مسجد با تقویت روابط اجتماعی سالم، با فراهم کردن رشد علمی و فرهنگی و دادن آگاهی های لازم به کودک و نوجوان و همچنین با بیدار کردن فطرت الهی، زمینه شکل گیری هویت اجتماعی سالم برای افراد، خصوصاً کودک و نوجوان را فراهم می کند.
«هویت» در لغت به معنای چیستی و حقیقت شیء است.آنچه که نشانه و شخصیت چیزى یا کسى را معرفى کند.»
هویت، یعنی حقیقت شی یا شخص که مشتمل برصفات جوهری او باشد.هویت درلغت به معنای شخصیت، ذات، هستی و وجود و منسوب به «هو» می باشد.
پاسخ به به این سؤال که: «از کجا آمده ام و چه کارى باید بکنم و سرانجام من چیست»، همان هویت یا خودم است.در آموزه‌هاى اصیل اسلامی هر چند این واژه با خصوصیات مذکور طرح نشده، ولى از عبارت ها و اشارت هاى دیگر مى توان حقیقت (هویت) و (خود) را استخراج کرد.امام على(ع)فرموده اند:
«آن کس که بداند از کجا آمده، در کجاست و به کجا رهسپار خواهد شد، مشمول رحمت الهى خواهد بود.» در ابیاتى از دیوان شعر منسوب به آن امام همام آمده است:
«اى انسان! آیا گما نمى‌کنى که تو موجودى حقیر و کم مقدارى؟ و حال آن ‌که راز جهانى بزرگ در کتاب روح تو مندرج است.درد تو از خود توست، ولى به آن آگاهى ندارى و درمان تو نیزدر خود توست، ولى آن را نمى‌بینى.»
هویت را می توان به ملاک‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرد، امّا در یک تقسیم‌بندی که مرتبط با این مقاله است، هویت به «هویت فردی» و «هویت اجتماعی» تقسیم می شود.
منظور از هویت فردى؛ شناخت توانایى‌ها، قابلیت‌ها و ویژگى‌هاى رشد و تحول و نیازهاى اساسى روان است.با این تعریف، هویت فردى با خودشناسى رابطه مستقیم دارد.
اگر فرد را از جنبه نقش ها و وظایف اجتماعى اش مورد مطالعه قرار داده و متقابلاً انتظارات جامعه از وى را بررسى کنیم، در حقیقت به درک مقوله «هویت اجتماعى» نزدیک شده‌ایم. در واقع هویت اجتماعی، رشته ای از معانی است که فرد در محیط یا موقعیت اجتماعی برای تعریف خود به کار می برد.
هویت اجتماعی هر فرد، پاسخی است که وی به چیستی و کیستی خود به عنوان فردی از یک جامعه مطرح می کند.البته این پاسخ لزوماً در گفتار نیست؛ بلکه مظاهر عملی و رفتاری، بهترین گواه برای نشان دادن هویت اجتماعی هر شخص است.نوع رفتار اجتماعی، نوع پوشش، نوع تفریحات، نوع گفتار، نوع رفتار سیاسی اجتماعی و...هر فرد از مظاهر مهم بیان کننده هویت اجتماعی وی است.
وقتی کودک و نوجوان یا جوان از هویت اجتماعی صحیحی برخوردارد نباشد برای پرکردن این خلأ شخصیتی، به راه های انحرافی و مدل‌های غلط هویتی روی می آورد.گرایش به گروهای: «رپ یا متال یا شیطان  پرستی و ...» همه نمونه‌هایی از این مسئله اند.
مسجد، به عنوان یک نهاد عبادی و اجتماعی فعال در متن جامعه اسلامی، نقش بسزایی در شکل‌گیری افراد جامعه، به ویژه نوجوانان و جوانان دارد.که در این قسمت به تحلیل این نقش مسجد می پردازیم.برای این منظور روایت شریفی را که به امام علی(ع) در بیان اثرات ارتباط مستمر با مسجد می فرماید:
 «کسی که به مسجد رفت وآمد می کند، یکی از منافع هشت گانه نصیب او می شود: برادری مفید و با ارزش در راه خدا، یا علم و دانش نو، یا دلیل و برهان محکم [برای تثبیت عقاید]، یا کلماتی که موجب هدایت شود [می شنود]، یا رحمت مورد انتظاری [شامل حال او می شود]، یا مواعظی که او را از فساد و گناه بازدارد، [می شنود،] یا به خاطر ترس یا حیا و آبروی خود گناهی را ترک می کند.»
 در کلام گهربار امام علی(ع)، هشت ثمره مهم برای رفت و آمد مستمر در مسجد و به تعبیری "اهل مسجد بودن" ذکر شده است.با دقت در این امور نحوه اثرگذاری مسجد در شکل‌گیری هویت اجتماعی افراد،  به ویژه نوجوانان و جوانان که در مرحله شکل‌گیری و تثبیت هویت اجتماعی اند به خوبی روشن می-شود.انسان موجودی اجتماعی و به قول حکما، مدنی‌الطّبع است.براین اساس، انسان ناگزیر از داشتن روابط اجتماعی با افراد مختلف با عناوین مختلفی چون خانواده، دوستان، همکاران، همسایگان و...است.روابط دوستی، از مهم‌ترین روابط اجتماعی انسان، است.داشتن دوستان مناسب باعث سلامت روحی و هویت اجتماعی مناسب انسان است.به ویژه در دوره کودکی، نوجوانی و جوانی افراد به شدّت تحت تأثیر محیط دوستان خود هستند.
