مسجد باید برای همه قشرها جاذبه داشته باشد و افراد با شنیدن «حیّ علی الصّلوة»، واقعاً برای نماز بشتابند. در «حیّ علی الصّلوة» و «حیّ علی خیرالعمل» تعبیر از حرکت نیست، بلکه شتاب است و شتاب، بدون جاذبه نیست. باید کاری کرد که مردم، به ویژه کودک و نوجوان به سوی مساجد بشتابند.

مسجد، بى گمان به عنوان سنگرى که از آغاز بناى آن تاکنون داراى نقش فرهنگى و آموزشى و تربیتى بوده است نمى‏تواند در خصوص نسل نوجوان و جوان پرسش گر، ساکت و بى برنامه باشد واز آن طرف، جوان آرمان خواه و زیبا طلب که تشنه مذهب و عواطف دینى است نمى‏تواند نسبت به این مکان مقدس بى توجه باشد، امّا تمهیداتى لازم است تا بین این دو، تعامل و پیوندى مستحکم ایجاد نماید. در این راستا، مهم ترین عوامل و راهکارهای جذب کودک و نوجوان به مسجد را برمی شماریم.

1. خانواده

نقش خانواده به عنوان یک واحد اجتماعی، مسئله‏ ای غیرقابل تردید است. تأثیر خانواده در فرزندان از نظر فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و عاطفی بسیار مهم و با ارزش است؛ زیرا آنان، مبانی زندگی را در آنجا فرامی‏گیرند و خوب و بد را از آنجا می‏آموزند. از این‏رو، بیشتر «بایدها» و «نبایدها» «خوبیها» و «زشتیها» و روحیات کودک در خانواده پایه‏ گذاری می‏شود.

خانواده بستر شکفتن است و نقش الگویی آن در تربیت فرزندان بسیار حائز اهمیت است. الگو شدن در اخلاق و عمل و نقش اساسی آن در تربیت، دایره ای وسیع دارد. از کانون خانواده و تأثیر سرنوشت ساز رفتار پدر و مادر، بر فرزندان، تا معلمان و مربیان آموزش و پرورش و اساتید دانشگاه ها و مراکز تعلیم و تربیت و رؤسای ادارات و نهادها و عالمان دین (مانند امام جماعت مسجد) و در نهایت مسئولان عالی رتبه نظام را شامل می شود.

2. دوستان

دوستان نه تنها با هم انس مى‏گیرند و با مصاحبت و همنشینى، موجبات شادمانى و نشاط یکدیگر را فراهم مى‏سازند، بلکه هر دوستى به مقیاس درجه رفاقت و دوستى، در امور مادى و معنوى دوست خود نفوذ مى‏نماید و هر یک خواه ناخواه بر عقاید و اخلاق و رفتار و گفتار دیگرى اثر مى‏گذارند.

قرآن کریم از زبان اهل جهنّم نقل مى‏کند که مى‏گویند: «اى کاش، فلانى را دوست صمیمى خود قرار نمى‏دادم.»

رسول خدا(ص) فرمود: «دین و روش هر کس طبق مذهب و آیین دوست و همنشین خود خواهد بود.»

جوانى، به ویژه آغاز آن، زمان دوستى و دوست‏یابى است و جوان شدیداً از دوستان خود تاثیر مى‏پذیرد. در خارج از خانه و خانواده، دوستان بر ارزش‌ها و بینش‌های جوان تأثیر زیادی دارند. از آنجایی که روابط دوستانه جوانان، قوی تر و مؤثرتر از دیگر رده‌های سنّی است، اهمیت گروه دوستان بیشتر می‌شود.

