:
«لباس‌هایی را بپوشید که برای حضور در نمازهای جمعه و عید، خود را با آن زینت می‌کنید ».
آسیب‌های حضور جماعت در مسجد
در آئین دینی ما، انجام بعضی از رفتارها و اعمال در مسجد نهی شده است. اگر به‌صورت دقیق و منصفانه آن‌ها را ارزیابی کنیم، درمی‌یابیم که بهترین آسیب‌شناسی پیرامون مسجد در روایت‌های ائمه (علیهم‌السلام) نهفته است. با این توضیح که اصل وجود مسجد برای حضور مؤمنان، تجمع آنان و تشکیل صفوف جماعت برای قرب به حق است. اسلام هر چیزی که این تجمع و جایگاه را تهدید و تضعیف کند ـ بعضی به‌صورت حرام و بعضی به‌صورت کراهت ـ نهی کرده است. در اینجا به چند نمونه اشاره می‌کنیم.
مباهات و مفاخره
در دین مبین اسلام، هیچ وجه تمایزی بین انسان‌ها - از هر قوم، قبیله، رنگ و نژاد - مشاهده نمی‌شود. تنها عنصر امتیاز در اسلام داشتن تقوا است، یعنی مهار نفس و بنده‌ی صالح بودن: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ» . ازاین‌رو، هر نوع خودبرتربینی، بزرگ‌بینی و توجه به امتیازهای ظاهری نهی شده است. به‌خصوص آنکه بعضی از این ویژگی‌های منفی موجب جدایی و تفرقه میان مؤمنان است؛ نظیر مباهات و مفاخره. مباهات موجب تحقیر و تحریک احساس‌ها و عواطف دیگران است و آثار منفی و زیانباری دارد. ازاین‌رو، پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) فرمود: «در مسجد، مباهات و فخرفروختن به یکدیگر ممنوع است».
پرداختن به کارهای دنیوی
چون مسجد مرکز توجه به خدا و معنویت است، باید حریم آن از کارهای دنیوی و نزاع‌برانگیز محفوظ بماند. پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) می‌فرماید:
«صدایتان را در مساجد جز به ذکر خدای تعالی بلند نکنید، از خریدوفروش و حمل جنگ‌افزار در آن‌ها خودداری نمایید».
خریدوفروش علاوه بر آنکه امری دنیوی است، یکی از عوامل نزاع و اختلاف نیز محسوب می‌شود و اشتغال به آن خودبه‌خود امر معنوی را به فراموشی می‌سپارد. همچنین، کشیده‌شدن بازار به مسجد موجب تنزل جایگاه و ارزش آن خواهد شد. ازاین‌رو، پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) هر نوع رفتاری را نهی کرده است که موجب فراموشی جایگاه مسجد و تنزل آن گردد.
رعایت‌نکردن نظافت
یکی از عوامل حفظ مسجد رعایت نظافت است. در روایتی پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) می‌فرماید:
«آب دهان ریختن در مسجد گناه است«.
و نیز فرمود:
«قبل از درِ مسجد کفش‌هایتان را (ازلحاظ به آلودگی) بررسی کنید».
همچنین آن حضرت فرمود:
«مساجد را از نجاسات دور نگه دارید«.
محل تجمع مؤمنان باید پاک و تمیز باشد. تأکید بر نظافت هفتگی و خوشبوکردن مسجد برای ازدست‌ندادن جاذبه‌ی ظاهری آن است. البته، ناگفته نماند پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآله) علاوه‌بر تأکید به رعایت نظافت ظاهری، بر طهارت معنوی نیز تأکید می‌کند.
لحن ناروا
زبان ابزاری است برای سخن‌گفتن و سخن‌گفتن یا واجب است یا لازم و در بعضی مواقع یا حرام است یا مکروه یا حتی غیر لازم. تردید نداریم سخنی که موجب حرمت می‌شود، نهی شده است؛ اما چون مسجد جایگاه خاص عبادت است، سخن‌های غیرلازم و مکروه نیز نهی شده است. پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) می‌فرماید:
«در مسجد، گفتن هر سخنی لغو و بیهوده است؛ به جز خواندن قرآن و ذکر خداکردن و در امور خیریه سؤال و پرسش نمودن و عطا کردن خیر».
ازاین‌رو، سخنی که خارج از این امور باشد لغو و بیهوده شمرده شده است. پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) در روایتی دیگر می‌فرماید:
«لحن ناروا در مسجد حسنات انسان را از بین می‌برد».
آن حضرت همچنین قسم‌خوردن در مسجد را یکی از آفت‌های مسجد نام بردند:
«هر چیزی آفتی دارد و آفت مسجد قسم‌خوردن در آن است».