امام علی(ع) اولین اثر ارتباط با مسجد را یافتن دوستان و برادران دینی مطرح می فرمایند.دوستی ای که بر محور دین و بندگی خدای متعال شکل گیرد دوستی‌ای است که پایدار و به دور از هر گونه دغل و انحراف است.این دوستیِ ایمانی در شکل دادن به هویت اجتماعی نوجوان و جوان قابلیت بالایی دارد.هویت اجتماعی با محوریت ملاک‌های دینی و الهی.
نکته درخور توجه این که: بسیاری از نمازگزاران که در سنین جوانی و نوجوانی قرار دارند می‌توانند مبلّغ عملی مسجد و نماز جماعت باشند و با بیان لذایذ معنوی، همسالان خود را به این امر ترغیب و تشویق کنند، زیرا جوانان در موقع ورود به مسجد اعمال خویش را ارزیابی می‌کنند و با دیدن همتایان خود در مسجد در تصمیم خود مصمم‌تر می‌شوند.
در روایت مزبور، دومین و سومین ثمره ارتباط با مسجد، یادگیری علوم نافع و اعتقادات صحیح ذکر شده است.یکی از مؤلفه‌های اثرگذار در هویت اجتماعی انسان، اعتقادات دینی و آشنایی با فرهنگ صحیح زندگی و به طور کلی علم و آگاهی است.علم به تاریخ پرافتخار اسلام، علم به آموزه‌های بسیار مترقی اجتماعی دین، علم به ارزش و جایگاه هویت ملی، علم به ضوابط درست زندگی اجتماعی و ...از این قبیل است.مسجد از ابتدای شکل گیری آن به عنوان یک کانون آموزش و یک دانشگاه مطرح بوده است.
تشکیل جلسات تفسیر قرآن، آموزش احکام و مسائل شرعی، آموزش اعتقادات اسلامی، بیان تاریخ اسلام و ایران، دشمن‌شناسی و...آموزش‌هایی است که در مسجد با محوریت امام جماعت مسجد انجام می‌شود و این آموزش‌ها تأثیر بسیار بالایی در شکل‌گیری هویت اجتماعی سالم افراد دارد.
در روایت یادشده، چهارمین اثر ارتباط با مسجد، قرار گرفتن در معرض رحمت الهی مطرح شده است.یکی از مهم‌ترین جلوه‌های این رحمت الهی، بیداری فطرت الهی انسان‌ها در اثر عبادت و معنویت باشد.
 مسجد کانون عبادت و توجه دادن انسان به مقام عبودیت و بندگی است.افرادی که توجّه بیشتری به این فطرت الهی خود دارند و از مقام انسانیت خود آگاه هستند، در صحنه اجتماع نیز رفتاری متناسب با هویت الهی خود دارند و خود را به هر کار و  رفتاری آلوده نمی‌کنند.امام علی امام علی(ع) می فرماید: «مَنْ‏عَرَفَ ‏قَدْرَهُ ‏لَمْ یَضِعْ بَیْنَ النَّاسِ؛ هر کس مرتبه و ارزش خود را بشناسد، آن را میان مردم تباه نمى کند.»
پنجمین و ششمین اثر ارتباط با مسجد، شنیدن مواعظ اخلاقی است که سبب هدایت به مسیر درست زندگی و دوری از راه های انحرافی است.مسائل اخلاقی هر فرد و جامعه اثر بسزایی در هویت اجتماعی آن فرد یا جامعه دارد.به طور مثال فردی که دچار بیماری اخلاقی، مانند تکبّر و خود پسندی باشد، مشخصات اجتماعی او به گونه‌ای است که دچار انزوا و از دست دادن اطرافیان خواهد بود و در برقراری ارتباط با اطرافیان خود دچار مشکل خواهد شد.امّا فردی که از تواضع و دگردوستی برخوردار است، هویت اجتماعی وی به گونه دیگری است.فرد یا جامعه‌ای که دچار روحیه منفی خودباختگی است، هویت اجتماعی آن فرد یا اعضای آن جامعه به گونه‌ای است که در برابر فرهنگ‌های مهاجم توان مقابله نخواهد داشت و ستم‌پذیر خواهد بود.چنان که بیماری جامعه و قوم فرعون از نگاه قرآن همین بوده است.
مسجد با احیای جلسات وعظ و اخلاق می تواند کمک شایانی به شکل‌گیری صحیح هویت اجتماعی کودک و نوجوان داشته باشد.موعظه، راه هدایت را به انسان می نمایاند و راه گمراهی را به انسان می شناساند.مسجد بهترین مکانی است که می تواند راه هدایت و ضلالت را به جوانان نشان دهد تا دچار بحران هویت یا هویت ناپسند اجتماعی نشوند.
در بخش پایانی حدیث مزبور، به یک حقیقت روان‌شناختی اشاره شده است: افرادی که با مسجد ارتباط مستمر داشته باشند، به لحاظ اجتماعی جایگاهی پیدا خواهند کرد که بسیاری از رفتارهای غلط یا خلاف شرع یا خلاف عرف جامعه اسلامی را ولو به خاطر حیا، ترک خواهند کرد و این در سلامت ظاهر جامعه اسلامی که خود از جلوه‌های هویت اجتماعی است، اثرگذار است.به تعبیر دیگر ارتباط با مسجد باعث به وجود آمدن نوعی کنترل همگانی بین مسلمانان خواهد شد.ارتباط با مسجد، خصوصاً در سنین کودکی و نوجوانی، نوعی شخصیت و هویت مذهبی اجتماعی برای شخص به وجود می‌آورد که همین هویت مانع ارتکاب رفتارهای ناشایست است.