این ویژگى ایجاب مى‏کند که والدین ‏فرزندان خود را در انتخاب دوستان صالح یارى کنند و مهمتر این که خود براى او دوستى صمیمى باشند، آنها باید ضمن انجام ‏دادن وظیفه پدرى و مادرى و انجام وظایف شرعی، دوستانى خوب و صمیمى براى جوانشان ‏باشند و به گونه‌ای غیرمستقیم بر دوستان و دوست یابی فرزند خود نظارت کنند و ملاک‌های دوست خوب و اهمیت دوست و دوستی را برای جوانان بازگو کنند تا فرزندشان به وسیله دوستان مؤمن و مسجدی به آموزه‌های دینی از جمله مسجد علاقه‌ مند شوند.

3. امام جماعت

امام جماعت در هر مسجد، به عنوان مهم ترین عضو مدیریتی مسجد، عاملی مهمّ در پیشرفت و ترقّی مسجد به شمار می‌رود. وی مى‏تواند با برنامه‏ ریزى و عملکرد صحیح و دقیق، زمینه مناسبى را جهت تحقق سایر عوامل حضور مردم در مسجد فراهم کند.

امام جماعت یا روحانی مستقر در مسجد، مهم ترین نقش را در جذب کودک و نوجوان به مسجد دارد. عملکرد امام جماعت، شخصیّت وی و چگونگی برخورد او با کودک و نوجوان، در ایجاد و کیفیّت نگرش آنان نسبت به دین و مسجد بسیار مؤثر است.

4. توجه به آراستگی، نظافت و بهداشت مساجد

از آنجا که طبع کودکان و نوجوانان و جوانان پاک و آرام می باشد، بنابراین به مکانهای پاکیزه، آرام، جذّاب و دلپذیر بیشتر گرایش پیدا می کنند و از مکان هایی که از پاکیزگی لازم برخوردار نیست دوری می کنند. ازاین رو برای جذب آنان به مساجد باید این مکانها را آراسته و پاکیزه ساخت. فرش های مسجد باید تمیز و پاکیزه باشند. روشنایی مسجد در حد مطلوب باشد. مسجد همواره معطر و خوشبو باشد. نمازگزاران با لباس های پاکیزه و بوی خوش وارد مسجد شوند. مسجد از آرامش لازم برخوردار باشد. به مسائل دنیوی کمتر پرداخته شود و بیشتر مسائل اخروی مورد اهتمام قرار گیرد. مؤمنان به یکدیگر احترام گذاشته و همدیگر را به صبر، شکیبایی و خصلت های نیکو سفارش کنند.

5. امکانات و فعالیت های مسجد

با توجه به روحیات و فضای فرهنگی جامعه، مسجد برای جذب نوجوانان و جوانان، باید دست کم در دو زمینه فعالیت داشته باشد: امکانات فرهنگی و امکانات ورزشی.

اگر از سوی مسجد در محل، مکانی برای ورزش جوانان در نظر گرفته شود یا با برنامه ریزی و هماهنگی هیئت امنا، جوانان مسجد بتوانند از امکانات ورزشی در سطح شهر با تخفیف ویژه استفاده کنند، بسیار مناسب است.

کانون فرهنگی، روزنامه‌ها، مجله‌ها، کامپیوتر، کتاب‌خانه، نوارخانه، بانک سی دی و ویدئو کلوپ از امکانات فرهنگی مسجد است که با مدیریت صحیح، می-تواند برای مسجد درآمدزا نیز باشد و به گسترش امکانات فرهنگی کمک کند.

مسجد برای جذب جوانان، باید فعالیت‌های گوناگونی انجام دهد تا هر گروه از جوانان را با یک شیوه به سوی خود بکشاند:

الف) برگزاری مسابقه ‌ها

برگزاری مسابقه‌ ها یکی از فعالیت‌های پردامنه و کم هزینه مسجد است که در صورت مدیریت صحیح، در آمدزا نیز خواهد بود. جوانان روحیات گوناگونی دارند. برخی به ورزش، برخی به هنر و برخی به نویسندگی علاقه مند هستند. برای مثال، در ماه مبارک رمضان پس از نماز جماعت و سخنرانی، هر شب مسابقه‌های ورزشی برگزار شود. این نوع مسابقه‌ها با روحیه بیشتر جوانان سازگار است. برگزاری مسابقه‌های قرآن، خطاطی، نقاشی، نویسندگی، خاطره نویسی، عکاسی و طراحی، در موضوعی متناسب با مناسبت‌های مذهبی در رده‌های سنی گوناگون، فعالیتی مؤثر و مفید است. برخی از این مسابقه‌ها را می‌توان در سطح کل شهر و یا حتی کل کشور برگزار کرد. حضور امام جماعت در هنگام برگزاری مسابقه‌ها یا اعلام نتایج در ایجاد و گسترش ارتباط او با جوانان مؤثر است.