چون زبان ابزاری گزنده و ممکن است موجب شکاف و اختلاف شود، حتی صحبت‌های معمولی که حاصلی جز غفلت ندارد نیز در حریم مسجد ممنوع است؛ زیرا در مسجد اصل ذکر است. رسول اکرم (صلیاللهعلیهوآله) در روایتی می‌فرماید:
«هر کسی که در مسجد شعری می‌خواند بگویید: خدا دهانت را بشکند، مساجد را برای خواندن قرآن برپا کرده‌اند».
نباید حریم امن معنوی اسلام با سخنان بی‌حاصل و پوچ دستخوش ناملایمات گردد؛ این فضای معنوی باید حفظ شود تا همگان از آن بهره برند.
دهان بدبو
با مطالعه‌ی روایت‌ها به این نتیجه می‌رسیم که اسلام با هر چیزی مخالف است که موجب اختلاف و پراکندگی مؤمنان یا رنجش خاطر و آزردگی آنان شود. شخص باایمانی که زبان خود را کنترل می‌کند و تقوای الهی دارد، اگر دهانش بدبو باشد از حضور در مسجد نهی می‌شود.
پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآله) می‌فرماید:
«وقتی کسی این سبزی بدبو (سیر) را می‌خورد، به مجالس وارد نشود؛ زیرا فرشتگان از هر چه مسلمانان را بیازارد آزرده می‌شوند».
امام علی (علیه‌السلام) دراین‌زمینه می‌فرماید:
«هر کس چیز بوداری (مثل سیر) بخورد که موجب آزار مردم گردد به مسجد وارد نشود».
ابوبصیر می‌گوید که از امام صادق (علیه‌السلام) در مورد خوردن سیر، پیاز و تره سؤال کردم؛ امام فرمود:
«خوردن آن‌ها به‌صورت خام یا پخته اشکال ندارد، همچنین معالجه‌ی بیماری با سیر اشکال ندارد؛ اما اگر کسی آن‌ها را خورد (قبل از برطرف‌کردن بوی آن) به مسجد نرود».
رعایت شأن مسجد
در بعضی روایت‌ها بر حفظ احترام و حرمت مسجد تأکید شده است. نهی بعضی رفتارها برای حفظ و تکریم جایگاه مسجد است. برای مثال، امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
«کراهت دارم از اینکه سواره وارد مسجد (کوفه) شوم».
این سخن برای رعایت جایگاه رفیع مسجد است تا دیگران نیز با پیروی از ائمه (علیهم‌السلام)، حرمت مسجد را نگه دارند.
در روایت دیگراز پیامبر گرامی اسلام (صلیاللهعلیهوآله) آمده است:
«نمایاندن ناف، ران و زانو در مسجد مانند کشف عورت است».
این روایت مبین این نکته‌ی اساسی است که مسجد با خانه و مکان‌های اجتماعی دیگر فرق دارد. حریم مسجد باید با آداب و رعایت اخلاق دینی حفظ شود و دستخوش بی‌حرمتی و رفتارهای موهن قرار نگیرد. امام صادق (علیه‌السلام) درزمینه‌ی احترام به مسجد می‌فرماید:
«کسی که به مسجد احترام نمی‌گذارد، از رحمت خدا به دور است».
نکته‌ی دیگر، نهی از آوردن دیوانگان و کودکان به مسجد است. پیامبر گرامی اسلام (صلیاللهعلیهوآله) می‌فرماید:
«مساجد خود را از دیوانگان و کودکان دور نگه دارید».
باتوجه‌به جایگاه معنوی و اجتماعی مسجدها پذیرش این نکته امری بدیهی و ضروری است؛ زیرا دیوانگان وکودکان تسلطی بر خویش ندارند و رفتارهای غیرطبیعی از آنان سر می‌زند. اگر به اصول مطرح‌شده در کلام ائمه‌ی اطهار (علیهم‌السلام) برای نگهداری از مسجدها عمل شود، به‌طورقطع مسجدها بهترین و قوی‌ترین پایگاه مسلمانان به‌شمار خواهند آمد.
مسجد و جماعت
تا اینجا درمورد عظمت و جایگاه مسجد، تقویت این جایگاه و پرهیز از تخریب موقعیت آن بحث کردیم. گرچه تاکنون بیان شده است که مسجد جای عبادت و ذکر الهی است؛ اما با نگاهی به دیگر روایت‌ها درخصوص مسجد، اهمیت جماعت و نماز جماعت به این نکته می‌رسیم که همه‌ی این‌ها مقدمه‌ی تمرکز، وحدت و تجمع مؤمنان بوده است تا در کنار هم خدای بزرگ را عبادت کنند.
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) می‌فرماید: تحفه‌ی فرشتگان، جماعت میان مساجد است.
همچنین، او در کلامی دیگر برای پرهیز از تفرقه و جدایی می‌فرماید:
«شیطان گرگ انسان است؛ همانند گرگ گوسفندان، همیشه میش‌های دورافتاده و کناره‌گیر را می‌گیرند. پس ازدسته‌بندی (گروه‌گرایی و دسته‌دسته‌شدن) پرهیز نمایید و بر شما باد به حضور در جماعت و مجالس عمومی و مسجد».
