مسجد منبع و مرکز فیوضات معنوی و برکات گوناگون برای نمازگزاران و جامعه اسلامی است.
این پایگاه عظیم، نقش مهمی در تعالی و تحکیم بخشیدن کانون مقدس خانه و خانواده دارد. در واقع انس خانواده با مسجد و بهره گیری از اثرات ارزنده و نورانیت معنوی آن از یکسو تربیت دینی و بصیرت و معرفت والا در کانون خانه و خانواده حاکم می گردد و از سوی دیگر، خانواده تجلیگاه ارزشهای الهی گردیده و از سوی سوم زمینه سعادتمندی افراد خانواده و اجتماع را به ارمغان می آورد.
مسجد، نردبانی بلند برای دستیابی به معنویت دینی و برآوردن نیازهای روحانی انسان است. مسجد، به سبب ویژگی‌هایی که دارد، در واقع، تجلیگاه حق و اسما و صفات الهی و جایگاه تربیت معنوی و الهی خانواده به شمار می‌رود. بیشتر، انجام اعمالی با انگیزه‌های عمیق‌ترِ زندگی، و ارتباط عاطفی با خدا است. از این مکان معنوی است که فرهنگ اصیل دینی تبیین و تبلیغ شده، راه تربیت و رشد و کمال انسانی هموار می‌گردد و بازسازی و اصلاح فرهنگی و معنوی فردی و اجتماعی آغاز می‌گردد.
مقام معظم رهبری در مورد وظیفه معنوی مساجد می فرماید: «هرچه بتوانید در مورد مساجد کار بکنید، خیلی خوب است. مسجد، کانون دین است. الآن هم همین است. هیچ چیز جای مسجد را پر نمیکند... مساجد است که فضا را فضای دینی نگه میدارد و معارف را از نسلی به نسلی منتقل و با دین آشنا میکند.» مسجد در صورتی در زندگی معنوی خانواده ها نقش بسزا دارد که، حضور در این مکان مقدس، صرف حضور فیزیکی نباشد، بلکه انسان باید با همه وجود خود در مسجد حضور پیدا کند و روح و روان خویش را با عطر معنویت و عبادت مسجد، معطّر گرداند؛ به عبارت دیگر، علاوه بر حضور فیزیکی و جسمى، حضور معنوى و باطنى داشته باشد و اندیشه و توجّهات او تنها به خدا و خداشناسى و خداستایى مشغول باشد و خود را از هر فکر و خیال دنیوى برهاند.
امام زین العابدین(ع) درباره حضور معنوى در مسجد فرمودند: «مساجد، خانه هاى خداست. پس هرکسى که به سوى آنها بشتابد، به سوى خدا شتافته و او را قصد کرده است و شخص نمازگزار، مادامى که در حال نماز است، در نزد پروردگار متعال قرار گرفته است.»
از این حدیث شریف، چنین استفاده می شود: انسانى که در مسجد، در حال نماز است و همه توجهّات او تنها به سوى خداست و او را از روى اخلاص و ایمان، عبادت و پرستش مىکند، چنین کسى توفیق لقاى الهى یافته و به مقام والا و بزرگى نایل شده است.
حضور در مسجد در زندگی معنوی خانوادهها و افراد مؤمن، آثار و فواید فراوانى که تنها به برخى از آنها اشاره مىکنیم:
1. تهذیب نفس: انسانها در رهایى از بند شیطان و رسیدن به کمال و درجات عالى انسانى، نیاز مبرم به زدودن گناه و آلودگىهاى روحى و روانى از جسم و جان خود دارند. مسجد مىتواند بهترین جایگاه تفکّر و بازگشت به خویشتن باشد و انسانها را به مقصودشان برساند. نقش مسجد در این امر مهم، بسیار کارساز و برجسته است و در حقیقت، خانوادهها مدیون مساجدند؛ زیرا دین و مذهب خود را در مساجد مىشناسند و در این اماکن مقدّس با پروردگار خویش راز و نیاز و روح و روان خویش را از آلودگىها تصفیه و تزکیّه مىنمایند و با استغفار و توبه، راه تقرّب الى اللّه را مىپیمایند.
2. ایمنى از بلاها و گرفتارى ها: با توجّه به این که معمولاً بانیان مسجد، در ساخت و ساز آن، نهایت دقّت را به عمل مىآورند و استحکام آن را مدّ نظر قرار مىدهند و بنایى محکمتر و مستحکمتر از بناهاى دیگر خویش مىسازند، معمولاً ساختمانهاى مساجد پناهگاه و مأمن مؤمنان و مسلمانان در ایّام سختىها و گرفتارىها است. همچنین از لحاظ اجتماعى، هرگاه مسلمانان با فشارهاى حکومت یا با مخالفان عقیدتى و یا افراد ناباب روبه رو مىشوند، مساجد را بهترین پناهگاه و محل آسایش خویش مىیابند.