همچنین مسابقه‌های حضوری به صورت پرسش و پاسخ در مسجد، هنگام مراسمی که در مناسبت‌های مذهبی برگزار می‌شود، همراه با اهدای جوایز قابل توجه است.

ب) سفرهای زیارتی و سیاحتی

جوانان، روحیه پر شور و با نشاطی دارند که در راه هدایت آنان باید از این روحیه استفاده کرد. مسافرت ابزار مناسبی در این راستا به شمار می‌رود. مسافرت علاوه بر اینکه سبب شادابی روح و روان می‌شود، ابزار فرهنگی و تبلیغاتی مناسبی است که اگر مسئولان اردو به آن توجه کنند، بسیار مفید خواهد بود. اردو و مسافرت‌های دسته جمعی جوانان از سوی مسجد که با حضور امام جماعت، برخی از اعضای هیئت امنا و جوانان متعهد مسجدی و دیگر جوانان مسجد برگزار می‌شود.

ج) تهیه مجلّه محلّی

جوانان توان مندی‌ها و استعدادهای فراوانی دارند که استفاده بهینه از آنها و شکوفاسازیشان در ایجاد اعتماد به نفس و مبارزه با تهاجم فرهنگی بسیار مؤثر است. یکی از این امور که در پرکردن اوقات فراغت و رشد علمی و اجتماعی جوانان بسیار مؤثر است، راه اندازی مجله محلی در مسجد است. مطالب این مجله با نظارت هیت امنا و امام جماعت و با نویسندگی جوانان محل در موضوع‌های اجتماعی و دینی و محلی چاپ و در خانه‌های محل، پخش شود. هر یک از جوانان با توجه به توان‌ مندی‌ها و علاقه‌اش، قسمتی از کار را بر عهده می‌گیرد. بهتر است برخی مطالب به وسیله امام جماعت و هیئت امنا نوشته شود. احکام فقهی، مسائل عقیدتی، تفسیر قرآن و روایت‌هایی به صورت گذرا و جالب، شخصیت‌ شناسی شخصیت‌های بزرگ دینی و ملی، مطالب مورد علاقه جوانان با عنوان‌های گوناگون‌، همچون پسرها نخوانند، دخترها بدانند و مصاحبه با اعضای محل در رده‌های سنی و اجتماعی مختلف می‌تواند از مطالب این مجله باشد.

 د) کلاس ‌های آموزشی

یکی مهم ترین جنبه‌های مسجد، مسائل آموزشی است. هر چند برخی از جوانان از درس و کلاس گریزان هستند، ولی برگزاری برخی کلاس‌های آموزشی مورد علاقه جوانان: تشکیل گروه‌های تواشیح، سرود، همخوانی قرآن و تشکیل جلسات آموزش قرآن در دوره‌های گوناگون،‌کلاس‌های تقویتی رایگان و کلاس‌های آموزشی دیگر در جذب آنان مؤثر است. کلاس‌های آموزشی ورزشی و هنری علاوه بر این که به امکانات زیادی احتیاج ندارد، مورد علاقه و اشتیاق جوانان نیز هست. این کلاس‌ها در رشته‌های خیاطی، گلدوزی، گل سازی، هنر‌های دستی، خطاطی، نقاشی و طراحی، عکاسی و فیلم برداری، ورزش‌های رزمی و شنا برای خانمها و آقایان، قابل برگزاری است.