امام صادق (علیه‌السلام) در جواب مردی که سؤال کرد در منزل نماز طولانی همراه با مستحبات بخوانم بهتر است یا در مسجد و به جماعت فرمود: «با جماعت نماز بخوان و از نماز فُرادای طولانی بپرهیز».
امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) از پدر بزرگوارش نقل فرمود:
کسی که در منزل خود وضوی کامل بگیرد، مویش را شانه کند، خود را معطر نماید،
سپس از خانه‌اش بدون عجله و با آرامش و وقار بیرون بیاید و به‌طرف محل نماز برود، درحالی‌که میل به جماعت مسلمین دارد، قدمی از زمین برنمی‌دارد و نمی‌گذارد؛ مگرآنکه یک حسنه برایش نوشته می‌شود و یک گناه از او محو گردد و یک درجه به خداوند نزدیک شود؛ تازمانی‌که داخل مسجد شود. سپس، امام فرمود: سپس نماز را با امام جماعت شروع کند، از طرف خداوند مغفرت و بهشت بر او واجب می‌شود قبل‌ازاینکه امام سلام نماز را بدهد.
پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآله) می‌فرماید:
«کسی که در پیوستن به نماز جماعت از دیگران پیشی گیرد، چنان است که گویی در ایمان پیشی گرفته است».
همچنین، در حدیثی دیگر می‌فرماید:
«آگاه باشید کسی که برای اقامه‌ی نماز جماعت به‌سوی مسجد قدم بر می‌دارد، برای هر یک
قدمش هفتاد هزار حسنه منظور می‌شود».
همه‌ی این روایت‌ها در اهمیت نماز جماعت است. برتردانستن نماز مختصر جماعت از نماز طولانی فرادا با مستحبات این حقیقت را بیان می‌کند که عنایت خاصی ازسوی خدای بزرگ در جماعت است. جماعت قدرت اسلام است. پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) می‌فرماید:
«هر کس بدون عذر موجهی با مسلمین در مسجد نماز جماعت نمی‌خواند نمازش کامل نیست و کسی که در منزلش نماز می‌خواند و به جماعت مسلمین بی‌توجه است غیبتش جایز
می‌باشد. کسی که به جماعت مسلمین بی‌توجه است از عدالت ساقط است و دوری‌کردن از او واجب است».
این تهدیدها برای آن است که کسی قصد جدایی و تفرقه نکند، آهنگ اختلاف با جماعت مسلمانان سر ندهد و راه و رسم خویش را از جماعت مسلمانان جدا نکند؛ زیرا تفرقه و جدایی و بی‌توجهی
به یکدیگر خواست دشمنان اسلام و دشمنان پیامبر گرامی اسلام (صلیاللهعلیهوآله) است. مسلمان باید به جماعت خود حساس باشند و در کنار هم آهنگ وحدت و عبودیت سر دهند؛ زیرا خواست خدا و رسول خدا (صلیاللهعلیهوآله) است. جمیل بن صالح از امام صادق (علیه‌السلام) پرسید: کدام افضل است: نماز اول وقت فرادا یا نماز جمعت با تأخیر. امام فرمود: «وقتی مسجد امام جماعت دارد، نماز را به تأخیر بیندازد و با اهل مسجد نماز بخواند». ثواب نماز اول وقت و تأکید بر آن کم نیست؛ اما در جایی که نماز جماعت است، معصوم به نماز جماعت توصیه می‌کند.
در روایتی از پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) این نکته‌ی مهم ذکر شده است:
«مَنْ مَشَى إِلَى مَسْجِدٍ یَطْلُبُ فِیهِ الْجَمَاعَةَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ سَبْعُونَ أَلْفَ حَسَنَةٍ»، حرکت به‌سوی مسجد، برای کسی که طالب جماعت است، برای هر گامی که بردارد هفتاد هزار حسنه و پاداش درنظر گرفته می‌شود.
نکته‌ی مهم «یَطْلُبُ فِیهِ الْجَمَاعَةَ» است؛ یعنی به قصد نماز جماعت و رسیدن به جماعت حرکت کند. همه‌ی این روایت‌ها گواه بر این است که جماعت در مسجد هدف است؛ جماعتی که راه وحدانیت و وحدت را طی کند. رسول گرامی اسلام (صلیاللهعلیهوآله) برای ایجاد نظم، هماهنگی و وحدت شانه‌های نمازگزاران را در نماز جماعت می‌گرفت، منظم می‌کرد و می‌فرمود:
«مساوی و منظم باشید، نامنظم و جدا از هم نباشید که قلب‌های شما از همدیگر جدا می‌شود».
منبع: دفتر مطالعات و پژوهشهای مرکز رسیدگی به امورمساجد