پیامبر(ص) در حدیثى فرمودند: «هنگامى که مشکلات و بلاها (براى اهل زمین) نازل می شود، اهل مساجد درامانند.»نمونه عینى مصداق این حدیث شریف را در زمان خودمان (یعنى در اواخر سال 1383)در «سونامى» جنوب شرق آسیا، به ویژه در کشور مسلماننشین اندونزى ملاحظه کردیم. از طریق رسانههاى جمعى دیدیم و شنیدیم که بر اثر زلزله شدید و طوفان سهمگین دریا، بسیارى از شهرها و روستاها با خاک یکسان شد و بیش از دویست هزار نفر کشته و بیش از آن زخمى شدند و میلیونها نفر خسارت دیدند و بلازده شدند، امّا با شگفتى تمام، همگان دیدند که تنها ساختمانهایى که باقى ماندند و در این حادثه عظیم صدمه ندیدند و همچنان سر پا بودند و پناهگاه سیل زدگان و آوارگان قرار گرفتند، همین مساجد بودند.
3. کسب رضایت پروردگار: حضور خانواده ها در مسجد، موجب رضایت پروردگار سبحان از آنان مىگردد و بر درجه قرب ایشان مىافزاید.
امام على (ع) فرمود: «نشستن در مسجد براى من بهتر از نشستن در بهشت است. زیرا نشستن در بهشت مایه خشنودى نفس انسان است، ولى نشستن در مسجد، موجب خرسندى خداى سبحان.»
4. گشایش امور: با حضور انسان در مسجد و راز و نیاز با پروردگار متعال و دل سپردن به وى از روى اخلاص و نیّت پاک، بسیارى از معضلات و مشکلات وى، راه حل پیدا مىکند و اندکى بعد، خود به خود همه مشکلات و گرفتارىها رفع مىگردد و گشایش و راحتى در امور پدید مى آید.
امام صادق(ع) در این باره فرمودند: «هر کس به سوى مسجدى حرکت کند، بر هیچ تر و خشکى گام نمىنهد، مگر این که از این زمین تا زمین هفتم، راهها بر روى او گشوده گردد.»
5. افزایش حسنات و کاهش سیّئات: رفتن به مسجد و بهرهمندى از فضاى عبادى و عرفانى آن، موجب افزایش حسنات و پاداش اخروى و کاهش سیّئات و یا محو کلّى آن مىگردد.
پیامبر(ص) فرمود: «هر کس به جانب مسجدى از مسجدهاى خدا برود، براى هرگامى که برمىدارد تا آن هنگامى که به خانهاش برگردد، ده حسنه براى او ثبت، و ده سیّئه و گناه از او محو، و ده درجه بر جایگاه وى نزد خداوند افزوده مىشود.»
6. رسیدن به فواید هشت گانه: اصبغ بن نباته، که از یاران و اصحاب نزدیک امام علی(ع) بود، از آن حضرت روایت کرد:
هر که در مسجدى رفت و آمد داشته باشد، به یکى از این فواید هشتگانه نایل خواهد شد:
1. برادر دینى که او را در راه کسب رضاى خداوند یارى کند؛ 2. دانشى که راهگشا باشد؛ 3. نشانه و آیه اى که استوار باشد؛ 4. شنیدن سخنى که او را به راه راست هدایتگر باشد؛ 5. شنیدن کلامى که او را از تباهى و فساد بازدارد؛ 6. دستیابى به سنّت و شیوهاى که پیروى شده باشد؛ 7. رسیدن به رحمتى که منتظر آن بوده است؛ 8. گناهى را از روى خوف و خشیّت الهى و یا از روى شرم و حیا ترک کند.»
7. آگاهى از احوال یکدیگر و تعاون اجتماعی: از جمله مشکلات مهمّ جامعه اسلامى، بىخبرى و ناآگاهى مسلمانان از وضعیت و گرفتارىهاى دیگران است که از این راه، صدمات و خساراتهاى فراوانى به آنان وارد مىگردد. آنانى که از قدرت و یا ثروت سهمى دارند و به اصطلاح گلیم خویش را از آب بیرون مىکشند، تنها به خود و خانواده خویش مىپردازند و همه راحتى و آسایش را براى خود طلب مىنمایند. بدون اینکه دیگر مؤمنان و مسلمانان را در نظر داشته و در فکر و اندیشه برطرف کردن مشکلات و گرفتارىهاى آنان باشند.
پیامبرJ این مسئله را آن قدر مهم و خطیر دانست و به مسلمانان در خصوص آن هشدار داد که گویا مسلمانى را به آن مشروط نمود. آن حضرت در حدیثى فرمودند: «کسی‌که صبح کند در حالى که اهتمامی به امر مسلمانان نداشته باشد، از اسلام بهره‌ای نبرده و کسى که آگاه شود بر مردى که ندای دادخواهی از مسلمانان سر می‌دهد، پس او فریادرسی نکند، از مسلمانان نخواهد بود.»
به هر حال، حضور خانوادهها در مساجد و ملاقات با یکدیگر، در این مکان مقدّس، مىتواند این نقیصه را برطرف کند و آنان را از وضعیّت یکدیگر آگاه و زمینه اقدام عملى افراد صاحب ثروت و یا صاحب قدرت، براى رفع گرفتارىهاى بیچارگان و مستمندان را فراهم کند.